سودانی در قدرت می‌ماند؟

گروه جهان: نتایج اولیه کمیسیون مستقل انتخابات نشان داد که ائتلاف «بازسازی و توسعه» به رهبری محمدشیاع السودانی با حدود ۱.۳ میلیون رأی و نزدیک به ۵۰ کرسی در صدر انتخابات قرار گرفته است. این برتری در استان‌های شیعه‌نشین جنوبی، به‌ویژه نجف و کربلا، چشمگیر بود.

همزمان، احزاب سنتی شیعه در چهارچوب هماهنگی از جمله سازمان بدر نیز بین ۲۲ تا ۲۷ کرسی به‌دست آوردند و جایگاه خود را نسبت به سال ۲۰۲۱ تقویت کردند. در اقلیم کردستان نیز حزب دموکرات کردستان (KDP) با کسب بیش از یک میلیون رأی، پیروزی قاطع داشت؛ فاصله‌ای دو برابر بیش از رقیبش، اتحادیه میهنی کردستان (PUK). در استان‌های سنی‌نشین، نتایج به الگوهای سنتی نزدیک بود. به این ترتیب، نقشه سیاسی عراق روی کاغذ تغییرات چشمگیر نداشت؛ اما در نگاه اول به نظر می‌رسد وزن سیاسی سودانی و بلوکش نسبت به دوره ۲۰۲۲ به شکل محسوسی افزایش یافت.

السودانی و پاداش رویکرد «میانه‌روی»

پیروزی محمدشیاع السودانی در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵، همان‌گونه که المیادین گزارش داده، موقعیت او را تقویت کرد؛ سیاستمداری که تلاش کرده میان تهران و واشنگتن تعادل برقرار کند و در دوره‌ای پرتنش برای منطقه، ثبات نسبی عراق را حفظ کند.

السودانی طی سه سال نخست‌وزیری، به نقطه تلاقی جریان‌های رقیب شیعه و نیز بازیگران خارجی تبدیل شد و با تقویت روابط با ایران، آمریکا و کشورهای خلیج فارس، رویکردی مبتنی بر «کاهش هزینه بحران‌های منطقه‌ای بر عراق» را دنبال کرد.

هرچند پیروزی انتخاباتی او قاطع نیست، اما برای مذاکره درباره تشکیل دولت آینده به او دست بازتری می‌دهد؛ با این حال، او همچنان از چهارچوب سیاسی‌ای که از آن برخاسته یعنی «چهارچوب هماهنگی» کاملاً مستقل نخواهد بود. تشکیل دولت همچنان به اجماع شیعی و توافق ملی نیاز دارد.

یکی از عوامل موفقیت نسبی السودانی، عمل‌گرایی او در اداره دولت و برگزاری انتخاباتی کم‌حاشیه بود؛ انتخاباتی که بدون شکایت جدی از تقلب برگزار شد. او همچنین مبارزه با فساد را هرچند محدود در دستور کار قرار داد و توانست بدون حاشیه‌های شخصی دوره‌اش را پشت سر بگذارد. 

اکنون پرسش اصلی این است که آیا السودانی مسیر تعادل را ادامه می‌دهد یا پیروزی انتخاباتی او را به سمت تصمیمات پرهزینه‌تری مانند برخورد با گروه‌های مقاومت سوق خواهد داد. افزون بر این، تحولات سریع منطقه‌ای می‌تواند چالش‌های بزرگ‌تری پیش‌ روی او قرار دهد؛ چالش‌هایی که توان مدیریتی او را در دوره دوم احتمالی‌اش محک خواهد زد.

رقابت برای «بزرگ‌ترین بلوک»

هم سودانی و هم رهبران چهارچوب هماهنگی (CF) گفته‌اند که بزرگ‌ترین بلوک پارلمانی را در اختیار دارند؛ جایگاهی که طبق قانون تعیین‌کننده حق معرفی نخست‌وزیر است. اما بر اساس داده‌های موجود، CF شامل بدر، صادقون، حقوق و دولت قانون مجموعاً حدود ۹۳ کرسی دارد که هنوز برای تشکیل دولت بدون همکاری سودانی کافی نیست.

در سوی دیگر، سودانی با اعلام آمادگی برای ائتلاف «با همه بدون استثنا»، تلاش کرد تصویر یک رهبر میانه‌رو و همه‌جانبه‌گرا را تقویت کند؛ همان تصویری که در دوره نخست‌وزیری‌اش نیز بارها بر آن تأکید کرده بود. اما در درون خود چهارچوب هماهنگی، اختلاف بر سر حمایت از دوره دوم سودانی علنی شد. گزارش‌ها نشان می‌دهد، نوری المالکی با تمدید دوره سودانی مخالف است و  برخی رهبران بدر و صادقون، سودانی را گزینه‌ای «قابل‌قبول اما نه ایده‌آل» می‌دانند. گروه‌هایی مانند کتائب حزب‌الله و النجباء پیروزی لیست‌های همسو با «جریان مقاومت» را جشن گرفته‌اند و خواهان نقش پررنگ‌تر در کابینه آینده‌اند.

وزن‌کشی احزاب شیعه

تحریم انتخابات از سوی مقتدی صدر، بزرگ‌ترین متغیر این دوره بود. غیبت او باعث شد تا فضا برای سودانی و احزاب چهارچوب هماهنگی بازتر شود. واقعیت این است که مالکی خواهان بازگشت نقش محوری است و بدر می‌خواهد سهم بیشتری در امنیت و اقتصاد بگیرد. صادقون و حقوق قصد دارند نمایندگی «محور مقاومت» در دولت را تثبیت کنند. در حالی‌که سودانی تلاش می‌کند توازن بیرونی ایران–آمریکا را حفظ کند و با کشورهای خلیج فارس روابط اقتصادی فعال‌تری داشته باشد. 

موفقیت انتخاباتی سودانی در بین شیعیان،  ناشی از چند عامل است. توانایی ایجاد ثبات نسبی پس از سال‌ها بحران، پرهیز از درگیری داخلی با گروه‌های شیعه، ارائه تصویری تکنوکرات و غیرچهره‌محور و باز کردن درهای اقتصادی به روی کشورهای خلیج فارس و منطقه. اما این پیروزی قاطع نیست؛ سودانی همچنان در چهارچوب هماهنگی تعریف می‌شود و نمی‌تواند بدون رضایت اکثریت احزاب شیعه، دولت تشکیل  دهد.

یک انتخابات و چند پیام 

به عقیده کارشناسان ائتلاف الصادقون به رهبری قیس خزعلی یکی از پدیده‌های این انتخابات بود. قیس که روزی دست راست مقتدی به حساب می‌آمد از وی کناره گرفت و با ائتلافی قوی وارد انتخابات شد و رتبه سوم شیعیان را کسب کرد.

در این دوره چهارچوب هماهنگی شیعی، نتایج درخشانی کسب کرد و نشان داد تعیین نخست‌وزیر در اختیار این گروه خواهد بود و السودانی هم باید با همه یا بخش اعظم آنها برای نخست‌وزیری کنار بیاید.

از نگاه کارشناسان انتخابات پارلمان ۲۰۲۵ عراق دارای چند پیام بود: پروژه تحریم انتخابات توسط مقتدی صدر، شکست خورد، جایگاه مردمی شیعیان با وجود تمامی فشارها مستحکم‌تر شد، جریان‌های نزدیک به مقاومت مانند قانون، بدر، حقوق و الصادقون رأی قابل توجهی کسب کردند. نخست‌وزیر آینده دوباره باید از ائتلاف کامل چهارچوب هماهنگی انتخاب شود و پروژه خلع سلاح حشدالشعبی با رأی کسب شده توسط گروه‌های مقاومت به بن‌بست خواهد رسید.

سناریوهای تشکیل دولت بعد از انتخابات ۲۰۲۵

با توجه به آرایش نیروها، سه سناریوی اصلی پیش روی عراق است. در سناریوی اول، تمدید دوره سودانی با ائتلاف گسترده به عنوان محتمل‌ترین سناریو مطرح است. در این حالت، سودانی با بخشی از احزاب چهارچوب هماهنگی، کردها و سنی‌ها (احتمالاً حزب تقدم) ائتلاف می‌کند. 

در سناریوی دوم با احتمال متوسط رو به پایین، دولت مطابق با نظر چهارچوب هماهنگی  بی‌نیاز از سودانی شکل می‌گیرد. چهارچوب هماهنگی (CF) تلاش کند بدون سودانی نخست‌وزیر معرفی کند، اما این سناریو با چند مانع مواجه است. سناریوی سوم با کمترین احتمال اما با اثرگذاری بالا، بازگشت مقتدی صدر و وارد شدن متغیر خیابان را برآورد می‌کند.

صدر ممکن است پس از تشکیل دولت یا طولانی شدن بن‌بست، دوباره وارد سیاست شود. در این حالت، خیابان بغداد فعال‌تر می‌شود، گزینه‌های نخست‌وزیری محدود می‌شوند و عراق دوباره به سمت دوگانه «صدر–چهارچوب هماهنگی» حرکت می‌کند. این سناریو فعلاً دور است، اما نباید نادیده گرفته شود.