کنشگران میراث فرهنگی نگران تغییر هویت محله‌های قدیمی «بلاغی» و «پنبه ریسه» هستند؛
تخریب در کمین بافت تاریخی قزوین
نصب بنر هشدار‌آمیز مدیریت شهری در قزوین، شمارش معکوس برای احداث خیابان انصاری شرقی و به مخاطره افتادن بافت تاریخی این شهر را به جریان انداخته است.
نادر نینوایی گروه زیست بوم: به گواه فعالان میراث فرهنگی، مدیریت شهری پیش از این بسیاری از خانه‌های محله‌های قدیمی «بلاغی» و« پنبه‌ریسه» را تملک کرده و حالا قصد دارد با تملک دیگر خانه‌های باقی مانده، زمینه را برای تخریب و خیابان‌کشی آماده کند.
محله‌های قدیمی بلاغی و پنبه‌ریسه که ریشه در تاریخ، فرهنگ و هویت شهر قزوین دارند شاید فقط چند ماه دیگر تا ورود بولدوزرها و زدوده شدن هویت فرهنگی - تاریخی‌شان فاصله دارند. این روزها چشم‌های دوستداران میراث قزوین به کوچه‌ها و نشانه‌های تاریخی محله‌های بلاغی و انصاری شرقی به گونه‌ای دوخته می‌شود که گویا آخرین نگاه‌ها را به این بخش از تاریخ قزوین می‌اندازند. فاجعه در کمین است و چیزی تا خیابان‌کشی و تخریب بخشی از بافت تاریخی قزوین باقی نمانده. مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در خصوص ممنوعیت احداث خیابان هم تاکنون مانع توقف نگاه صرفاً توسعه‌طلب شهری نشده است. در این شرایط چشم امید فعالان میراث فرهنگی و مردم قزوین به استاندار، مقام‌های بالا دستی و وزارت میراث فرهنگی است بلکه نوش دارویی بیاورند این بار اما پیش از مرگ سهراب.
اصرار برای احداث خیابان انصاری شرقی
در طول سال‌های گذشته بارها مسأله احداث خیابان انصاری شرقی از سوی مدیریت شهری عنوان شده و پس از مدتی تحت تأثیر اعتراضات دوستداران میراث فرهنگی، نقدهای رسانه‌ای و البته مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی هر بار جلوی این اقدام مخرب گرفته شده است. این بار اما به نظر می‌رسد که مدیریت شهری قزوین عزم خود را بیش از گذشته برای احداث خیابان انصاری شرقی جزم کرده است.
محمد حسین سلیمانی، فعال و کنشگر میراث فرهنگی در این رابطه به «ایران» گفت: «پرونده احداث خیابان انصاری شرقی، پرونده کهنه‌ای است که متأسفانه هرازگاهی باز می‌شود. علی‌رغم آنکه شورای عالی معماری و شهرسازی به عنوان یک نهاد بالادستی از سال ۹۷ حکم به توقف این پروژه(احداث خیابان انصاری شرقی) داده است اما به هر جهت مدیریت شهری بدون اعتنا به ضوابط قانونی و ضرورت رعایت تشریفات قانونی کار خود را انجام می‌دهد. امروز شاهد آن هستیم که برخی از پلاک‌های بافت را که در گذشته یا اخیراً تملک شده بود تخریب می‌کنند و در واقع شرایط را به گونه‌ای مهیا می‌کنند که گویی این طرح مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را دارد و مدیریت شهری هم اجازه دارد عملیات احداث خیابان را به انجام برساند، در حالی که اینطور نیست.»
وی با اشاره به نشانه‌هایی که حاکی از آماده‌سازی برای تخریب و خیابان‌کشی است، خاطرنشان کرد: «یکی از اقداماتی که انجام دادند این بوده، گاراژی را که در ابتدای خیابان سپه قرار داشته تملک کرده‌اند. در محدوده بقعه چهل دختران نیز بخشی را که به فروش صنایع دستی اختصاص داشته تخلیه کرده‌اند. درواقع شرایط را در محله بلاغی برای احداث خیابان آماده کرده‌اند. در محله پنبه ریسه نیز برخی پلاک‌هایی را که تملک شده بود تخریب کردند. نصب پلاکارد را هم باید در همین راستا دید. به نظر می‌رسد اساساً شهرداری هیچ توجهی به بافت تاریخی ندارد.»
مخاطرات خیابان‌کشی گریبانگیر میراث قزوین
احداث خیابان در قلب بافت تاریخی قزوین و در محله‌های بلاغی و پنبه‌ریسه یقیناً مخاطراتی جدی برای بافت تاریخی شهر دارد. سلیمانی، فعال میراث فرهنگی با اشاره به مخاطراتی که ایجاد خیابان انصاری شرقی در پی دارد، گفت: «ایجاد خیابان انصاری شرقی منظر خیابان سپه به عنوان اولین خیابان ایران را مخدوش می‌کند. از سوی دیگر اینطور به نظر می‌رسد که قصد دارند در کنار سردر عالی‌قاپو و مجموعه دولتخانه صفوی یک مسیر جدید بازگشایی کنند و اینها همه مخاطراتی را برای آثار نفیس و تاریخی این محدوده ایجاد می‌کند. درواقع محله‌ای تاریخی با قدمت بیش از ۱۲۰۰ سال به سبب ایجاد خیابان انصاری شرقی به مخاطره می‌افتد.
باید توجه داشت که خیابان‌کشی نه تنها در سطح ظاهری آسیب‌زا است، بلکه هویت محله‌های تاریخی بلاغی و پنبه‌ریسه را نیز از آنها می‌گیرد. با این خیابان‌کشی بافت فرهنگی و اجتماعی از میان می‌رود و همان اتفاقی که در انصاری غربی رخ داد و امروز دیگر اثری از محله‌های قدیمی و بخش بزرگی از بازارچه این منطقه نمی‌بینید، در محدوده انصاری شرقی هم می‌افتد.»
وی خاطر نشان کرد: «توجه داشته باشید که ایجاد خیابان انصاری غربی در نهایت موجب شد که محله‌های قدیمی این محدوده تبدیل به محله‌های مهاجر نشین (اتباع) شوند. به بیان دیگر خیابان‌کشی موجب شد که خاندان‌های اصیل و قدیمی از محله‌ها کوچ کنند و جایگزین آنها در دل محله‌های هزار ساله کسانی ساکن شوند که نسبت فرهنگی، تاریخی، هویتی و اجتماعی با محله‌های قدیمی قزوین ندارند. به نظر می‌رسد همین اتفاق در محله‌های بلاغی و پنبه‌ریسه این بار برای احداث خیابان انصاری شرقی تکرار می‌شود.»
این فعال میراث فرهنگی در ادامه با اشاره به آثار تاریخی واقع شده در محله‌های بلاغی و پنبه‌ریسه گفت: «باید در نظر داشت در این محدوده آثار تاریخی‌ای وجود دارد که خیابان‌کشی می‌تواند شرایط مخاطره آمیزی را برای این آثار ایجاد کند. مسجد - مدرسه حیدریه شاخص‌ترین اثر این محدوده است. حمام صفوی بلاغی، امامزاده آمنه خاتون و بقعه حمدالله مستوفی نیز در این محدوده واقع شده‌اند و ممکن است خیابان‌کشی روی این آثار نیز تأثیر منفی بگذارد.» سلیمانی خاطرنشان کرد: «با توجه به نقشه‌ای که طراحی شده است به نظر می‌رسد تلاش بر این محور است که بخشی از مدرسه حیدریه را تخریب کنند و اگر این موضوع اتفاق بیفتد، حکم یک فاجعه را دارد. می‌خواهم عرض کنم فاجعه‌ای که با احداث خیابان انصاری شرقی روی خواهد داد، شاید با تمام فجایعی که در طول یکصد سال گذشته در خصوص تخریب بافت تاریخی قزوین روی داده است، برابری کند.»
اثرات اجتماعی منفی احداث خیابان در بافت تاریخی
سمیه مراقی، فعال و کنشگر میراث فرهنگی با اشاره به اثرات اجتماعی منفی خیابان‌کشی در بافت تاریخی قزوین، به «ایران» گفت: «محله‌های بلاغی و پنبه‌ریسه را مدت‌هاست که رصد می‌کنیم و دست بر قضا این دو محله تاریخی از جمله محله‌هایی بودند که مشکل اجتماعی چندانی نداشته‌اند. در بسیاری از محله‌های تاریخی مشکلی که با آن مواجه هستیم عموماً این طور بیان می‌شود که چالش‌های اجتماعی دارند. اما محله بلاغی این چنین نبود و بسیاری از ساکنان اصیل و قدیمی محله در آن زندگی می‌کردند. به این ترتیب محله‌های بلاغی و پنبه‌ریسه دوتا از امن‌ترین محله‌های شهر قزوین شمرده می‌شدند. اقداماتی که برای احداث خیابان انصاری شرقی انجام شد اما در نهایت مشکل آفرین شد.»
وی افزود: «جالب است بدانید که پروژه انصاری غربی نیز در نوع خود یک پروژه شکست خورده است و نتوانست هیچ کمکی به حل مشکل ترافیکی خیابان مولوی بکند. این در حالی بود که احداث انصاری غربی به بهانه رفع ترافیک خیابان مولوی انجام شده بود. این طور تصور می‌کنم که در خصوص احداث خیابان انصاری شرقی نیز اتفاق مشابهی روی بدهد. امروز دارند به بهانه رفع مشکلات ترافیکی خیابان طالقانی، خیابان انصاری شرقی را احداث می‌کنند. واقعیت اما این است که ترافیک با بحث کاربری ارتباط دارد و کاربری‌هایی که در خیابان طالقانی وجود دارد عامل اصلی ایجاد ترافیک است. بنابراین حتی احداث خیابان انصاری شرقی نیز مشکل ترافیکی خیابان طالقانی را حل نخواهد کرد.»
بی توجهی به مصوبه شورای عالی
مراقی، فعال میراث فرهنگی در ادامه خاطرنشان کرد: «شورای عالی معماری و شهرسازی رأی داده که خیابان انصاری شرقی نباید احداث شود اما شهرداری بر ایجاد این خیابان اصرار می‌ورزد. در نظر داشته باشید برای ایجاد خیابان انصاری شرقی لازم است که بخشی از بدنه خیابان سپه (قدیمی‌ترین خیابان ایران) تخریب شود. به نظرم وزارت میراث فرهنگی نباید در خصوص خیابان‌کشی و تخریب‌ها در بافت تاریخی قزوین سکوت کند. پیش از این برخی مسئولان میراث فرهنگی مدعی بودند به این سبب که خانه‌های تخریب شده در محله‌های بلاغی و پنبه‌ریسه، ثبت ملی نبوده‌اند امکان رسیدگی به موضوع را نداشته‌اند. امروز اما باید توجه داشت که خیابان سپه ثبت ملی شده است، انتظار می‌رود که وزارت میراث فرهنگی در برابر تخریب‌های این محدوده سکوت نکند.»
این کنشگر میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: «به نظرم احداث خیابان انصاری شرقی موجب می‌شود که از شأنیت مسجد - مدرسه حیدریه کاسته شود. بر اساس طرحی که دیده‌ایم، این اثر تاریخی بین دو خیابان یا بلوار قرار می‌گیرد و درواقع مسجد و مدرسه حیدریه تبدیل به تک بنایی می‌شود که بین دو مسیر واقع شده است. در نهایت به نظرم نباید از شأنیت اجتماعی اثر تاریخی، بافت تاریخی و محله‌های قدیمی غافل شد.»
پاسخ‌های متولیان مربوطه
گفتنی است پیش از این حجت‌الاسلام سیدمهدی حسینی، مدیرکل تازه منصوب شده میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قزوین، در گفت‌وگو با رسانه جماران گفت: «در دوره مدیریتی من، تصمیم تازه‌ای برای اجرای طرح خیابان انصاری شرقی گرفته نشده است؛ هرچند شهرداری مکاتباتی با شورای عالی شهرسازی و معماری داشته است.»
او ادامه داد: «نیت ما آسایش و آرامش مردم است. درباره طرح انصاری شرقی باید به دنبال راه‌حلی باشیم که با حفظ آثار تاریخی، مشکلات شهر را نیز حل کند. تحقق این امر، نیازمند مشارکت نخبگان و صاحب‌نظران است.»
حسینی همچنین اظهار کرد که پیش‌تر از مسیر پیش‌بینی‌شده طرح بازدید کرده و تخریبی در آن مشاهده نکرده است. در سوی مقابل اما ولی چگینی، عضو شورای شهر قزوین، به جماران گفته است: «تاکنون ۸۰ درصد از املاک مسیر تملک شده و تلاش داریم با تملک ۲۰ درصد باقی‌مانده، تهران (وزارت میراث فرهنگی) را در عمل انجام‌شده قرار دهیم.» او تصریح کرد: «شورای عالی شهرسازی و معماری با طرح انصاری شرقی مخالفت کرده، اما ما بیکار ننشسته‌ایم و مدام در حال پیگیری، مذاکره و گفت‌وگو با افراد مختلف هستیم تا بتوانیم رضایت تهران را جلب کنیم.»
توقع و انتظار از مسئولان امر
در انتها باید یادآور شد که شهر قزوین به سبب برخورداری از بافت تاریخی ارزشمند و وجود قدیمی‌ترین خیابان ایران در آن، دارای اهمیت شایان توجهی است و انتظار می‌رود که مدیریت شهری به جای اصرار بر احداث خیابان در محله‌های قدیمی این شهر، طرح مصوب شورای عالی معماری و شهرسازی را مورد توجه قرار دهد. بر اساس این طرح خانه‌های تملک شده از سوی شهرداری باید به مراکز فروش صنایع دستی یا مراکز اقامتی و کافه‌های سنتی تبدیل شوند. همچنین در صورت اجرای طرح شورای عالی معماری و شهرسازی، ایجاد سنگ فرش و میدان‌گاه عبور و مرور در بافت تاریخی شهر قزوین را دلپذیرتر کرده و زمینه را برای توسعه گردشگری در محله‌های قدیمی فراهم می‌کند.
باید اذعان کرد، در صورت تمکین مدیریت شهری از طرح شورای عالی معماری و شهرسازی درواقع می‌توان با یک تیر دو نشان زد یعنی هم قدمی مثبت در جهت حفاظت از میراث فرهنگی برداشت و هم زمینه را برای توسعه و ارتقای گردشگری شهر قزوین فراهم کرد.
ایران آنلاینانتهای پیام/