تخته‌سیاه و پرده سینما

جعفر گودرزی - رئیس انجمن منتقدان سینما: مهر ماه که می‌آید حال‌وهوای مدرسه و نوستالژی و تراژدی‌هایش در حافظه جمعی ما تداعی می‌شود اما مدرسه فقط فضای آموزشی نیست، بلکه موقعیت دراماتیک هم هست.
مدرسه هم به مثابه یک مکان هم به عنوان نهاد، سرشار از قصه‌ها و داستان‌هایی است که چه در ادبیات داستانی و رمان و چه در سینما و هنرهای نمایشی بازتاب و به دنیای درام راه می‌یابد. کافیست به حافظه سینمایی خود رجوع کنیم تا فیلم‌هایی را به یاد بیاوریم که با محوریت مدرسه و مسائل و قصه‌های آن پیوند خورده و برخی از آنها در فهرست فیلم‌های ماندگار سینمای ایران هم جا می‌گیرد. در واقع مدرسه فارغ از اتفاقاتی که در آن رخ می‌دهد یک لوکیشن و میزانسن دراماتیک است که به‌صورت بالقوه سرشار از رازها و داستان‌های ناگفته است.
دوران مدرسه و اتفاقات و ماجراهایش، خاطرات مشترکی است که همه در دوران مختلف زندگی‌شان به‌خوبی از آن یاد می‌کنند و این اشتراک باعث شده تا قصه‌هایی که در دوران مدرسه روایت می‌شوند ارتباط خوبی با مخاطبان برقرار کرده و بعضاً جزو محبوب‌ترین آثار باشند. کارگردان‌های مختلف در عرصه فیلمسازی و سریال‌سازی نیز با استفاده از این ویژگی به بار دراماتیک آثارشان افزوده و نگاه‌های متفاوتی را در آثارشان دنبال کرده‌اند. «خانه دوست کجاست؟»، «مشق شب»، «دبیرستان»، «رابطه»، «پرنده کوچک خوشبختی»، «قصه‌های مجید»، «ورود آقایان ممنوع»، «بمب، یک عاشقانه»، «مدرسه‌ای که می‌رفتیم»، «خورشید» و... نمونه‌هایی از فیلم‌های مدرسه‌محور در سینمای ایران هستند که در همه آنها خود مدرسه و رخدادهایش و در واقع نظام آموزشی، محور درام قرار گرفته و در آن بخشی از مسائل تعلیم و تربیتی به تصویر کشیده شده است اما هزار باده نخورده در رگ تاک است و هنوز بسیاری از مسائل و چالش‌های آموزشی و تربیتی وجود دارد که به سینما راه پیدا نکرده و روایت نشده است.
واقعیت این است که فیلم‌های زیادی در سینمای ایران وجود دارد که سکانس یا سکانس‌هایی از آن در محیط مدرسه و کلاس و درس می‌گذرد، اما برخی از آنها قصه‌شان به ساختار و تجربه مدرسه و مسائل آن اختصاص دارد نه اینکه فقط مدرسه و کلاس لوکیشن آن باشد. برخی از آنها نگاهی فانتزی به مدرسه دارند یا از مدرسه و مناسبات آن به‌مثابه دستمایه‌ای برای روایت سوژه‌ای دیگر بهره می‌برند، اما فیلم‌هایی که خود مدرسه و مسائل مبتلابه آن را بررسی کنند یا نگاهی انتقادی به سیستم آموزشی و روش‌های تربیتی در مدارس داشته باشند کم است. اغلب فیلم‌های ایرانی نگاه نوستالژیک به مدرسه و تجربه مدرسه رفتن دارند، نه نگاهی استراتژیک. این در حالی‌ست که سینما یکی از بهترین رسانه‌های ممکن برای طرح و و روایت و نقد مسائل آموزشی است و می‌تواند به تغییر و اصلاح و بهبود رفتارهای آموزشی و ارتقای کیفی نظام آموزشی کمک کند. این نیازمند هم‌اندیشی میان اهالی سینما و صاحب‌نظران تعلیم و تربیت است. همین هفته بعد جشنواره فیلم کودک و نوجوان در اصفهان برگزار می‌شود. فرصت خوبی است که در نشست‌های تخصصی این جشنواره، درباره ظرفیت سینما در طرح مسائل آموزشی و راهکارهای آن، با حضور متخصصان امر، گفت‌و‌گو شود. مدرسه برای سینما فقط لوکیشن نیست، سوژه‌ای برای اندیشیدن است.