همگرایی منطقه ای با محوریت ایران

گروه دیپلماسی_ رضا عدالتی پور:  بهزاد آذرسا، رئیس اداره اکو و همکاری های اقتصادی چندجانبه وزارت امور خارجه، در گفت‌وگو با «ایران» از مسیر شصت‌ساله این سازمان می‌گوید.

 

استقرار این سازمان در تهران امتیازی سیاسی و راهبردی برای ایران فراهم کرده که به گفته آذرسا، نه تنها نشانه‌ای از جایگاه تاریخی و سیاسی ایران در منطقه، بلکه فرصتی استراتژیک برای تقویت پیوندهای اقتصادی، ترانزیتی و فرهنگی در حوزه‌ای است که هفت کشور آن به آب‌های آزاد دسترسی ندارند.

 

در شرایطی که بسیاری از نهادهای منطقه‌ای جهان زیر سایه یکجانبه‌گرایی آمریکا و تضعیف نهادهای بین‌المللی با بحران بقا مواجه‌اند، اکو توانسته حیات و پویایی خود را حفظ کند و حتی در دوران محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، منافع ملموسی برای ایران به همراه داشته باشد.

 

از نگاه آذرسا، ایران به عنوان بنیان‌گذار اکو، باید با تجمیع ظرفیت‌ها موتور محرک همکاری‌های منطقه‌ای باشد.

 

امروز اکو می‌تواند برای ایران هم بستری از فرصت‌های تازه باشد و هم میدانی برای نمایش نقش راهبردی‌اش در اتصال شرق و غرب، شمال و جنوب آسیا.

 

 

ایران یکی از بنیان‌گذاران سازمان اکو است و در کنار ترکیه و پاکستان این سازمان را پایه‌گذاری کرده است. سازمان اکو سابقه‌ای بیش از 60 سال دارد و از قدیمی‌ترین سازمان‌های منطقه‌ای محسوب می‌شود.

 

در ابتدا، این سازمان با عنوان «سازمان عمران منطقه‌ای» فعالیت می‌کرد، اما پس از انقلاب وقفه‌ای در فعالیت‌های آن ایجاد شد. در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی، 10 کشور عضو این سازمان شدند؛ به این ترتیب که هفت کشور جدید به سه بنیان‌گذار اولیه پیوستند و تعداد اعضا به 10 کشور رسید.

 

اگرچه سازمان اکو سابقه طولانی دارد، فعالیت‌های جدی آن پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد. شش کشور آسیای میانه و قفقاز به همراه افغانستان به جمع اعضا اضافه شدند و بدین ترتیب شاکله امروزی سازمان اکو شکل گرفت.

 

امروزه، این سازمان علاوه بر همکاری‌های اقتصادی، در حوزه‌های فرهنگی، علمی و اجرایی نیز دستاوردهای متنوعی دارد.

 

 

یکی از مهم‌ترین موضوعات مرتبط با سازمان اکو و منافع آن برای ایران این است که مقر سازمان در تهران قرار دارد و این به خودی خود از نظر تأمین منافع بسیار مهم و قابل توجه است.

 

علاوه بر این، همان‌طور که اشاره شد، ایران یکی از سه بنیان‌گذار اصلی سازمان است و طبیعی است که حیات سازمان برای ما اهمیت زیادی دارد.

 

پایدار ماندن و فعالیت مستمر سازمان اکو خود نشانه‌ای از اهمیت و قدرت ایران به عنوان یک قطب منطقه‌ای است.

 

این امر بالذات موقعیت‌های سیاسی و اقتصادی نهان و آشکاری برای ما دارد. ایران به لحاظ استعدادها، وسعت و موقعیت جغرافیایی، توانسته بر محدودیت‌ها غلبه کند.

 

اگر کشور دیگری شرایط مشابه ما را داشت و سازمان منطقه‌ای در آن فعالیت می‌کرد، احتمالاً با مشکلات جدی و حتی خطر انحلال سازمان روبه‌رو می‌شد.

 

موتور محرک فعلی سازمان اکو، سه کشور بنیان‌گذار و به تازگی قزاقستان است که حضور فعال‌تری در مشارکت‌ها و بودجه دارند.

 

با این حال، همان‌طور که در بسیاری از اتحادیه‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای دیده می‌شود، یک کشور به تنهایی نمی‌تواند رهبری کامل را برعهده بگیرد؛ معمولاً دو یا سه کشور پیشرو، دیگر اعضا را به سمت خود هدایت می‌کنند.

 

نمونه آن، اتحادیه اروپا با رهبری آلمان و فرانسه، یا ASEAN با نقش پیشرو مالزی و اندونزی است. از این رو با تقویت هماهنگی‌ها؛ ایران، همراه با ترکیه و پاکستان، می‌تواند نقش راهبری سازمان را ایفا کند.

 

 

یکی از نمودهای روشن موقعیت و نقش ایران در سازمان اکو، میزبانی اجلاس‌های مهم این سازمان است. برای نمونه، چهارمین اجلاس وزرای کشور سازمان اکو پس از ۱۵ سال وقفه، به میزبانی ایران برگزار شد؛ کاری که تنها ایران توانست انجام دهد.

 

ایران با برگزاری اجلاس وزرای خارجه، اجلاس وزرای راه در خردادماه و نشست‌های تخصصی مانند رؤسای گمرکات کشورها سعی کرد که با برنامه‌ریزی منسجم در یک سال اخیر فرصت‌های متعددی برای همکاری از نزدیک بین مسئولان سیاسی و اقتصادی کشورهای همسایه و عضو سازمان فراهم کند.

 

اجلاس روز گذشته در سطح وزرای کشور نیز از نظر سطح مشارکت بسیار قابل توجه بود؛ تقریباً تمامی کشورهای عضو حضور داشتند، از جمله افغانستان که پس از مدتی وقفه، این‌بار در سطح معاون وزیر کشور شرکت کرد.

 

همچنین وزیر کشور عمان به عنوان میهمان ویژه نیز در این نشست حضور داشتند. حضور وزیر کشور عمان به عنوان یکی از اعضای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در این اجلاس بسیار مهم بود.

 

برگزاری چنین نشستی در شرایط محدودیت‌های موجود، نشان‌دهنده جایگاه تثبیت‌شده ایران در منطقه و توان آن در مدیریت روابط چندجانبه در چهارچوب اکو و پیامی روشن از ظرفیت سیاسی و دیپلماتیک کشور در مقیاس منطقه‌ای است.

 

در حوزه همکاری‌های اقتصادی نیز باید تأکید کنم که روابط ایران با کشورهای عضو اکو را نباید صرفاً در چهارچوب قرائت‌های مرسوم قدرت‌های جهانی درباره تحریم ایران تفسیر کرد.

 

در واقع، هنگامی که وزرای خارجه، وزرای کشور یا نمایندگان اقتصادی کشورهای عضو در ایران حضور می‌یابند، همکاری‌های اقتصادی میان ایران و همسایگانش به هیچ وجه محدود یا متوقف‌شدنی نیست.

 

به بیان دیگر، هیچ محدودیت فلج‌کننده‌ای در این سطح از تعاملات قابل تصور نیست، بویژه در منطقه‌ای که این همه اشتراکات فرهنگی، تاریخی و زبانی وجود دارد.

 

حتی اگر از مفهوم «ایران فرهنگی» صرف‌نظر کنیم، کشورهای عضو اکو در هر حال جزو جغرافیای فرهنگی ما به شمار می‌روند.

 

اشتراکات ایران با کشورهایی مانند تاجیکستان و افغانستان، که سه کشور همزبان با پیوندهای چندصدساله تاریخی و فرهنگی هستند، مثال روشنی از این ارتباط عمیق است.

 

همچنین پیوندهای ما با ترکمنستان، آذربایجان و حتی کشورهای دورتر نظیر ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان را نمی‌توان به صفر رساند، زیرا این روابط ریشه در تاریخ و فرهنگ مشترک دارند و در‌هم تنیده‌اند.

 

به همین دلیل، سازمان اکو صرفاً یک چهارچوب اقتصادی نیست، بلکه بستری برای تقویت پیوندهای فرهنگی، علمی و تاریخی میان ملت‌ها نیز هست؛ پیوندهایی که عمری به درازای بیش از پنج دهه دارند و در سه دهه اخیر نیز با تداومی گسست‌ناپذیر ادامه یافته‌اند.

 

این روند، بی‌تردید تأثیر خود را بر فضای اقتصادی و تجاری میان کشورهای عضو گذاشته است. این پیوندها به‌قدری ریشه‌دارند که حتی در برابر محدودیت‌ها و فشارهای سیاسی و اقتصادی نیز تأثیرپذیری چندانی نشان نمی‌دهند.

 

 

ببینید همان‌طور که عنوان شد ایران خود بنیان‌گذار اکو است و تلاش ما باید بر پویا ماندن این سازمان و توسعه آن باشد تا بتوانیم از منافع آن بهره‌مند باشیم.

 

اهمیت میزبانی سازمان‌های بین‌المللی به‌قدری بالاست که کشورها برای به‌دست آوردن آن امتیازهای فراوانی ارائه می‌دهند و به معنای واقعی کلمه برای کسب این موقعیت رقابت می‌کنند.

 

در مورد سازمان اکو نیز همین‌گونه است. این سازمان مجموعه‌ای از نهادها و ارکان زیرمجموعه دارد؛ برای نمونه، مؤسسه فرهنگی اکو در تهران، بنیاد علمی اکو در پاکستان و مؤسسه آموزشی اکو در ترکیه مستقر هستند.

 

هر یک از این کشورها برای میزبانی همین ارکان جزئی رقابت کرده‌اند. ایران همواره با رویکردی صادقانه و مسئولانه عمل کرده و هدفش تعالی کل منطقه بوده است.

 

به همین دلیل، کشورهای عضو احترام و اعتماد ویژه‌ای نسبت به ایران دارند و آن را شایسته ایفای نقش محوری در سازمان می‌دانند. از نظر عملیاتی، ایران دارای ظرفیت‌های بی‌نظیری است که می‌تواند به نفع همه اعضای اکو مورد استفاده قرار گیرد.

 

کشور ما امن‌ترین، کوتاه‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین مسیر ارتباطی میان شرق و غرب و شمال و جنوب منطقه است. از میان 10 کشور عضو اکو، هفت کشور محصور در خشکی‌اند و هیچ دسترسی مستقیمی به آب‌های آزاد ندارند؛ در چنین شرایطی، ایران با داشتن دسترسی به خلیج فارس و اقیانوس هند از طریق بندر چابهار، بهترین مسیر تجاری و ترانزیتی برای این کشورها محسوب می‌شود.

 

با توجه به تحولات دو سال اخیر، بویژه چند ماه گذشته، نشانه‌های روشنی از افزایش جدیت و استقبال کشورهای عضو از همکاری با ایران مشاهده می‌شود. به همین دلیل، من نسبت به آینده سازمان اکو و نقش فعال‌تر ایران در آن بسیار امیدوارم.