سینمای کودک و زبان مجازی

مهرداد پارسایی - منتقد سینما: کودک امروز، کودکیست که زیستن در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بخشی از تجربه روزمره اوست. کودکی که به جای مانیتور، تلویزیون و پرده سینما چشم به قاب گوشی‌اش دوخته و نیازهایش را در آنجا جست‌و‌جو می‌کند. خوب و بد این قصه بحث دیگری است و همه ما آسیب‌های رفتاری و اجتماعی استفاده افراطی از فضای مجازی و تکنولوژی‌های رسانه‌ای بر کودکان و نوجوانان را می‌دانیم و قطعاً گفت‌و‌گو کردن درباره آن در جای خود ضروری است اما مسأله‌ای که هم خانواده‌ها و هم سینماگران باید در ارتباط با کودک جدید و فهم کودک جدید بدانند این است که به نیازهای او در همین فضای مجازی پاسخ دهند و از همین فضای مجازی آنها را با واقعیت‌های زندگی آشنا کنند؛ اینکه سینمای کودک ما به سمت قصه‌هایی برود که کودک امروز را به درستی ترسیم کند، دغدغه‌هایش را بشناسد و به تصویر بکشد.

بخشی از این دغدغه‌ها و بخشی از مشکلات کودکان امروز در تجربه‌های مجازی آنها صورت می‌گیرد. سینمای ما درباره کودکان و فضای مجازی اثر جدی نساخته. امروزه یکی از چالش‌های تربیتی خانواده‌ها با کودکانشان و یکی از نگرانی‌های مهم پدر و مادرها از رفتار کودکانشان به کنش‌ها و تنش‌های آنها در فضای مجازی ربط دارد. سینمای ما چقدر توانسته به طرح این مشکلات در قالب‌های نمایشی بپردازد؟ چقدر توانسته به خانواده‌ها و کودکان کمک کند که فرهنگ صحیح حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را بیاموزند که چطور مواجهه سازنده و بدون آسیب با تکنولوژی‌های نوین داشته باشند. زبان کودک امروز زبان رسانه‌ای است و رسانه او مجازی.

بر این اساس سینما هم خود به عنوان یک رسانه باید نسبت به هویت رسانه‌ای کودک امروز اهتمام و التزام داشته باشد و از این منظر حرفی جذاب برای مخاطب کودک. یکی از دلایل موفقیت سینمای کودک در دهه ۶۰ که به دوران طلایی سینمای کودک مشهور است در نزدیکی و فهم متقابل زبان سینما و زبان مخاطب بوده. گویی سینماگران آن زمان با کودکان زمان خود بیشتر از امروز مماس بودند.

جهان سینمایی با جهان کودک سنخیت و همزبانی بیشتری داشت. به نظر می‌رسد سینماگران امروز ما در نسبت با کودکان امروز دچار یک انقطاع زبانی شده و دنیای آنها را نمی‌فهمند. شاید زبان رسانه و زبان مجازی میانجی خوبی برای ارتباط مؤثر بین کودکان و فیلمسازان کودک باشد. باید از این نقطه به تفاهم و درک متقابل بین فیلمسازان کودک و مخاطبان کودک رسید و آن را به لایه‌ها و سطوح مختلف نیازهای کودک بسط داد. سینمای ما اکنون در یک جامعه رسانه‌ای‌شده نفس می‌کشد و جریان دارد.

کودک امروز دیگر مخاطب منفعل نیست بلکه به عنوان یک مخاطب کنشگر خود تولیدکننده پیام و محتوا است و نه صرفاً تماشاگر و مصرف کننده آن. نیازها و خواسته‌های کودک امروز به‌واسطه بسط تاریخی مدرنیته دچار دگرگونی و دگردیسی شده و در نهایت نه فقط سینمای ما که جامعه ما با کودک و کودکی جدید مواجه است. بدیهی است تا زمانی که این کودک و کودکی جدید به‌درستی شناخته نشوند سینمای کودک ما با بحران مواجه خواهد شد. تا زمانی که مخاطب کودک ما دغدغه‌ها و نیازهای خود را بر قاب و پرده سینما نبیند نمی‌توان به آشتی او با سینما امیدوار بود. کودکان امروز کودکان پویا و کنشگرند اما سینمای کودک ما در برابر این مخاطب، ایستاست و باید زبان خود را به زبان کودک امروز نزدیک کرده و تطبیق دهد.