نگاه اقتصادی مسکو به خاورمیانه

ایران آنلاین: دال مرکزی این تغییر رویکرد، تحت تأثیر مشکلات اقتصادی پیش آمده بعد از جنگ اوکراین و تغییر اولویت سیاست خارجی روسیه از عرصه ژئوپلیتیک به بازی ژئواکونومیک است. بویژه پس از تحریم‌های سنگین غرب، مسکو ناگزیر شد برای کاهش اثرات اقتصادی آن، روابط خود با کشورهای موسوم به «اکثریت جهانی» - که عمدتاً حاضر به همراهی با تحریم‌های غربی نیستند - را گسترش دهد.

در این بین برخی کشورهای خاورمیانه از بازیگران کلیدی این مسیر جدید شدند. از نگاه مسکو، خاورمیانه دیگر صرفاً میدان رقابت‌های نظامی یا امنیتی نیست؛ بلکه بستر مهمی برای حفظ دسترسی به بازارهای جهانی، همکاری در حوزه انرژی و دور زدن تحریم‌هاست. افزایش چشمگیر حجم مبادلات تجاری روسیه با کشورهایی مانند ترکیه، عربستان و امارات عربی متحده نشانه‌ای روشن از همین چرخش است. در این میان، جایگاه ایران در سیاست جدید خاورمیانه‌ای روسیه پیچیده و تا حدی متناقض است. روسیه به‌دلیل نیاز به توسعه مناسبات اقتصادی با رقبای منطقه‌ای ایران، سیاستی محتاطانه در قبال تهران در پیش گرفته است.

رفتار روسیه در قبال تحولات اخیر، از جمله درگیری‌های ایران و اسرائیل و نیز تهران و واشنگتن، نمونه‌ای روشن از این رویکرد است. مسکو نه تنها در این بحران‌ها نقش میانجی را ایفا نکرد، بلکه حتی از طرح‌های دیپلماتیک جدی برای مدیریت تنش نیز فاصله گرفت. در پرونده سوریه نیز، پس از تثبیت نسبی وضعیت نظامی، مسکو عملاً از پیگیری اهداف سیاسی پیشین دست کشیده و به حفظ پایگاه‌های نظامی موجود بسنده کرده است.

این تغییر رفتار، در ارتباط با ایران معنایی خاص دارد: روسیه در شرایط کنونی تمایلی ندارد در بحران‌های منطقه‌ای مستقیماً از ایران حمایت کند، مگر آنکه شرایطی حاد مانند تلاش جدی آمریکا برای تغییر رژیم در ایران رقم بخورد.

در چنین سناریویی، احتمال ائتلاف واکنشی روسیه و چین وجود دارد؛ اما در وضعیت فعلی، تهران نمی‌تواند روی نقش آفرینی فعال مسکو حساب کند. در مجموع باید گفت خاورمیانه امروز برای روسیه دیگر میدان بازی‌های ایدئولوژیک یا رقابت‌های ژئوپلیتیک نیست؛ بلکه عرصه‌ای برای تأمین منافع اقتصادی و بازتعریف روابط منطقه‌ای با کمترین هزینه سیاسی است.