نگاهی به بهترین فیلم‌های ادوار جشنواره کودک و نوجوان
سه دهه روایت کودکی روی پرده
جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، سینمای کودک و نوجوان ایران، مسیر زیادی را طی کرد که یک جشنواره تخصصی و ثابت داشته باشد و در این مسیر پستی و بلندی‌های زیادی را پشت سر گذاشت. در دوره‌های ابتدایی که به عنوان یک بخش جنبی از جشنواره فیلم فجر بود و پس از جدا شدن به مرور به هویتی مستقل رسید.
گروه فرهنگی روزنامه ایران: در راه رسیدن به این هویت ردپای بسیاری از بزرگان سینمای ایران قابل مشاهده است، کسانی که یا ستاره‌های فیلم‌هایشان کودکان و نوجوانان بودند یا آثاری که می‌ساختند مضامینی مرتبط با نسل کودک و نوجوان آن روزها داشت. این ریل‌گذاری از اواسط دهه شصت تا امروز باعث شده که ما نام‌های ریزودرشت زیادی را در بین حاضران در جشنواره کودک و نوجوان و البته برگزیدگان آن ببینیم. با مروری بر آثار برگزیده این رویداد در ادوار گذشته نکات قابل توجه زیادی به چشم می‌خورد؛ از اتفاقاتی که فقط در چند دوره محدود افتاده، تا دوره‌ای که هیچ اثری برگزیده هیأت داوران نشد و دورانی که اصلاً جشنواره رقابتی نبود.
در این گزارش، ۳۶ دوره گذشته این جشنواره و فیلم‌های برگزیده هر دوره را مرور کرده‌ایم.
دهه شصت؛ نیمه اول، غیررقابتی!
جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان در ابتدای راه‌اندازی، رویدادی جنبی در کنار فیلم فجر بود. این رویداد اگرچه همزمان با فجر و از سال ۶۱ کارش را آغاز کرد، اما تا زمان مستقل شدن زیر سایه جشنواره فجر قرار داشت. به همین دلیل هم دوره‌های اولیه آن که رقابتی نبود، برگزیده‌ای مخصوص خود نداشت. در سه دوره اول که هیچ بخشی برگزیده نمی‌شد اما از دوره چهارم و پنجم به بعد شرایط کمی تغییر کرد. در دوره چهارم، جایزه بهترین فیلم به «ماهی» ساخته کامبوزیا پرتوی رسید. در دوره پنجم فیلم «تنهایی و کلوخ» به کارگردانی اسماعیل براری به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد و در ششمین دوره این رویداد که آخرین دوره آن در دهه شصت بود، جایزه بهترین فیلم به یکی از آثار خاطره‌انگیز سینمای کودک و نوجوان اهدا شد، فیلم سفر جادویی اثری از ابوالحسن داوودی که متولدین دهه‌های ۵۰ و ۶۰ حتماً این فیلم را به خاطر دارند.
دهه هفتاد؛ دوران دانه‌درشت‌ها
در این دهه تعداد زیادی از فیلمسازان مطرح کشورمان با حضور در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان، توجه ویژه‌ای به این رویداد داشتند. چهره‌هایی مثل مرحوم کیومرث پوراحمد، مجید مجیدی، علیرضا داوودنژاد، ایرج طهماسب، رضا میرکریمی، کیانوش عیاری، محمدعلی طالبی و... کارگردان‌هایی بودند که آثارشان در این دهه جایزه بهترین فیلم جشنواره را از آن خود کرد. در دوره هفتم که در سال ۷۰ برگزار شد، فیلم سینمایی «نیاز» به کارگردانی علیرضا داوودنژاد جایزه بهترین اثر را دریافت کرد؛ فیلمی که پس از آن سال بارها و بارها از رسانه ملی نیز پخش شد و جزو کارهای ماندگار در حوزه سینمای کودک و نوجوان است. اما سال بعد و در دوره هشتم که برای اولین‌بار مسابقه سینمای ایران جدا از بخش بین‌الملل داوری می‌شد، دو فیلم به عنوان اثر برگزیده انتخاب شدند. یکی «چکمه» به کارگردانی محمدعلی طالبی و دیگری «شرم» ساخته مرحوم کیومرث پوراحمد. در نهمین دوره جشنواره فیلم «مریم و میتیل» به کارگردانی مرحوم فتحعلی اویسی برگزیده شد، فیلمی که در همان سال دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه را نیز برای اویسی و جعفر والی به ارمغان آورد.
فیلم برگزیده دوره دهم جشنواره، یکی از دوست‌داشتنی‌ترین آثار تاریخ سینمای ایران یعنی «کلاه قرمزی و پسرخاله» بود؛ اثری به کارگردانی ایرج طهماسب که در زمان اکرانش هم رکوردهای بی‌نظیری از خود به یادگار گذاشت. البته در آن سال فیلم «تیک تاک» محمدعلی طالبی نیز به عنوان برگزیده انتخاب شد. در دوره یازدهم جشنواره «شاخ گاو» ساخته کیانوش عیاری به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد و دوره پس از آن نیز دو فیلم «کیسه برنج» از محمدعلی طالبی و «پدر» ساخته مجید مجیدی حائز این عنوان شدند. جایزه بهترین فیلم در دوره سیزدهم نیز به «موشک کاغذی» ساخته فرهاد مهران‌فر رسید. سال ۷۸ و در خلال برگزاری چهاردهمین دوره جشنواره باز هم دو فیلم به عنوان برگزیده انتخاب شدند. یکی «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی که دومین جایزه مجیدی در این دهه بود و از جمله فیلم‌های تأثیرگذار سینمای ایران و دیگری «کودک و سرباز» رضا میرکریمی. در آخرین دوره دهه هفتاد هم در سال ۷۹ فیلم سینمایی «زمانی برای مستی اسب‌ها» ساخته بهمن قبادی جایزه بهترین فیلم را دریافت کرد.
دهه هشتاد؛ نام‌های جدید در مسیر جدید
جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان در سومین دهه از فعالیتش، فضای متفاوتی را با دهه‌های قبل تجربه می‌کرد. پس از دهه شصت که بزرگ‌ترین ویژگی آن استقلال از جشنواره فجر بود، این رویداد در دهه هفتاد با همراهی بزرگان سینمای ایران به یک رویداد ملی و بین‌المللی موفق تبدیل شد و به همین دلیل هم هر ساله تعداد زیادی از چهره‌های داخلی و خارجی در آن شرکت می‌کردند. در بخش سینمای ایران این جشنواره هم در این دهه هم شاهد حضور برندگان سال‌های قبل بودیم، هم فیلمسازانی که یا در ابتدای راه شهرت بودند یا یکی از کارهای شاخص کارنامه هنری‌شان را به جشنواره فرستادند. افرادی همچون پوران درخشنده، رسول صدرعاملی، فرزاد مؤتمن، مسعود کرامتی، مسعود نقاش‌زاده و... کارگردان‌هایی بودند که در این دهه توانستند جایزه بهترین فیلم جشنواره را از آن خود کنند.
در دوره شانزدهم این رویداد فیلم «تو آزادی» به کارگردانی محمدعلی طالبی جایزه بهترین فیلم را به دست آورد و دوره بعد از آن این جایزه به «روز کارنامه» ساخته مسعود کرامتی رسید. در هجدهمین دوره جشنواره فیلم متفاوت «من و نگین دات کام» اثری از حسین قناعت جایزه بهترین فیلم را از آن خود کرد و در دوره بعد «پشت پرده مه» به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی این جایزه را به دست آورد؛ فیلمی دوست‌داشتنی با بازی درخشان علیرضا شیخ‌الاسلامی در نقش نوجوان که اتفاقاً جایزه بهترین بازیگری دوره نوزدهم را نیز برای او به ارمغان آورد. در دوره بیستم جشنواره کودک هم یکی دیگر از نام‌های بزرگ سینما جایزه بهترین فیلم را از آن خود کرد. رسول صدرعاملی که با فیلم «دیشب باباتو دیدم آیدا» در این اثر حضور داشت. در دوره بیست‌ویکم جشنواره که سال ۸۶ برگزار شد، دو فیلم عنوان بهترین اثر را به خود اختصاص دادند، یکی «بچه‌های ابدی» اثری از پوران درخشنده که اولین کارگردانِ زنی بود که فیلمش در این جشنواره جایزه بهترین فیلم را به دست آورد و دیگری «نصف مال من، نصف مال تو» ساخته وحید نیکخواه آزاد که از فیلم‌های کمدی محبوب در اواسط دهه هشتاد بود. در دوره بیست‌ودوم جشنواره نیز فیلم «جعبه موسیقی» به کارگردانی فرزاد مؤتمن پروانه زرین بهترین فیلم را دشت کرد و در دوره بعدی، این جایزه به فیلم «کودک و فرشته» ساخته مسعود نقاش‌زاده رسید. در آخرین دوره برگزار شده در دهه هشتاد نیز فیلم «نخودی» ساخته جلال فاطمی به عنوان اثر برگزیده جشنواره انتخاب شد.
دهه نود؛ دوران تازه نفس‌ها
همان‌طور که سینمای بدنه در کشور ما در دهه ۹۰ در حال پوست‌اندازی بود، در سینمای کودک و نوجوان نیز این مسأله کاملاً به چشم می‌آمد. در کنار فیلمسازان بزرگی که هرازگاهی آنها نیز کارهایی با حال و هوای کودکان و نوجوانان می‌ساختند، نام‌های جدید همه در این حوزه ظاهر شدند، جوانانی که برای ورود به عرصه فیلمسازی، دنیای جذاب بچه‌ها را انتخاب می‌کردند و از دریچه دوربین خود به این دنیا می‌پرداختند.
در اولین دوره برگزار شده در دهه ۹۰، که دوره بیست و پنجم جشنواره بود، فیلم سینمایی «سلام بر فرشتگان» به کارگردانی فرزاد اژدری به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد. در دوره بعد از آن نیز این جایزه به نادره ترکمانی برای ساخت «گورداله و عمه غولی» رسید. اما در دوره بیست‌وهفتم جشنواره یکی از فیلم‌های مهم اکران شده در این رویداد جایزه بهترین اثر را به دست آورد. فیلم «تنهای تنهای تنها» به کارگردانی احسان عبدی‌پور که جدا از این جشنواره در اکران عمومی و رویدادهای دیگر مثل جشن منتقدان نیز با اقبال مواجه شد. این فیلم در دوره بیست‌وهفتم جشنواره کودک خوش درخشید و جدا از جایزه بهترین فیلم، جوایز بهترین کارگردانی و بهترین بازیگری را نیز به دست آورد تا جزو معدود آثار حاضر در تاریخ این رویداد باشد که سه جایزه اصلی آن را به دست می‌آورد. سال ۹۳ و در خلال برگزاری دوره بیست‌وهشتم جشنواره فیلم سینمایی «قول» به کارگردانی محمدعلی طالبی به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد، اتفاقی که باعث شد این فیلمساز به تنها کارگردانی تبدیل شود که در سه دهه هفتاد، هشتاد و نود، حداقل یک اثر برگزیده در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان داشته. در دوره بیست‌ونهم جشنواره فیلم «پینوکیو، عامو سردار و رئیسعلی» ساخته رضا صافی جایزه بهترین اثر را به دست آورد و در دوره پس از آن، یعنی دوره سی‌ام که در سال ۹۶ برگزار شد، دو فیلم «دزد و پری ۲» به کارگردانی حسین قناعت و «اسکی باز» ساخته فریدون نجفی مشترکاً به عنوان بهترین فیلم دست پیدا کردند. در دوره سی‌ویکم نیز بار دیگر دو فیلم برگزیده انتخاب شدند، اولی «پاستاریونی» اثری از سهیل موفق بود که با حضور بازیگران مطرح و البته یکی از چهره‌های معروف شبکه‌های اجتماعی ساخته شد و فیلم دیگر «ضربه فنی» ساخته غلامرضا رمضانی که اثری متفاوت و در ژانر ورزشی بود. دوره سی‌ودوم نیز با انتخاب فیلم «قطار آن شب» به عنوان بهترین فیلم کارش را پایان داد، فیلمی به کارگردانی حمیدرضا قطبی. در دوره سی‌وسوم جشنواره که البته همه چیز زیر سایه بیماری همه‌گیر کرونا برگزار شد (حتی پوستر جشنواره نیز از این مسأله الهام گرفته بود) فیلم سینمایی «بچه گرگ‌های دره سیب» ساخته فریدون نجفی جایزه بهترین اثر را از آن خود کرد.
قرن جدید و حال‌وهوایی جدیدتر
در چهار سال گذشته که ما وارد قرن جدید شدیم، سه دوره از جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان برگزار شده است و در هرکدام از این سه دوره، سه اثر متفاوت و البته جذاب به عنوان فیلم‌های برگزیده انتخاب شدند، فیلم‌هایی که هرکدام حال و هوای خاص خود را دارند و نشان می‌دهند که این رویداد صرفاً به یک نوع سینما اهمیت نمی‌دهد و هر فیلمی، با هر ژانری در صورت داشتن استانداردهای فنی و محتوایی، در این جشنواره مورد تقدیر قرار می‌گیرد.
«پسران دریا» فیلمی به کارگردانی افشین هاشمی و حسین قاسمی جامی، اولین اثری است که در قرن جدید جایزه بهترین فیلم جشنواره کودک و نوجوان را به دست آورد؛ فیلم برگزیده دوره سی‌وچهارم اثری با حضور درخشان بازیگران کمتر شناخته شده است که البته بازیگرانی مثل مونا فرجاد و افشین هاشمی آنها را همراهی می‌کردند. این درام اجتماعی پس از حضور در جشنواره اصفهان، در رویدادهای معتبری مثل جشنواره شانگهای چین و جشنواره سینه‌کید هلند نیز به نمایش درآمد. یکی از خاص‌ترین تولیدات سینمای ایران در دوره سی‌وپنجم جشنواره، عنوان بهترین فیلم را به دست آورد، فیلم «ملکه آلیشون» ساخته ابراهیم نورآور محمد. دلیل خاص بودن این فیلم هم در تیتراژ پایانی این فیلم مشخص است، جایی که تقریباً تمامی عناوین گروه تولید (به‌جز بازیگران!) یک نام تکراری دارد، ابراهیم نورآور محمد. این فیلمساز ۹ سال برای ساخت این پروژه که یک فیلم فانتزی است تلاش کرد و خودش تمامی کارها را برعهده گرفت، از کارگردانی و نوشتن فیلمنامه بگیرید تا طراحی صحنه و لباس، گریم، فیلمبرداری، صدابرداری، تدوین و همه کارهایی که یک فیلم سینمایی لازم دارد! اینکه او یک تنه این فیلم را جلو برده باعث شد پروسه تولیدش نزدیک به یک دهه زمان ببرد و بازیگران فیلم همزمان با آن بزرگ‌تر شوند! در آخرین دوره برگزار شده از جشنواره نیز در سال ۱۴۰۳ فیلم «باغ کیانوش» به کارگردانی رضا کشاورز حداد، به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد، فیلمی خوش‌ساخت که اتفاقاً در جشنواره فجر سال قبل حضور داشت و توانست سیمرغ بلورین بهترین دستاورد فنی و هنری را به دست آورد. این فیلم با بازی بازیگرانی همچون شهرام حقیقت‌دوست، عباس جمشیدی‌فر، علیرضا آرا، مجید پتکی و البته همراهی بازیگران نوجوان با موسیقی خوب بامداد افشار، به یکی از کارهای محبوب به نمایش درآمده در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان تبدیل شد.
انتهای پیام/