موسیقی با طعم هندی

نسیم قاضی‌زاده - پژوهشگر موسیقی: بسیاری از آدم‌هایی که تا پیش از «شعله» به تماشای سینمای هند می‌نشسته‌اند الان در دوره کهنسالی هستند. خب... به هرحال پنجاه سال پیش اگر شما ۱۰ ساله‌ هم بوده باشید، الان حداقل شصت ساله هستید. بنابراین الان با خیال راحت درباره این فکت می‌نویسم که احتمالاً اولین برخوردهای جدی همه ما با موسیقی هندی، موسیقی فیلم «شعله» است. باید برایتان جالب باشد که موسیقی فیلم «شعله» به اندازه خود این فیلم مشهور است. این فقط مخصوص به مخاطبان خارجی فیلم نبود که با شنیدن موسیقی فیلم «شعله»، نه تنها صحنه‌های فیلم در ذهنشان ماندگار شد بلکه ملودی‌های فیلم را هم بعد از تماشای فیلم با بیرون آمدن از سالن سینما زمزمه می‌کردند و تماشای چهار ساعت فیلم را برای همه آسان کرده بود و موسیقی آن هم انقلابی در سینمای هند به پا کرد. آر. دی. بورمن موسیقی فیلم را ساخته و اشعار ۷ آهنگ آن را آناند باکشی سروده است. نتیجه کار بورمن، آلبومی‌بی‌نهایت هیجان‌انگیز شد که در همان سال اکران فیلم در سینماهای هند یعنی ۱۹۷۵ توسط یونیورسال موزیک هند منتشر شد و همچنان به عنوان یکی از بزرگترین موسیقی متن‌های بالیوود در تمام دوران‌ها شناخته می‌شود. البته این آلبوم مجدد در سال ۲۰۱۹ هم منتشر و تغییراتی در صداگذاری آن صورت گرفت که بر خلاف انتظار به مذاق وفاداران به موسیقی «شعله» خوش نیامد. آنها معتقد بودند که موسیقی تنظیم جدید دیگر صدای واقعی و سینمایی مخصوص به خودش را ندارد و فقط صدای آن جدید شده و آن حس قدیم را ندارد.
اما ویژگی موسیقی متن «شعله» چه بود که هم تا این اندازه ماندگار و هم تا این اندازه محبوب شده است. دلیل اصلی را باید در هویتی دانست که این باند صوتی به فیلم سنجاق کرد. می‌گویند شعله ترکیبی بود از سینمای وسترن، سینمای سامورایی ژاپن و حتی برای آن عنوان خلاقانه «وسترن کاری» را در نظر گرفتند اما موسیقی بویی از این ترکیب‌ها نبرده بود؛ موسیقی تماماً تونالیته صوتی هندی داشت؛ یک موسیقی سرحال و پرجنب و جوش که هم هیجان فیلم را تأمین می‌کرد و هم بخش عاشقانه آن را. هم می‌شد بخش‌های اکشن و هیجانی آن را با آهنگ‌هایی به سبک موسیقی فیلم‌های جیمز باند شنید و هم با قطعاتی چون «محبوبا محبوبا» بخش‌های احساسی‌تر را در نظر گرفت. با وجود این تیتراژ فیلم تا آنجا در میان مخاطبان مشهور شد که در آن زمان، دیسک‌های موسیقی تیتراژ به همراه برخی دیالوگ‌ها و موسیقی متن جداگانه فروخته می‌شد.سازبندی موسیقی «شعله» نیز، صدادهی غالب هندی را داشت. با اینکه از سازهای غربی در آن استفاده شد بود، اما سازهایی همچون سیتار، کونگا، طبلا و... صداهای غالب بودند. این موضوع را هم باید در نظر گرفت که موسیقی متن «شعله» در بمبئی ضبط می‌شد و برای ادیت به لندن فرستاده می‌شد که این پروسه ساخت موسیقی متن را هم طولانی و هم در عین حال بسیار دقیق پیش برد. نکته اینجا بود که برای اولین بار در موسیقی سینمای هند، از سینتی سایزر در ساخت موسیقی «شعله» استفاده شد. خوانندگان متعددی در اجرای قطعات هندی ماندگار این فیلم نقش داشتند که می‌توان به هلن، جلال آقا، امجدخان و... اشاره کرد که از معروف‌ترین لحظات آن اجرای موسیقی و رقص روی شیشه‌های شکسته با نام «یه دوستی» بود.موسیقی فیلم «شعله» همچنان در زمره محبوب‌ترین قطعات موسیقی در هند و دنیا محسوب می‌شود و بارها توسط نوازندگان مختلف همراه با ارکسترهای مختلف اجرا شده و لازم است بگوییم به نوعی همچنان نماینده موسیقی سینمای هند است. سال‌ها بعد در «میلیونر زاغه نشین» و موسیقی‌های آهنگساز اسکاری هنری ای آر رحمان نیز ارجاعات متعددی به موسیقی شعله شد.