استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی در گفت و گو با «ایران» تأکید کرد
بودجه عملکردی مانع هدر رفت سرمایه
فصل بودجه که فرا می‌رسد، نگرانی از بابت هدررفت آن، همه را درگیر می‌کند. بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد که در برنامه هفتم توسعه نیز به آن اشاره شده، می‌تواند با نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها از طریق دریافت برنامه، هدررفت بودجه را تا حد جدی کاهش دهد.
امیرحسین جعفری_ گروه اقتصادی: اساسی‌ترین رویکرد این نوع بودجه‌ریزی، شناسایی برنامه و اهداف نهاد‌هایی است که هرساله پشت در سازمان برنامه و بودجه در حال تلاش برای کسب سرمایه بیشتر می‌گردند. در چنین ساز و کاری، نهاد‌ها امکان لابی‌گری بر سر بودجه نیرومحور را از دست می‌دهند و چه بسا تبدیل به مخالفینی در مسیر بودجه عملیاتی خواهند شد.
سد بودجه در مقابل هدررفت منابع
بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد سال‌هاست که در پشت در‌های تصمیم و اجرا باقی مانده است. روشی که می‌تواند با کنار گذاشتن بودجه‌ریزی سنتی، هدررفت سرمایه را به طور کلی کنترل کند و دستگاه‌های اجرایی نیز به مرور زمان، بهینه‌تر به سوی بهره‌وری حرکت کنند. بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد اما موانع بسیاری در ایران دارد. موانعی از جنس تضاد منافع دستگاه‌ها و افراد ذی نفع بودجه که در صورت اجرایی شدن آن، باید برنامه دقیق در قبال منابع دریافتی ارائه کنند. چنین برنامه‌هایی زیر نظر سازمان برنامه و بودجه و دیگر نهاد‌های نظارتی مانند مجلس مورد بررسی قرار می‌گیرد و جلوی هرگونه سوءاستفاده و برنامه‌ریزی سوری نیز گرفته می‌شود.
بودجه مبتنی بر عملکرد، پدیده جدیدی برای اقتصاد جهانی نیست. بسیاری از کشورهای جهان در سال‌های اخیر به سراغ این نوع از بودجه‌ریزی رفته‌اند. نیوزیلند، استونی، کره جنوبی، مالزی، شیلی، آمریکا و انگلیس تعدادی از کشورهای پیشرو در حوزه بودجه عملیاتی‌اند، هرچند میزان منابع و شکل تأمین منابع در این کشور‌ها با ایران متفاوت است. مسأله اینجاست که ساز و کار نظارتی بودجه مبتنی بر عملکرد، در این کشور‌ها قابل مطالعه و نمونه‌برداری است.
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، در رابطه با علت عدم اجرایی شدن بودجه مبتنی بر عملکرد به «ایران» گفت: «برنامه هفتم، دولت و سازمان برنامه و بودجه را مکلف به اجرایی کردن بودجه عملیاتی کرده است. در برنامه هفتم آمده است که برای سال 1405، باید بودجه عملیاتی بسته شود. من خاطرم هست که سال 1380 وقتی برای تحصیل به تهران آمدم، همین موضوع در همایش‌ها مطرح بود. در اولین نشستی که به عنوان دانشجوی دکترا شرکت کردم، عنوان آن بودجه‌ریزی عملیاتی بود. از همان تاریخ تاکنون این موضوع ر‌ها شده است.»
وی افزود: «بودجه‌ریزی سنتی مبتنی بر چانه‌زنی افزایشی است. معاونین دستگاه‌های اجرایی از شهریور ماه به لابی‌گری با نیرو‌های سازمان برنامه و بودجه می‌پردازند. هر معاون بودجه‌ریزی دستگاهی بتواند بودجه بیشتری کسب کند، مسلماً معاون خوب شناخته می‌شود. در آخر هر سال نیز اگر چیزی مانده باشد، شروع به هزینه کردن می‌کنند تا چیزی به خزانه برنگردد. دستگاه‌ها می‌دانند اگر چیزی به خزانه برگردد، شاید نتوانند سال آینده بودجه بیشتری بگیرند. این روش «چانه زنی افزایشی» باعث رشد دستگاه‌ها متناسب با تورم شده است. این اتفاق به مرور زمان موجب هدررفت شدید منابع شده و مسأله محور و برنامه‌محور نیز نبوده است.»
استاد دانشگاه خوارزمی اضافه کرد: «ما ارزیابی درستی از نظام سنتی بودجه‌ریزی نداریم. سالیان سال شعار بودجه‌ریزی عملیاتی و برنامه محور وجود داشته اما در برنامه هفتم گفته‌اند از سال دوم باید بودجه عملیاتی پیگیری شود. من نمی‌دانم سازمان برنامه چه کاری انجام می‌دهد. اگر لایحه‌ای به شکل مرسوم و غیر عملیاتی بدهند، مغایر برنامه هفتم و سیاست‌های کلی آن است».
وی در رابطه با تضاد منافع دستگاه‌ها با بودجه مبتنی بر عملکرد بیان کرد: «یکی از مهم‌ترین موانع فراروی این نوع بودجه‌ریزی مسأله تضاد منافع و همچنین مأموریت‌های موازی و بی‌برنامگی دستگاه‌ها است. برخی از دستگاه‌ها برنامه ندارند و یا برنامه‌های اولویت‌داری ندارند، یا هزینه تمام شده برنامه‌های آنها پایین است. اگر به بودجه‌ریزی عملیاتی بپردازیم، بودجه برخی از دستگاه‌ها بشدت کاهش پیدا می‌کند. در آن صورت دستگاه‌ها با هزینه‌های جاری نیرو‌هایشان مواجه می‌شوند و توان پرداخت را نخواهند داشت. در آن صورت شاهد جا به جایی نیرو‌ها بین دستگاه‌ها خواهیم بود. اگر بودجه عملیاتی بسته شود، از هدررفت منابع و بی‌برنامگی و بهره‌وری پایین نظام اداری جلوگیری می‌شود.»
او افزود: «بودجه‌ریزی عملیاتی کاملاً مشخص است. هر دستگاه برنامه‌هایش را تدوین می‌کند، هزینه تمام شده را به سازمان برنامه تحویل می‌دهد، سازمان برنامه نیز پس از بررسی تصویب می‌کند. بودجه براساس برنامه دستگاه‌ها داده می‌شود.»
این استاد اقتصاد در رابطه با نظارت بر ارائه برنامه‌های درست از سوی دستگاه‌ها برای بودجه اظهار کرد: «وظیفه سازمان برنامه و بودجه بررسی برنامه دستگاه‌هاست. سازمان باید بسنجد که برنامه‌های مهم هستند یا خیر؟ از سوی دیگر هزینه تمام شده را درست اعلام شده یا گران محاسبه کرده‌اند. وظیفه سازمان برنامه نظارت بر شکل بودجه است. تاکنون نیز این وظیفه به درستی انجام نشده است. تاکنون شاهد بودجه سنتی بودیم که برای این کار نیازی به این سازمان هم نبود. بودجه‌ریزی عملیاتی دستگاه‌ها را به خط می‌کند و هدررفت سرمایه را از بین می‌برد.» او ادامه داد: «وقتی به سوی ارتقای بهره‌وری نظام اداری می‌روید، برای اصلاح بدنه کند دولت، نیازمند برنامه دقیق مالی آنها هستید. در برخی از دستگاه‌ها نیرو‌ها کاملاً کار خاصی نداشتند. نظم و سامان این نظام اداری نیازمند بودجه‌ریزی عملیاتی است. یکی از مهم‌ترین تحولات ساختاری و نهادی در کشور، پیگیری بودجه عملیاتی است.»
شقاقی شهری درباره اهمیت بودجه‌ریزی عملیاتی در تحول ساختار اداری گفت: «الان بودجه براساس تعداد نیرو تقسیم می‌شود. هر دستگاه تعداد نیرو‌هایش را به سازمان برنامه اعلام می‌کند. اما باید توجه داشت که بودجه‌ریزی عملیاتی بر اساس تعداد نیرو نیست بلکه بر اساس برنامه است. بودجه‌ریزی عملیاتی یک تحول در ساختار اداری کشور است. آیا سازمان برنامه و بودجه چنین فرآیندی را برای سال پیش رو طی کرده است؟ اگر پاسخ منفی است، این سازمان مکلف است بودجه‌ریزی را برای سال دوم پیگیری کند، در غیر این صورت دستگاه‌های نظارتی باید بودجه را برگردانند تا مسیر درست طی شود.»
مجلس، پیگیر هدررفت بودجه
مهرداد گودرزوند چگینی، نماینده مجلس و عضو کمیسیون برنامه و بودجه، در رابطه با علت فقدان بودجه عملیاتی به «ایران» گفت: «بودجه‌ریزی عملیاتی نیازمند اقتصاد پایدار است. در دولت‌های مختلف به بودجه‌ریزی عملیاتی به عنوان یک آرزو نگاه شد. واقعیت این است که صرف نظر از نوع دولت‌ها و مجالس، تا زمانیکه منابع ما پایدار نشود، بودجه‌ریزی عملیاتی کار پیچیده‌ای خواهد بود. یک سوم بودجه ما مالیاتی است که در سه سال گذشته روند‌های خوبی در مجلس و دولت برای پایداری منابع مالیاتی صورت گرفته است. بخش دیگر بودجه مربوط به نفت و عوارض است. فروش نفت به روش‌های متعدد، باعث لرزان بودن تعامل اقتصادی ما می‌شود.» او افزود: «با توجه به چالش تحریم‌های نفتی، تمرکز به سمت فرآورده‌ها رفته تا به پایداری اقتصادی در حوزه نفت نزدیک‌تر شویم. در مصارف بودجه نیازمند ساماندهی هستیم. تا حدی به نظر می‌رسد دولت در چند وقت گذشته به این موضوع ورود پیدا کرده است. واقعیت اقتصاد ما این است که نیاز به جدیت بیشتر دارد.»
وی درباره هدررفت بودجه در فقدان بودجه عملیاتی اظهار کرد: «بخشی از مشکل هدررفت به این موضوع برمی‌گردد که از دولت هفتم و چند دولت قبل که منابع درآمدی افزایش پیدا کرد، فکری به حال هدررفت بودجه نشد. نباید آن موقع اجازه می‌دادیم که در نقاطی که لازم نیست، بودجه اختصاص دهیم. رئیس جمهوری محترم نیز مطرح کرد که در برخی از نقاط نیازی وجود ندارد اما بودجه اختصاص داده‌اند. بودجه عملیاتی وابسته به همین موضوع است. به طور کلی نقاطی که بودجه را ناپایدار می‌کند، باید کنار گذاشته شود.»
انتهای پیام/