آینده نیروهای کُردی در سوریه و خلع سلاح یکپارچه

ایران آنلاین: هرچند اردوغان این اتفاق را گامی مهم برای تحقق «ترکیه بدون تروریسم» خوانده، تحلیل‌گران معتقدند این اقدام زمانی موفق خواهد بود که با ضمانت‌های حقوقی، سیاسی و اجتماعی برای کردها همراه باشد، در غیر این صورت بی‌اعتمادی تاریخی میان کردها و دولت ترکیه ادامه خواهد یافت.

با توجه به ساختار شبکه‌ای پ‌ک‌ک، انحلال این سازمان تنها با خلع‌سلاح شاخه‌های آن کامل می‌شود. شاخه پژاک در ایران و یگان‌های مدافع خلق (YPG) در سوریه بخشی از همین شبکه هستند و بدون انحلال و ادغام این شاخه‌ها در ساختارهای رسمی، زمینه بازگشت فعالیت مسلحانه از بین نمی‌رود. دولت باغچه‌لی، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه، نیز با هشدار به تأخیر در روند خلع‌سلاح YPG و PYD، این تاخیر را تلاشی برای تضعیف روند صلح توصیف کرده است.

در سوریه، تحولات مهمی همزمان با این روند شکل گرفت. مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، در مذاکراتی با دولت دمشق به توافقی برای ادغام این نیروها در ارتش ملی سوریه و بازگشت نهادهای دولتی به شمال و شرق کشور رسید. طبق این توافق، دولت سوریه آمادگی خود را برای به رسمیت شناختن زبان کُردی و بخشی از حقوق فرهنگی کُردها اعلام کرده است.

هرچند جزئیات اجرایی این ادغام هنوز شفاف نیست و مشخص نیست آیا SDF به‌طور کامل در ساختار ارتش جذب می‌شود یا اعضای آن به‌صورت فردی ادغام خواهند شد. این ابهام می‌تواند در آینده منشأ تنش باشد.

نقش بازیگران بین‌المللی در این فرآیند بسیار تعیین‌کننده است. ایالات متحده که سال‌ها از SDF به‌عنوان متحد محلی در مبارزه با داعش حمایت کرده، اکنون بخشی از نیروهای خود را از منطقه خارج کرده و بر مقابله با هسته‌های پراکنده داعش متمرکز شده است. این عقب‌نشینی تدریجی، وزن سیاسی و امنیتی کُردها را کاهش داده است.

فرانسه و اتحادیه اروپا ضمن استقبال از توافق دمشق و SDF، برخی تحریم‌ها علیه سوریه را برای تسهیل بازسازی و تقویت ثبات کاهش داده‌اند. روسیه و ایران نیز که همواره از دولت دمشق حمایت کرده‌اند، نقشی کلیدی در تضمین امنیت داخلی و نظارت بر اجرای توافق ایفا خواهند کرد.

ترکیه در این روند جایگاهی خاص دارد. آنکارا توافق دمشق و SDF را فرصتی برای تحقق هدف دیرینه خود یعنی حذف YPG از شمال سوریه می‌داند. همزمان، تأکید دارد که روند ادغام نباید به شکلی پیش برود که ساختارهای کُردی قدرت و مشروعیت جداگانه‌ای پیدا کنند. اسرائیل نیز با رویکردی متفاوت، تمرکز خود را بر مناطق جنوبی سوریه و حمایت از گروه‌های محلی در نزدیکی جولان قرار داده تا نفوذ ایران و دمشق را محدود کند.

آینده سوریه در این شرایط به دو مسیر محتمل وابسته است. نخست، اگر ادغام SDF در ساختار دولت مرکزی با تضمین حقوق واقعی کُردها همراه باشد، می‌توان به بازگشت ثبات و کاهش درگیری امیدوار بود. دوم، اگر این روند به حذف تدریجی هویت و خودگردانی کردها منجر شود، احتمال بازگشت تنش و حتی ظهور گروه‌های مسلح جدید بالاست. در هر دو سناریو، تضمین خلع‌سلاح همه شاخه‌های پ‌ک‌ک و وابستگان آن، شرط ضروری برای جلوگیری از بازگشت بحران خواهد بود.

فرآیند صلحی که با انحلال و خلع سلاح پ‌ک‌ک آغاز شده، بدون یکپارچه‌سازی کامل شاخه‌های این سازمان و نظارت بین‌المللی بر اجرای توافق‌ها، به‌سرعت می‌تواند به نقطه صفر بازگردد. موفقیت این روند نه‌تنها به تصمیمات دولت ترکیه و دمشق بلکه به تعامل قدرت‌های جهانی بستگی دارد. تنها در صورت ایجاد سازوکاری شفاف، تضمین حقوق کُردها، و جلوگیری از بهره‌برداری سیاسی، می‌توان به تحقق صلحی پایدار در ترکیه، سوریه و کل منطقه امیدوار بود.

در همین ارتباط یک موسسه حقوق بشری داخلی به نام «دیدبان حقوق بشر کردستان ایران» که موارد نقض جدی حقوق بشر توسط پ.ک.ک را مستند کرده در گزارشی اینطور آورده که «یکی از ابهامات کلیدی این رویداد، وضعیت شاخه‌های اقماری پ.ک.ک، به‌ویژه پژاک، است. شواهد نشان می‌دهد که پژاک از نظر سازمانی و عملیاتی کاملاً تحت کنترل پ.ک.ک است. این وابستگی ساختاری نشان می‌دهد که هرگونه خلع سلاح یا تغییر رویکرد پ.ک.ک باید شامل شاخه‌های اقماری آن نیز باشد.»