در نشست «توازن منطقه‌ای: گذار از شکاف و پیرامون» مطرح شد
تولید ثروت به جای مدیریت فقر
محمد قاسمی: رویکرد دولت پزشکیان نگاه به ریشه‌های فقر است و نه صدقه‌وارگی منابع
در نشست تخصصی «توازن منطقه‌ای: گذار از شکاف و پیرامون»، دو چهره از نسل تازه کارشناسان اقتصادی ـ قاسمی و عیسی منصوری ـ تصویری متفاوت از آینده توسعه در ایران ترسیم کردند.
ایلیا پیرولی_ گروه اقتصادی: قاسمی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و سرپرست معاونت اقتصادی سازمان برنامه و بودجه، از پایان «رقابت در عقب‌ماندگی» و آغاز «رقابت در ثروت‌آفرینی» سخن گفت؛ و عیسی منصوری، معاون پیشین اشتغال وزارت کار، با نگاهی انتقادی‌تر تأکید کرد: «زمان آن رسیده که بپذیریم سیاست‌های فقرزدایی شکست خورده‌اند و باید به سمت تولید ثروت فراگیر حرکت کنیم.» هر دو بر لزوم عبور از تمرکزگرایی و بازطراحی الگوی توسعه ایران بر محور شبکه‌ای و منطقه‌محور تأکید داشتند.
کارشناسان اقتصادی سال‌هاست هشدار می‌دهند که سیاست‌های فقرزدایی در ایران، بیش از آنکه نابرابری را کاهش دهد، خود فقر را بازتولید کرده است. دهه‌ها برنامه‌ریزی توسعه‌ای، با وجود انبوهی از اسناد، اهداف و بودجه‌های کلان، هنوز نتوانسته نقشه‌ای کارآمد برای رشد متوازن مناطق کشور ترسیم کند. حالا اما از دل نهادهای رسمی، صدایی تازه بلند شده است؛ صدایی که از «گذار از مدیریت فقر به تولید ثروت» سخن می‌گوید.
در نشست اخیر «توازن منطقه‌ای:گذار از شکاف و پیرامون»، دو مقام باسابقه اما از نسل جدید مدیران اقتصادی ـ قاسمی از سازمان برنامه و بودجه و عیسی منصوری از مدیران پیشین وزارت کار ـ با زبانی متفاوت اما هدفی مشترک، خواستار بازنگری در پارادایم توسعه ایران شدند: عبور از تمرکزگرایی، ایجاد نهادهای تازه و خلق ثروت در مقیاس محلی و منطقه‌ای.
قاسمی: رقابت در عقب‌ماندگی باید تمام شود
محمد قاسمی، معاون سازمان برنامه و بودجه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سخنان خود را با انتقاد از الگوی سنتی فقرزدایی آغاز کرد و گفت: «ما در ایران به جای رقابت در توسعه، گرفتار رقابت در عقب‌ماندگی شده‌ایم. هر استان تلاش می‌کند خود را فقیرتر نشان دهد تا بودجه بیشتری بگیرد. این رقابت خطرناک است و باید پایان یابد.»
او با تأکید بر اینکه سیاست‌های اقتصادی نباید صرفاً برای جبران ضعف‌های بازار طراحی شوند، افزود: «سیاست‌ها باید ذاتاً ضد فقر باشند. ما عادت کرده‌ایم اول سیاست اقتصادی بنویسیم و بعد نهاد حمایتی برای رفع پیامدهای آن بسازیم. اما سیاست درست، سیاستی است که در ذات خود به بهبود توزیع درآمد منجر شود. این همان رویکردی است که رئیس‌جمهوری پزشکیان در دولت چهاردهم دنبال می‌کند؛ نگاه به ریشه‌های فقر، نه صدقه‌وارگی منابع.»
قاسمی، با اشاره به تجربه خود در مجلس و مرکز پژوهش‌ها، یادآور شد: «سال‌هاست نمایندگان از ما می‌پرسند چرا با وجود بودجه‌های کلان، نابرابری منطقه‌ای همچنان پابرجاست؟ پاسخ ساده است: تمرکزگرایی. تصمیم‌گیری در ایران بیش از حد متمرکز است. حتی در بودجه و برنامه‌های توسعه، مداخله مرکز آن‌قدر زیاد است که استان‌ها عملاً اختیار تصمیم‌سازی ندارند. نتیجه، انفعال محلی و وابستگی مزمن است.»
به گفته او، دولت چهاردهم با طراحی الگوی «توسعه متوازن منطقه‌ای»، قصد دارد مسیر تازه‌ای باز کند: «در سیستان، ۱۱ برنامه جامع اقتصادی و اجتماعی تدوین شده که به‌زودی در هیأت دولت تصویب می‌شود. سیستان فقیر نیست؛ بلکه از ظرفیت‌های استفاده‌نشده رنج می‌برد. هدف ما این است که با ایجاد شبکه‌ای از مراکز فناوری، آموزش فنی و صنایع کوچک، این ظرفیت‌ها را بالفعل کنیم.»
قاسمی با انتقاد از نگاه پروژه‌محور سال‌های گذشته گفت: «زیرساخت‌هایی ساخته‌ایم که شبکه اقتصادی پشتیبان آنها وجود ندارد؛ راه‌آهن‌هایی که باری ندارند، جاده‌هایی که تردد اقتصادی در آنها صورت نمی‌گیرد. زیرساخت باید در خدمت تولید ثروت باشد، نه صرفاً آمار عمرانی.»
امروز اگر می‌خواهیم از بن‌بست توسعه بیرون بیاییم، باید نهادهای جدید برای تأمین مالی و توسعه منطقه‌ای بسازیم. بدون نهاد، توسعه فقط یک شعار باقی می‌ماند.»
سیاست‌های مبارزه با فقر شکست خورده‌اند
عیسی منصوری، معاون پیشین توسعه اشتغال وزارت کار، نیز در این نشست با لحنی صریح‌تر صحبت کرد و گفت که «شاید وقتش رسیده باشد که یک نفر در این کشور صادقانه بگوید سیاست‌های مبارزه با فقر شکست خورده‌اند.»
به باور منصوری، سیاست‌های فقرزدایی در ایران ـ از یارانه نقدی تا طرح‌های اشتغال خرد ـ نه‌تنها نابرابری را کاهش نداده، بلکه خود به تله‌ای برای بازتولید فقر تبدیل شده‌اند: «الگوی ما خانواری است، نه اقتصادی. منابعی که باید صرف تولید ثروت شود، خرج معیشت کوتاه‌مدت می‌شود. ما فقر را مدیریت می‌کنیم، نه حذف.»
او افزود: «سیاست‌های توسعه ما از دهه ۱۳۴۰ تا امروز تقریباً تغییر نکرده‌اند. این روش‌ها در کوتاه‌مدت مفیدند، اما در بلندمدت به رشد پایدار منجر نمی‌شوند.»
منصوری سپس به ریشه ساختاری فقر در ایران اشاره کرد: «فقر در ایران تصادفی نیست؛ ساختاری است. ما هنوز در الگوی مرکز ـ پیرامون مانده‌ایم. تصمیم‌ها در پایتخت گرفته می‌شود، اما هزینه‌ها را مناطق پیرامونی می‌پردازند. کشورهایی که از این وضعیت عبور کرده‌اند، به سمت الگوی چندمرکزی رفته‌اند؛ اما ما همچنان تمرکز را تقویت می‌کنیم.»
به باور او، راه برون‌رفت، حرکت به سمت حکمرانی شبکه‌ای است: «در این الگو، مرکز فرمانده نیست، هماهنگ‌کننده است. هر منطقه می‌تواند بر پایه ظرفیت‌های خود، یک نود اقتصادی باشد. وقتی چنین شبکه‌ای شکل بگیرد، توسعه از پایین به بالا جریان پیدا می‌کند.»
منصوری گفت: «تا زمانی که از پارادایم فقرزدایی به پارادایم تولید ثروت نرسیم، هر برنامه‌ای ـ حتی اگر نامش عدالت باشد ـ در نهایت به بازتولید فقر منجر خواهد شد.»
گذار به الگوی شبکه‌ای
گزارش این نشست نشان می‌دهد که حل معضل توسعه نیافتگی مناطق، دیگر با بودجه‌ریزی متمرکز و برنامه‌های فقرزدایی میسر نیست. خروج از «الگوی مرکز-پیرامون» و‌گذار به «الگوی چندمرکزی» و «شبکه‌ای» که در کانون سخنان هر دو کارشناس قرار داشت، پیشنهادی است که تحقق آن مستلزم یک چرخش پارادایمیک از «مدیریت توزیع فقر» به «تولید ثروت فراگیر» است. به نظر می‌رسد تا زمانی که این گذر رخ ندهد، هر برنامه عدالت‌خواهانه‌ای در نهایت به بازتولید همان وضعیت قبلی منجر خواهد شد.
انتهای پیام/