عشق و جسارت رابعه بلخی

گروه فرهنگی - ایران آنلاین: از هر دوی این‌ها مهم‌تر، اینکه در وقت محدود مخاطب این سال‌ها که همراه با جریان سریع اطلاعات پیش می‌رود، شنیدن حرف‌های جدی، در قالب تئاتر، تنها برای مخاطب جدی آن ملموس است. بویژه اگر داستان نمایش، در قدیم رخ بدهد و از زبان همان دوره استفاده کند که حوصله‌ای مضاعف را می‌طلبد.

اگر تئاترهای روز را دنبال کنید، به خوبی متوجه لحن امروزی، داستان‌های امروزی، شوخی‌های روز اینستاگرام و فضای مجازی و قصه‌هایی که به گوش آشنایند، می‌شوید. از سویی دیگر در حوزه موسیقی هم اوضاع به همین شکل است. فروش بلیت کنسرت‌های موسیقی پاپ گوی سبقت را ربوده، حتی موسیقی سنتی نیز در قالب پاپ-سنتی بیشتر ارائه می‌شود تا در جذب مخاطب، وسیع‌تر عمل کند. فارغ از درست یا غلط بودن و هرگونه ارزشگذاری فرمی و محتوایی، این واقعیتی است که نه تنها در جامعه ایران، بلکه در اکثر جوامع، با درصدی این‌ورتر یا آن‌ورتر در جریان است. سرعت و دشواری زندگی‌ها، عنان از کف حوصله برده و گروه‌های هنری، از خلاقیت‌شان برای گفتن داستان‌ها و حرف‌های سنگین در پکیجی متفاوت و سهل‌الفهم‌تر با هدف جذب بیشتر مخاطب استفاده می‌کنند. با این اوصاف، در چنین روزگاری، فرم کنسرت-نمایش، یکی از مقبول‌ترین‌هاست. تجربه سال‌های اخیر و اقبالی که تماشاگران به دیدن چنین آثاری همچون سی‌صد، شازده کوچولو، سی، ترانه‌های قدیمی، ترانه‌های محلی و.... نشان داده‌اند، به خوبی اذعان می‌کند که این فرم از هنر، می‌تواند مخاطب خود را پیدا کرده و به حیاتش ادامه دهد.

این روزها نمایش خون‌نگار در تالار وحدت در حال اجراست. مهیار علیزاده که او را به عنوان اولین آهنگساز آثار همایون شجریان می‌شناسیم و بعدها آلبوم‌های متعددی را از او شنیدیم، کارگردانی این اثر را به عهده داشته است. او این اثر را بر اساس متنی از محمد رحمانیان که نمایشنامه‌هایش شهره‌اند روی صحنه تئاتر برده. روایت نمایش، روایت رابعه دختر کعب قزداری والی بلخ، ملقب به رابعه بلخی شاعر قرن چهارم هجری‌ست؛ شاعره‌ای که در زمان حیات همچون بسیاری از ممالک آن دوره، می‌بایست هویت زنانه‌اش را می‌پوشاند. جایگاه او آنقدر رفیع بوده که عطار در الهی‌نامه به زندگی او پرداخته و درباره‌اش نوشته است. عشق او به بکتاش، خزانه‌دار دربار، شهره زمانه خودش می‌شود و در نهایت به مرگ زودرس هردو می‌انجامد. این داستان شورانگیز میان شاعره‌ای که مخفیانه شعر می‌سروده و عشق ممنوع او و خزانه‌دار دربار، حتی دیدارش با رودکی در بسیاری از روایات تاریخی و کتب کهن آمده است. علیزاده با بهره ‌گرفتن از حرکات فرم، آوازهای سینا ساعی، بازی سوگل خلیق و نقش‌آفرینی متفاوت ساغر رجبی در نقش کولی افغان این کنسرت - نمایش، آن را به صحنه وحدت برده است. کارگردان در طراحی صحنه از ویدیووال‌هایی که جایگزین دکوراسیون بلخ قدیم شده‌اند، بهره برده است؛ همچنین در طرح نقشه‌های ایران قدیم، حال و هوای شخصیت‌ها، آرایش کلی صحنه و... که همه به شکل مؤثری به کمک طراحی صحنه آمده‌اند. همچنین شکل روایت در روایت داستان رابعه که میان اکنون و گذشته در نوسان است از دیگر نکات قابل توجه در این اثر است.

*نسیم قاضی‌زاده منتقد موسیقی