گام بلند ایران برای پایداری منابع آبی

بیتا میرعظیمی_ گروه ایران زمین:  پروژه ای راهبردی که از مهرماه ۱۴۰۰ وارد فاز اجرایی شده و با پوشش بیش از ۲۳ درصد از مساحت کشور و جمعیتی بالغ بر ۱۱ میلیون نفر، یکی از بزرگ‌ترین اقدامات زیرساختی ایران در دهه اخیر به شمار می‌رود. هدف اصلی این طرح، تأمین آب پایدار برای صنایع، معادن و ساکنان استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی است؛ اما در نگاهی کلان‌تر، این ابرپروژه تلاشی‌ برای محرومیت‌زدایی، جلوگیری از مهاجرت و حاشیه‌نشینی و حفظ کرامت مردم شرق کشور محسوب می‌شود. طبق گفته مجری طرح انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان و استان‌های شرقی کشور به «ایران»، فاز نخست پروژه شامل آبگیر با ظرفیت ۱.۲ میلیارد مترمکعب، تأسیسات نمک‌زدایی به روش اسمز معکوس با ظرفیت ۲۰۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز و سامانه انتقال با ۱۰ ایستگاه پمپاژ تا زاهدان است که با تأمین اعتبارات مالی تا شهریور ۱۴۰۶ به بهره‌برداری خواهد رسید. طرحی که با تخصیص ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب تا افق ۱۴۲۰، بحران آب شرب را به‌طور چشمگیری کاهش داده و با فراهم کردن زیرساخت‌های حیاتی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی و تقویت آن در مناطق مرزی، نقشی کلیدی در پایداری امنیت ملی و تحقق پدافند غیرعامل ایفا خواهد کرد.

«محمدحسن اسدی» مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن (ایمواسکو) و مجری طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور به «ایران» می‌گوید: «طرح نمک زدایی و انتقال آب دریای عمان به استان‌های شرقی کشور با هدف انتقال آب به  سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی از مهرماه سال ۱۴۰۰ به طور رسمی آغاز شد. هدف این طرح، نمک‌زدایی آب دریای عمان و انتقال آن جهت تأمین آب صنایع و معادن استان‌های شرقی کشور است.» 

تأمین نیازهای آبی ۳ استان
مجری طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور می‌‌افزاید: «با در نظر گرفتن میزان آب مورد نیاز صنایع و معادن استان‌های هدف در طرح و پیش‌بینی انجام طرح‌های توسعه صنایع مختلف، برای سال افق طرح یعنی ۱۴۲۰ طی موافقتنامه‌ای، مجموعاً ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال تخصیص اخذ شده است. بر این اساس، برای تأمین نیازهای صنعتی استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی به ترتیب،۱۰۰، ۶۰ و ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب نمک‌زدایی شده دریای عمان اختصاص داده شده است. با توجه به شرایط تأمین آب از چاه نیمه‌ها، مقرر شد تا آب مورد نیاز شرب و بهداشت زاهدان و سیستان به مقدار ۱۰۰ میلیون مترمکعب در سال و همچنین نیاز آبی نقاط جمعیتی مستقر در مسیر خط انتقال آب دریا به مقدار۲۰ میلیون مترمکعب در سال از طریق این طرح تأمین شود. شایان ذکر است که در فاز اول این طرح، انتقال ۲۳۰ میلیون مترمکعب مورد مطالعه و طراحی قرار گرفته است.»
طبق گفته مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن (ایمواسکو)، «اجرای طرح در دو فاز صورت خواهد پذیرفت که در فاز اول شامل آبگیر به ظرفیت ۱.۲ میلیارد مترمکعب، یک ماژول تأسیسات نمک‌زدایی به ظرفیت ۲۰۰ هزار مترمکعب در شبانه روز به روش اسمز معکوس و سامانه خط انتقال با ۱۰ باب ایستگاه پمپاژ و ۱۰ قطعه خطوط انتقال آب تا زاهدان می‌‌باشد. در صورت تأمین به‌موقع منابع مالی فاز نخست تا شهریورماه سال ۱۴۰۶  به بهره‌برداری خواهد رسید. در حال حاضر پیشرفت کلی طرح تا زاهدان حدود ۳۳ درصد که شامل ۹۶ درصد در بخش آبگیر و ۳۴ درصد تأسیسات نمک زدایی و ۲۲ درصد در سامانه انتقال می‌‌باشد. برآورد بودجه اجرای طرح در فاز اول تا زاهدان معادل ۱۱۱ همت بوده و در حال حاضر هزینه صورت گرفته در طرح ۱۵ همت می‌‌باشد.» 

رفع بحران کم‌آبی شرق کشور
«محمدحسن اسدی» تصریح می‌‌کند: «در اجرای طرح انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان و استان‌های شرقی کشور، ۳۲ پیمانکار به همراه ۸ مشاور تخصصی مشارکت دارند و تاکنون با ثبت رکورد اجرایی ۱.۱ کیلومتر لوله‌گذاری (با قطر ۲۲۰۰ میلیمتر) در روز و همچنین ظرفیت اجرای ۳ کیلومتر در روز لوله‌گذاری مشروط بر تأمین منابع مالی ایجاد گردیده است. از دیگر رکوردهای اجرایی می‌‌توان به ساخت و شناورسازی کالورت ورودی آب دریا به تأسیسات آبگیر با وزن ۱۲ هزار تن سازه بتنی اشاره نمود که برای اولین بار در ایران می‌‌باشد.» طبق گفته این مقام مسئول، «مهم‌ترین چالش‌های اجرای این طرح نیز شامل تزریق نقدینگی، لزوم انعقاد سریع‌تر قرارداد خرید تضمینی آب شرب توسط وزارت نیرو و لزوم تحقق مشوق‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است.»
مجری طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور  ادامه می‌‌دهد: «مساحت تحت پوشش این طرح ۲۳.۷ درصد مساحت کل کشور با جمعیتی حدود ۱۱.۳ میلیون نفر می‌‌باشد. باتوجه به مشکلات کم آبی مناطق هدف، این طرح می‌تواند با حمایت‌های سهامداران، بخش دولتی و مشوقین در راستای تسریع اجرای این طرح، پاسخگوی نیاز کم آبی این بخش از کشور باشد.»  اسدی می‌‌افزاید: «با توجه به قرارگیری کشور در مناطق کم آب و کاهش منابع آبی طی سال‌های گذشته، این موضوع دستاویزی برای سوء استفاده دشمنان کشور برای ایجاد تفرقه با استفاده از گرایش‌های مذهبی منطقه گردیده است که نمونه‌های آن را در سخنرانی‌های اخیر نخست وزیر رژیم صهیونیستی می‌‌توان دید. با توجه به موارد فوق تأکید می‌‌نماید این شرکت با بهره‌گیری از تجربیات طرح‌های مشابه و استفاده از دانش و توان اجرایی داخلی در صورت تأمین مالی به موقع این طرح عظیم را در زمان مقرر تکمیل و آماده بهره‌برداری خواهد نمود.»

فرایند نمک‌زدایی آب دریا
«محمدحسن اسدی»، مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن (ایمواسکو) فرایند نمک‌زدایی آب دریا را تشریح کرده و می‌‌گوید: «روش اسمز معکوس (RO) یکی از مؤثرترین فناوری‌های شیرین‌سازی آب شور و آب دریاست که بر پایه عبور آب از غشای نیمه‌تراوا تحت فشار بالا عمل می‌کند. در این فرآیند، آب شور با استفاده از پمپ‌های فشار قوی به واحدهایی به نام ممبران وارد می‌شود. غشا اجازه عبور مولکول‌های آب را می‌دهد اما نمک‌ها و املاح را پشت خود نگه می‌دارد. نتیجه این جداسازی، تولید آب تصفیه‌شده و شورابه‌ای با غلظت نمک بالا است. شورابه باقی‌مانده که هنوز دارای انرژی مکانیکی قابل ‌توجهی است، قبل از تخلیه به دریا وارد سیستم‌های بازیابی انرژی می‌شود تا بخشی از انرژی مصرف‌شده بازیابی گردد. این ویژگی باعث کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری سیستم می‌شود.» طبق گفته «محمدحسن اسدی»، فشار مورد نیاز برای تصفیه بسته به نوع آب متفاوت است: برای آب لب‌شور بین ۱۰۰ تا ۲۷۰ کیلوپاسکال و برای آب دریا بین ۵۵۰ تا ۱۰۰۰ کیلوپاسکال.
بازدهی سیستم نیز متغیر است؛ برای آب لب‌شور حدود ۷۰ تا ۸۵ درصد و برای آب دریا بین ۳۰ تا ۵۰ درصد. سیستم‌های RO شامل سه بخش اصلی هستند: واحد پیش‌تصفیه، پمپ فشار قوی و مدول غشایی. این روش بدون نیاز به گرمادهی یا تغییر فاز مکانیکی، راهکاری پایدار و پرکاربرد در تأمین آب شیرین به شمار می‌رود. علاوه بر روش‌های ذکر شده، روش‌های دیگری نیز در شیرین‌سازی آب شور مانند انجماد، هیبرید، نانوفیلتراسیون، تبادل یونی و...  استفاده می‌‌شود. اما از آنجا که استفاده از این روش‌ها بسیار محدود و در مقیاس‌‌های کوچک است، از توضیح آنها خودداری می‌گردد.»