یک همکار انرژیک اما بی رحم و یغماگر

سعیده احسانی راد - گروه فرهنگی: حرفه طراحی گرافیک طی دهه‌های گذشته در مواجهه با فناوری با تحولات زیادی مواجه بوده که مهارت‌های حرفه‌مندان را به چالش کشیده است. اما همواره طراحان گرافیک هوشمندانه هر چالش را به فرصتی برای نوزایی، چه در سطح مهارتی و چه در ساحت اندیشه، تبدیل کرده‌اند.امروز با دسترسی فراگیر و ارزان استفاده از هوش مصنوعی حرفه گرافیک در یکی دیگر از جدی‌ترین بزنگاه‌ها قرار دارد، این‌بار هوش مصنوعی نه فقط مهارت‌های فنی ارتباطات تصویری که مهم تر از همه چیز، عنصر خلاقیت را به چالش کشیده و می‌خواهد آن را از انحصار انسان‌ها خارج کند. اگر حل مسأله را به عنوان یکی از اصلی‌ترین کارکردهای دیزاین بپذیریم، هوش مصنوعی بازی را در این حوزه هم متحول خواهد کرد.

در هفته‌های گذشته نشست تخصصی «هوش مصنوعی و بازتعریف حرفه طراحی گرافیک» به همت انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران در خانه هنرمندان برگزار شد و درباره ابعاد مختلف اثرات هوش مصنوعی بر شغل و حرفه طراحی گرافیک مسائلی مورد بحث قرار گرفت. به همین بهانه گفت‌و‌گویی با علیرضا وکیلی ورجوی طراح و مدرس گرافیک و عضو هیأت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران درباره اثرات هوش مصنوعی بر حرفه گرافیک انجام دادیم که می‌خوانید.

به نظر شما هوش مصنوعی در تقویت عنصر خلاقیت در بین طراحان گرافیک چقدر نقش دارد؟
هوش مصنوعی ابزارهایی فراهم کرده که طراحان گرافیک می‌توانند با چند کلمه یا طرح اولیه، صدها ایده تصویری دریافت کنند. این امر به گسترش تخیل و ایده‌پردازی آنها کمک می‌کند. این امکان در دهه‌های گذشته به نوعی دیگر با ظهور نرم‌افزارهای گرافیک اتفاق افتاده بود اما این‌بار در سطحی گسترده‌تر و بر بستر نسلی شکل می‌گیرد که توانایی‌های لازم برای بهره از این تکنولوژی نوظهور را دارند. در این مرحله هوش مصنوعی نقش «موتور الهام‌بخش» را دارد و هرگز جایگزین خلاقیت انسانی نمی‌شود. حذف مسیرهای اجرایی و نکات فنی تکراری که هر طراح گرافیک ساعت‌ها درگیر آن است به طراح زمان بیشتری برای ایده‌پردازی و خلاقیت مفهومی می‌دهد و طراح از انرژی ذهنی‌اش برای تصمیم‌های هنری استفاده می‌کند، نه کارهای فنی و با ترکیب‌های بصری فراوانِ هوش مصنوعی و خلاقیت هنرمند محدودیت‌های فکری و تکنیکی طراح گرافیک فراتر می‌روند.

به عنوان یک طراح گرافیک از تجربیات خود در استفاده از هوش مصنوعی بگویید.
وقتی برای اولین بار با ابزارهای هوش مصنوعی آشنا شدم، حس عجیبی داشتم؛ ترکیبی از کنجکاوی و ترس. کنجکاو بودم ببینم چطور می‌شود با چند جمله، تصویری خلق کرد که شاید ساعت‌ها زمان طراحی بخواهد و در عین حال، نگران بودم که نکند این ابزار جای من را بگیرد. اما خیلی زود فهمیدم که هوش مصنوعی قرار نیست رقیب من باشد، بلکه می‌تواند همکار من باشد. هوش مصنوعی برای من مثل یک «همکار پرانرژی اما بی‌تجربه» است. ایده و سرعت می‌دهد، اما هنوز من باید تصمیم بگیرم چه چیزی معنا دارد. این موضوع در پروژه‌های گوناگون گرافیک به نتیجه بهتر و سریع‌تر منجر شده است.

به نظر شما هوش مصنوعی می‌تواند جای طراحان گرافیک را بگیرد؟ درباره ابعاد مختلف اثرات هوش مصنوعی بر شغل و حرفه طراحی گرافیک توضیح دهید.
نه به‌طور کامل، اما قطعاً شکل کار طراحان را دگرگون خواهد کرد. هوش مصنوعی نه تنها ابزارهای طراحی را هوشمندتر کرده، بلکه ماهیت خلاقیت و نقش طراح را در فرآیند طراحی تغییر داده است. اما می‌توانم حدس بزنم که جای طراحانی که دانش دیزاین و دانش هوش مصنوعی را نمی‌دانند حتماً خواهد گرفت. البته در نظر داشته باشیم که وقتی از طراحان گرافیک ایرانی صحبت می‌کنیم از ۵ نسل متفاوت حرف می‌زنیم که نوع مواجهه آنها با مقوله هوش مصنوعی یکسان نیست. برای طراحان نسل Z، که به تازگی پا به دنیای حرفه گرافیک گذاشته‌اند، هوش مصنوعی بخشی جدایی‌ناپذیر از مسیر کاریشان است و با عقب رفتن نسل‌ها و به تناوب، امر ارتباط با هوش مصنوعی سخت‌تر می‌شود.

از فرصت‌های هوش مصنوعی می‌توانم به: افزایش سرعت و بهره‌وری، گسترش دایره تخیل و الهام، در دسترس‌تر بودن طراحی و توسعه‌ سبک‌ها و زیبایی‌شناسی‌های جدید اشاره کنم و تهدیدهای آن را از بین رفتن بخش‌هایی از بازار کار و حذف پروژه‌های ساده و کم‌ارزش، یکنواختی در سبک‌ها، کاهش اصالت فردی، ابهام در مالکیت اثر و وابستگی زیاد به ابزار دانست.

 به نظر شما طراحان گرافیک ایرانی چقدر به ابزارها و علم پیشرفته گرافیک در دنیا مسلط هستند؟
ایران از نظر استعداد و خلاقیت هنری در جایگاه بسیار خوبی قرار دارد. طراحان ایرانی در زمینه‌هایی مانند هویت بصری، تایپوگرافی فارسی، طراحی پوستر و تصویرسازی مفهومی شهرت بین‌المللی دارند.
 نمونه‌های موفقی از طراحان ایرانی در جشنواره‌ها و مسابقات بین‌المللی حضور داشته‌اند.
 از نظر فنی نیز بسیاری از طراحان حرفه‌ای ایرانی تسلط بالایی بر نرم‌افزارهای استاندارد گرافیک جهانی دارند. اما این مهارت‌ها معمولاً در سطح فردی و نه سیستمی یا دانشگاهی توسعه یافته‌اند.
این مورد را در برخی از طراحان مهاجر و جذب آنها در سازمان‌های بزرگی مثل گوگل و مایکروسافت می‌توان دید.
در سال‌های اخیر، گروهی از طراحان ایرانی به شکل چشمگیری به سمت ابزارهای نوین هوش مصنوعی در طراحی برای اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها و مدلسازی و انیمیشن سه‌بعدی حرکت کرده‌اند.
با این حال، هنوز بخش بزرگی از جامعه‌ طراحی در ایران از این فناوری‌ها فاصله دارد؛ دلیل اصلی آن دسترسی محدود به ابزارهای بین‌المللی، تحریم‌ها و هزینه‌ بالای آموزش‌های تخصصی است.
به عنوان مثال، بسیاری از پلتفرم‌های طراحی مبتنی بر هوش مصنوعی در ایران به‌راحتی قابل استفاده نیستند، یا نیاز به پرداخت ارزی دارند. در نتیجه، طراحان بیشتر از نسخه‌های غیررسمی یا روش‌های خلاقانه برای دور زدن محدودیت‌ها استفاده می‌کنند.

به نظر شما برای حفظ مالکیت معنوی آثار طراحان گرافیک با آمدن هوش مصنوعی چه اقداماتی را باید انجام داد؟
با توجه به گسترش استفاده از هوش مصنوعی در خلق آثار هنری، طراحان گرافیک باید برای حفظ مالکیت معنوی آثار خود در دنیای دیجیتال، اقداماتی عملی و قانونی انجام دهند: تلاش برای تصویب قوانین جدید در حوزه ملی برای استخراج اطلاعات جهانی در دفاع از حقوق مالکیت معنوی آثار هنری، ثبت آثار به‌طور رسمی و دیجیتال، امضای قراردادهای شفاف برای استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، استفاده از ابزارهای حمایت‌کننده از مالکیت معنوی و ارتقای آگاهی حقوقی در جامعه طراحان گرافیک و در نهایت، نقش آموزش، سیاست‌گذاری قانونی و نوآوری‌های فنی برای حفظ حقوق طراحان بسیار مهم خواهد بود.