رابطه ترکیه و اسرائیل به سمت منطق «حاصل جمع صفر» میل پیدا کرده است
آنکارا - تل‌آویو در مارپیچ تنش؟
رابطه ترکیه و رژیم صهیونیستی در حال عزیمت به یک نقطه بی‌بازگشت است؟ تحولات خاورمیانه در پساهفت اکتبر و بخصوص طی یکسال گذشته الگوی روابط آنکارا-تل آویو را از همکاری به رقابت و سپس به خصومت تغییر داده است.
علیرضا حجتی_ دبیر گروه بین‌الملل: پس از اتفاقات سوریه و سقوط دولت بشار اسد، شام به میدانی برای تقابل فزاینده اردوغان و نتانیاهو تبدیل شد، دو بازیگری که در سوریه سیاست‌های حداکثری و توسعه طلبانه را دنبال کرده و حاضر به واگذاری نقش خود در این کشور نیستند.
حملات بی‌امان ارتش اشغالگر به زیرساخت‌های سوریه، تحرکات اسرائیل برای تغییر ژئوپلیتیک سوریه با نقش آفرینی در سویدا، رقابت ترکیه و رژیم صهیونیستی را به منطق «حاصل جمع صفر» سوق داد و این دو بازیگر را تا مرز باریک درگیری رساند. در چنین شرایطی غزه و قبرس، دو میدان جدید تعریف شده‌ای هستند که اسرائیل و ترکیه تلاش می‌کنند با استفاده از اهرم ژئوپلیتیکی آنها، همدیگر را تحت فشار قرار دهند.
ترکیه از طریق تلاش‌های خود برای نقش آفرینی در طرح صلح ترامپ و نزدیک شدن به حماس، تحت عنوان نیروی تثبیت کننده صلح در فلسطین جای پای خود را در نزدیکی مرزهای اشغالی محکم می‌کند. در سوی دیگر، رژیم صهیونیستی با راهبرد جدید خود که حضور در قبرس است، مرزهای ترکیه را تحت تأثیر قرار داده است.
تحلیلی که در روزنامه قبرسی-یونانی «سایپروس میل» منتشر شده، نگرانی‌های قابل توجهی را در مورد گسترش حضور نظامی و اقتصادی اسرائیل در قبرس مطرح کرده و هشدار داده است که این جزیره در معرض خطر درگیر شدن در درگیری‌های منطقه‌ای گسترده‌تر قرار دارد.
این ارزیابی با اشاره به نگرانی‌های موجود ترکیه در مورد مواضع سازش‌ناپذیر قبرسی-یونانی و حضور منطقه‌ای رو به رشد اسرائیل، این سؤال را مطرح می‌کند که آیا اسرائیل نماینده متحدی است که دولت قبرسی-یونانی در نظر دارد، یا در درجه اول به دنبال جای پای استراتژیک در مدیترانه شرقی است. المانیتور در گزارشی به بررسی تلاش‌های آنکارا برای نفوذ در آینده غزه و موانعی که در این راه وجود دارد پرداخته است.
با تلاش‌های ترکیه برای پیوستن به نیروی تثبیت‌کننده غزه و گسترش نفوذ در این منطقه فلسطینی، اسرائیل در حال افزایش فشار بر این کشور است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه که مدت‌هاست تلاش کرده ترکیه را به عنوان میانجی اصلی در امور سیاسی غزه قرار دهد در ماه اکتبر، نقش مستقیمی در اجرایی شدن طرح آتش‌بس ۲۰ ماده‌ای دونالد ترامپ بر عهده گرفت و از آن زمان تاکنون برای گسترش نفوذ خود در طول روند آتش‌بس تلاش کرده است.
بعید است که اسرائیل نقش قابل توجه ترکیه در غزه را تأیید کند، زیرا آنکارا فضای کمی برای نرم کردن موضع خود در قبال بنیامین نتانیاهو دارد. با این حال، ترکیه آماده است تا از طریق ارسال کمک و تعامل سیاسی با حماس، حضور خود را گسترش دهد - مسیری که احتمالاً با عمیق‌تر شدن بی‌اعتمادی، به اصطکاک میان تل آویو-آنکارا دامن خواهد زد.
ماه گذشته، ترکیه یک تیم جست‌و‌جو و نجات را به امید ورود به غزه برای کمک به بازیابی اجساد اسرای اسرائیلی به مصر اعزام کرد. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه همچنین آمادگی آنکارا را برای مشارکت در نیروی بین‌المللی تثبیت‌کننده (ISF) تحت نظارت سازمان ملل در آینده که بر خروج مرحله‌ای اسرائیل از غزه نظارت خواهد داشت، اعلام کرد. اما تلاش‌های ترکیه برای ایجاد جای پایی در غزه با مقاومت شدید اسرائیل روبه‌رو شده است. دولت نتانیاهو مانع ورود این تیم شد و همواره هرگونه استقرار نیروهای ترکیه را رد کرده است.
گیدئون ساعر، وزیر خارجه رژیم اسرائیل، در ۲۷ اکتبر گفت: «کشورهایی که می‌خواهند یا آماده اعزام نیروهای مسلح هستند، باید حداقل با اسرائیل منصف باشند.»
مایکل هراری، سفیر بازنشسته اسرائیل به المانیتور گفت: «بعید است اسرائیل از اعتراض خود به دخالت ترکیه در غزه عقب‌نشینی کند.»
حراری گفت اسرائیل نگران است که نقش ترکیه در غزه به آنکارا اجازه دهد تا بر دولت آینده غزه تأثیر گذاشته و روابط اسرائیل و فلسطین را شکل دهد.
تنش‌ها در ۷ نوامبر، زمانی که دادستان کل استانبول حکم بازداشت نتانیاهو و ۳۶ مقام ارشد اسرائیلی را به اتهام نسل‌کشی در غزه صادر کرد، دوباره شعله‌ور شد. این احکام نمادین، تکرار احکامی است که پس از حمله به کشتی ماوی مرمره در سال ۲۰۱۰ صادر شد و نشان می‌دهد که موضع کنونی ترکیه جایی برای تماس دیپلماتیک باقی نمی‌گذارد.
وزیر دفاع اسرائیل، یسرائیل کاتز، در تاریخ ۹ نوامبر در پلتفرم ایکس نوشت: «این احکام بازداشت مسخره را بردارید و از اینجا گم شوید. شما فقط می‌توانید غزه را از طریق دوربین دوچشمی ببینید.»
گالیا لیندن‌اشتراوس از مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل گفت که این احکام که با هدف منزوی کردن نتانیاهو صادر شده‌اند، مخالفت اسرائیل با مشارکت ترکیه در نیروی ایجاد ثبات را تشدید کرده‌اند. او افزود: «مشخص نیست که آیا دولت ترامپ می‌تواند اسرائیل را مجبور به تغییر نظر خود کند یا خیر.»
فضای اندک برای انعطاف پذیری
هرگونه تغییر در موضع ترکیه در قبال اسرائیل به انتظارات داخلی محدود می‌شود. پایگاه اسلام‌گرای اردوغان خواستار سرسختی است و احزاب مخالف چپ‌گرا، دولت را به عدم مقابله با اسرائیل به دلیل رفتارش در غزه متهم می‌کنند.
هر دو کشور اندکی پس از جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، سفرای خود را فراخواندند، اما روابط دیپلماتیک خود را کاهش ندادند. سال گذشته، ترکیه ادعا کرد روابط تجاری خود را با رژیم قطع کرده، حریم هوایی خود را به روی پروازهای خصوصی مقامات اسرائیلی مسدود و از مشارکت اسرائیل در رزمایش‌های ناتو جلوگیری کرد.
به گفته اوزگور اونلوهیسارچیکلی از صندوق مارشال آلمان، افکار عمومی ترکیه نسبت به اسرائیل در مورد جنگ غزه نسبت به درگیری‌های قبلی سرسخت‌تر شده است.
او گفت: «در گذشته، رئیس‌جمهوری اردوغان موضع انتقادی دولت نسبت به اسرائیل را هدایت می‌کرد. امروز، او نمی‌تواند انتظارات عمومی در واکنشی قوی‌تر علیه اسرائیل را به طور کامل نادیده بگیرد.»
یک نظرسنجی مرکز تحقیقات پیو در سال ۲۰۲۵ نشان داد که تقریباً سه چهارم مردم ترکیه دیدگاه‌های نامطلوبی نسبت به اسرائیل دارند.
این کارشناس ترک گفت: «در این شرایط، برای دولت اردوغان تقریباً غیرممکن است که روابط با نتانیاهو را عادی‌سازی کند.»
آنکارا حتی بدون تأیید اسرائیل، از طریق تعامل سیاسی با حماس، نفوذ خود را در غزه به طور پیوسته افزایش داده است. ماه گذشته، ترکیه محمد گول‌اوغلو را به عنوان هماهنگ‌کننده کمک‌های بشردوستانه منصوب کرد. از آن زمان، گول‌اوغلو، مرتباً از بندر العریش مصر بازدید کرده تا بر تحویل کمک‌های ترکیه نظارت داشته و نیازهای فلسطینیان را ارزیابی کند.
لیندن‌اشتراوس با اشاره به اینکه به محض بازگشایی گذرگاه رفح، سازمان‌های مردم‌نهاد و کمک‌های ترکیه به غزه سرازیر خواهند شد، گفت: «اسرائیل بدون شک با نفوذ فزاینده ترکیه در منطقه مواجه خواهد شد.»
منبع: Al Monitor
برش
ورود آمریکا به مناقشه دو رقیب
به گفته یک منبع آگاه، با میانجیگری آمریکا، تنش‌های ناشی از نقش فزاینده ترکیه در غزه احتمالاً مهار خواهد شد. فیدان پس از دیدار روز دوشنبه در کاخ سفید گفت که «بسیاری از مسائل مربوط به پرونده فلسطین را به تفصیل با استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ به خاورمیانه و تام باراک مورد بحث قرار داده است.»
یک منبع به المانیتور گفت که دولت ترامپ با جدیت تمام تلاش می‌کند بی‌اعتمادی عمیق بین ترکیه و اسرائیل را از بین ببرد. به باور این منبع، بعید است میانجیگری ایالات متحده در کوتاه مدت موافقت اسرائیل را برای استقرار نیروهای ترکیه جلب کند، اما می‌تواند به مدیریت اختلافات کمک کند.
این منبع گفت مقامات آمریکایی «هر کاری از دستشان بربیاید با هر دو طرف انجام می‌دهند تا اطمینان حاصل شود که محدودیت‌هایی» برای خصومت‌ها وجود دارد.
انتهای پیام/