نگاهی به چشم‌پوشی ناظران بر استعمال دخانیات در مجموعه‌های نمایشی؛
سکانس‌هایی که سرفه میکنند
در سال‌های اخیر سکوهای خصوصی یا همان شبکه نمایش خانگی سهم بزرگی از ساخت و نمایش مجموعه‌های نمایشی دارد و ساترا نیز مسئول نظارت بر محتوای آن است اما به نظر می‌رسد توجه و تمرکز صرفاً معطوف به محتوای داستان‌ها و پوشش بازیگران است و مسأله مهمی مانند استعمال افراطی دخانیات در اغلب صحنه‌های بیشتر مجموعه‌ها برای ناظران و مسئولان سکوها محلی از اعراب ندارد.
جواد صفوی - منتقد سینما: در دنیای واقعی و حتی جهان سینما قرار نیست هر وقت یک شخصیت یا ناراحت یا عصبانی است، فوری دست به فندک و سیگار ببرد اما متأسفانه در ایران سازندگان مجموعه‌های نمایشی در شبکه نمایش خانگی، به طرزی اغراق شده و فارغ از نیاز فیلمنامه، شخصیت‌های مثبت و منفی داستان‌ها را درگیر با لحن و نحوه متفاوتی از سیگار کشیدن نشان می‌دهند.
از اغلب شخصیت‌های مجموعه طولانی «زخم کاری» تا تقریباً همه شخصیت‌های مثبت و منفی و خاکستری مجموعه «شغال» از پسر متجاوز و دوستانش تا توطئه‌گران و مال مردم‌خورها تا لات بزن بهادر و دوست هم‌محله‌ای‌اش، هرطور که باشد، در اغلب صحنه‌ها سیگار به لب دارند یا در حال روشن کردن یا خاموش کردن آن در لحن‌ها و موقعیت‌های متفاوت هستند.
در همین مجموعه و در مجموعه آبان، شخصیت‌های منفی که باربد بابایی و امین حیایی نقش آنها را بازی می‌کردند، سیگار الکترونیک می‌کشیدند تا متفاوت‌تر از بقیه سیگاری‌ها جلوه کنند. اگر دیرزمانی قباد (شهاب حسینی) در سریال «شهرزاد» شخصیتی منفی بود که سیگار می‌کشید، شهاب حسینی «آبان»، «پوست شیر» و «گناه فرشته» با سیگار برگ و فندک‌های آنچنانی که حتی بر ژست و اجرای سیگار کشیدنش تأکید می‌شد، در رقابت با خود برای به هوس انداختن مخاطب به قصد کشیدن سیگار بود. مشابه طلا (نازنین طباطبایی) در «یاغی» که به عنوان بازیگری خوش چهره به‌رغم بار منفی‌اش در قصه، سیگار کشیدنش جلوه‌گرانه می‌نمود.
مثال از سریال‌های شبکه نمایش خانگی در این زمینه بسیار فراوان است در حالی که نمایش سیگار کشیدن روی پرده و صفحه نمایش سال‌هاست که موضوعی جدی در سیاستگذاری سلامت عمومی در اغلب کشورهای جهان است. سازمان بهداشت جهانی و بسیاری از کشورها نگران آن هستند که تصویر سیگار در سینما و تلویزیون نوجوانان را به سمت مصرف دخانیات ترغیب کند. برخی کشورها با تصویب قوانین سخت‌گیرانه یا سیاست‌های رده‌بندی، تلاش کرده‌اند تأثیر این تصاویر را کم کنند اما میزان قانون‌گذاری و اثربخشی آن در هر کشور تفاوت دارد. هند قوانین «فیلم و تلویزیون بدون دخانیات» برای محدود کردن نمایش دخانیات در رسانه تصویری دارد. بر این اساس تولیدکنندگان باید برای نمایش محصولات دخانی توجیه منطقی و روایی محکمی در زمان صدور مجوز ساخت ارائه کنند.
ضمن آنکه در شروع و میانه فیلم یا برنامه تلویزیونی باید یک پیام ضد سیگار حداقل ۳۰ ثانیه‌ای پخش شود و هنگام نمایش دخانیات در فیلم یا برنامه، یک پیام ثابت در پایین صفحه نشان داده شود که خطرات مصرف دخانیات را گوشزد کند و اگر سینما یا تلویزیونی این قوانین را رعایت نکند، مجازات قانونی از جمله تعلیق یا لغو مجوز پیش‌بینی شده است. در فرانسه، قانونی از سال ۱۹۹۱ اجرا شده که تبلیغات تنباکو را در رسانه‌های مختلف از جمله سینما به طرز بسیار شدیدی محدود می‌کند.
ماده مربوط به تبلیغات دخانیات در این قانون، تبلیغ «مستقیم یا غیرمستقیم» تنباکو را ممنوع کرده با این حال، در عمل کارگردانان سینمای فرانسه گاه با استناد به «آزادی هنری» توجیه میکنند که صحنه‌های سیگار کشیدن نشان‌دهنده شخصیت یا دوره تاریخی خاصی است، نه تبلیغ برند.
در بریتانیا طبق قوانین مربوط، اگر «استعمال دخانیات یا مصرف تنباکو» در یک فیلم به «میزان قابل‌توجهی» حضور داشته باشد، این مسأله می‌تواند کار را به اعمال رده‌بندی سنی بکشاند. در آمریکا انجمن فیلم این کشور از سال ۲۰۰۷ اعلام کرد که فیلم‌هایی با محتوای سیگار ممکن است درجه‌بندی سنی سخت‌گیرانه‌تری بگیرند. در انگلستان نهاد ناظر بر رسانه مقررات سخت‌گیرانه‌ای برای محدود کردن نمایش مصرف سیگار در برنامه‌های قبل از ساعت ۹ شب دارد.
در روسیه پارلمان این کشور در سال ۲۰۰۱ نمایش صحنه‌های غیرضروری سیگار کشیدن در فیلم‌ها را ممنوع کرد. در استرالیا، وقتی محصولات دخانی در فیلم‌ها نمایش داده می‌شوند، در تعیین رده‌بندی در نظر گرفته می‌شوند و مصرف دخانی به‌عنوان یکی از معیارهای تأثیر بر قضاوت مصرف‌کننده و توصیه به رده‌بندی برشمرده می‌شود.
همچنین پیشنهاد شده که تولیدکنندگان فیلم تعهد دهند که از شرکت دخانیات پول یا حمایت مالی نگرفته‌اند و برندها (لوگو بسته سیگار) در صحنه نمایش داده نشوند. در چین سال ۲۰۱۱، اداره رادیو، فیلم و تلویزیون چین اعلام کرد که نمایش صحنه‌های سیگار کشیدن در فیلم‌ها و سریال‌ها باید محدود شود، به‌ویژه در برنامه‌هایی که برای کودکان و نوجوانان تولید می‌شوند.
ضمن اینکه سازندگان فیلم‌ها باید گواهی دهند که از شرکت‌های تولیدکننده دخانیات هیچ پول یا حمایت مالی دریافت نکرده‌اند، برند سیگار در صحنه نباید نمایش داده شود، قبل از پخشِ آثار با دخانیات، باید آگهی‌های ضدتنباکو قدرتمند پخش شوند.WHO تأکید دارد که این سیاست‌ها باید بخشی از برنامه جامع کنترل تنباکو در هر کشور باشند تا تأثیرگذاری واقعی بر پیشگیری مصرف در نسل جوان داشته باشند.
ضمن اینکه ماده ۱۳ کنوانسیون سازمان جهانی بهداشت که ایران نیز عضو آن است در دستورالعمل‌های کنترل دخانیات، تبلیغ، ترویج و حمایت از استعمال دخانیات و تنباکو را در تمام بسترهای رسانه‌ای ممنوع اعلام کرده است.
برش
سازمان جهانی بهداشت در گزارش خود درخصوص تأثیر سیگار کشیدن در فیلم‌ها تأکید می‌کند که نمایش دخانیات در فیلم‌ها عامل مهمی در تشویق نوجوانان به شروع مصرف است. در این گزارش، WHO توصیه می‌کند که فیلم‌هایی که صحنه‌های دخانیات دارند، باید رده بزرگسال دریافت کنند به استثنای آثاری که مصرف دخانیات را به شکلی منفی، تاریخی یا هشداردهنده نمایش می‌دهند.
انتهای پیام/