اشتباهات سیاستی مهلک در اقتصادهای تحت تحریم

گروه توسعه: بررسی تجربه کشورهای تحت تحریم، به‌ویژه ایران نشان از چند اشتباه سیاستی مهلک می‌دهد: 

الف) کنترل‌های قیمتی افراطی و دخالت نامناسب در بازار
کنترل قیمت‌ها به‌ قصد محافظت از مصرف‌کنندگان در کوتاه‌مدت ممکن است انگیزه تولید را کاهش دهد، سودآوری کسب‌وکارها را تضعیف کند و در نهایت منجر به کمبود کالا و کاهش کیفیت شود. گزارش به‌صراحت اشاره می‌کند که کنترل‌های قیمتی بی‌قاعده می‌تواند به تضعیف عرضه و تشدید اقتصاد زیرزمینی منجر شود؛ نتیجتاً فشار بر خانوارها تشدید می‌شود.

ب) سیاست‌های مدیریت نرخ ارز که مشوق واردات هستند
تخصیص ارز یارانه‌ای به واردکننده برای کاهش قیمت واردات می‌تواند انگیزه تولیدکننده داخلی را از بین ببرد و در بلندمدت وابستگی به واردات را تقویت کند. این‌گونه سیاست‌ها همچنین موجب می‌شوند که منابع ارزی محدود به واردات مصرفی هدایت شوند و فرصت بهبود ساختار صادراتی از دست برود. یکی از اشتباهات کلیدی ایران در مواجهه با تحریم‌های غرب سیاست ارزی و تجاری ضدصادراتی بوده است.

ج) اجازه دادن به «تولیدِ مونتاژ» و گیرافتادن در سطح پایین ارزش‌ افزوده
در بسیاری از موارد بویژه در ایران، با وضع شدن محدودیت‌های وارداتی زمینه برای سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان داخلی فراهم شد. عدم مدیریت سرمایه‌گذاران جدید باعث ظهور تعداد بسیار زیادی تولیدکننده کوچک و متوسط شد که عمدتاً در حلقه اول تولید یعنی مونتاژ گیر کرده و برای تصاحب بازار نه‌چندان بزرگ ایران در حال رقابت با یکدیگر هستند. این بنگاه‌های تولیدی کوچک و نه‌چندان قوی امکانات محدودی برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، کنترل کیفیت، بازاریابی خارجی، انتقال فناوری و... داشته و از این‌رو محدودسازی مونتاژ و تشویق ادغام و تملیک به منظور ایجاد بنگاه‌های بزرگ با حداقل مقیاس اقتصادی و رقابتی ضروری به نظر می‌رسد.  اما در یک جمله می‌توان گفت تحریم‌ها به‌ مثابه یک «دوگانه» عمل می‌کنند: از یک‌سو آسیب‌زا و مخربند و از سوی دیگر می‌توانند محرک یک سیاست صنعتی هدفمند و خلاقانه باشند؛ به عبارتی در شرایط تحریمی باید ترکیب هوشمندانه‌ای از اقدامات کوتاه‌مدتِ تثبیت‌ساز و سیاست‌های بلندمدتِ ساختاری را به کار بست.
 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.