پایان بی‌طرفی فناوری

دکتر یوسف ساعی، استاد علوم‌ارتباطات: سامانه‌هایی که روزی برای پاسخگویی و کمک ساخته شدند، اکنون قادرند از داده‌ها بیاموزند، استدلال کنند و حتی مسیر تصمیم‌گیری انسان را تغییر دهند. این تحول در ظاهر خیره‌کننده، در باطن نشانه تغییری عمیق‌تر است؛ عبور از مرز کنترل انسانی و ورود به عصر ادراک مصنوعی در حال وقوع . همزمان با افزایش توان تصمیم‌سازی الگوریتم‌ها، هوش مصنوعی در حوزه تصویر و ویدیو نیز حقیقت را به بازی گرفته است. دیگر آنچه می‌بینیم الزاماً واقعیت نیست، بلکه بازسازی دقیق و دستکاری‌شده‌ای از آن است. ویدیوهای جعلی با کیفیتی حیرت‌انگیز می‌توانند در چند ثانیه ذهن میلیون‌ها نفر را فریب دهند و تصویری ساختگی از بحران، شادی، پیروزی یا شکست بسازند. این دگرگونی نه‌فقط عرصه رسانه، که بنیان اعتماد اجتماعی و سیاسی را نیز تهدید می‌کند.
در جهانی که ماشین‌ها تصمیم می‌گیرند و تصویرها واقعیت را جعل می‌کنند، «حقیقت» به شکننده‌ترین مفهوم عصر ما بدل شده است. از جنگ‌های ادراکی گرفته تا تصمیم‌های سیاسی و اقتصادی، مرز میان واقع و مجاز در حال فروپاشی است. خطر نه در قدرت هوش مصنوعی، بلکه در بی‌تفاوتی نخبگان و دانشگاهیان است که هنوز این پدیده را تنها در سطحی نظری می‌بینند. اگر جامعه علمی و فکری نتواند به‌موقع وارد میدان نقد و سیاست‌گذاری اخلاقی شود، نظارت انسانی بر فرآیند تصمیم و تشخیص از دست خواهد رفت.
امروز بیش از هر زمان به «سواد رسانه‌ای و فناورانه» نیاز داریم؛ باید بیاموزیم که نه هر تصویر واقعی است و نه هر تصمیم به ظاهر منطقی، انسانی. رسانه‌های رسمی و معتبر باید محور اعتماد عمومی باشند و نخبگان باید زبان هشدار را جدی بگیرند. اگر هوش مصنوعی روزی یاد بگیرد ما را آرام و راضی نگه دارد در حالی‌که حقیقت را بازنویسی می‌کند، انسان دیگر تصمیم‌گیر نخواهد بود، بلکه تنها تماشاگر واقعیتی خواهد شد که ماشین برایش ساخته است. باید آگاه باشیم که در زمانه‌ای به‌سر می‌بریم که فناوری دیگر بی‌طرف نیست!