فیلمساز ایرانی، واسطه مخاطب خارجی و فرهنگ ایرانی است

ایران آنلاین: جشنواره جهانی فیلم فجر پس از چهار سال وقفه، امسال و هفته آینده در شیراز برگزار می‌شود. جشنواره‌ای که آخرین بار سال خرداد ۱۴۰۰ در تهران برگزار شد و میزبان هنرمندان و سینماگران بین‌المللی بود. حالا پس از چهار سال جشنواره در حالی برگزار می‌شود که شیراز میزبان این دوره است و تعامل شعر و سینما، به عنوان رویکرد این دوره یکی از اتفاقات مهم این جشنواره در شرایط فعلی سینمای ایران است.

به گزارش ایرنا، به این بهانه با جابر قاسمعلی، فیلمنامه‌نویس سینما به گفت‌وگو نشستیم تا درباره رویکرد جشنواره، حضور هنرمندان خارجی و راهکارهایی برای اعتلای سینما از دریچه جشنواره، صحبت کنیم.

جشنواره باید جدای از فراز و فرودهای سیاسی، برگزار شود

بعد از ۴ سال وقفه، شانیت و شرایط برگزاری این دوره از جشنواره جهانی فیلم فجر را چطور می‌بینید؟

قاسمعلی: خوشحالم که بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر به شکل مستقل قرار است برگزار شود؛ با اینکه وقفه‌ای که افتاد تصور می‌کنم شاید بشود این وقفه را فرصتی در نظر گرفت که ببینیم آسیب‌ها و اشکالات چه بوده و دوره جدید را با قوت بهتری برگزار کنیم.

فجر بین‌الملل باید تشخص داشته باشد، این تشخص می‌تواند معانی و تعاریف مختلفی داشته باشد؛ مثلا از محل برگزاری گرفته تا فیلم‌هایی که قرار است به نمایش در بیایند و مجموعه آنچه یک جشنواره را واجد تشخص می‌کند را ارزیابی کنیم. این وقفه شاید بد نبوده تا کمی صبر کنیم و فکر کنیم تا حالا که تا اینجا آمدیم چه امتیازات و معایبی داشته‌ایم.

تغییر زمان جشنواره این تشخص را دچار خدشه می‌کند. دولت‌ها نباید بنابر سلیقه خودشان، زمان جشنواره را تغییر دهند چون دیگر جشنواره داخلی نیست و اسم ایران را در جهان یدک می‌کشد و نمی‌توان هر تغییری در آن داد. جشنواره باید جدای از جریانات سیاسی و فراز و فرودهای سیاسی، تعریف خود را ثابت نگه دارد و با کیفیت برگزار شود.

باید سینمای ایران را به شعر مجهز کنیم

برگزاری جشنواره در شیراز را چطور می‌بینید؟

قاسمعلی: برگزاری جشنواره در شیراز، اتفاق فرخنده ای است. شیراز به ادبیات ما و به حافظ و سعدی و تاریخ ایران شهره است؛ هم از سویه تاریخی و سیاسی و هم از سوی فرهنگی و ادبی. اگر این تصمیم گرفته شد، همه می‌گویند جشنواره جهانی فیلم فجر، ایران- شیراز. این تعریف دیگر نباید تغییر کند چون بخشی از جشنواره می‌شود و به آن هویت می‌دهد.

ایران ما به شعر شهره است؛ ایران ما یک تشخصی به نام شعر دارد؛ فقط هم حافظ و سعدی نیست و کل تاریخ ادبیات ایران را دربرمی‌گیرد. ما به این خصیصه شهره هستیم و وقتی می‌گویم جشنواره فیلم فجر، ایران- شیراز؛ مخاطب خارجی که به ایران می‌آید تا سینمای ایران را بببیند، می‌آید فیلم ایرانی هم ببیند.

اگر بتوانیم سینمایمان را هم به گونه‌ای به شعرمان نزدیک کنیم و زبانی که شعر ایرانی استفاده کرده و به آن معنا و تشخص داده را در فیلم‌ها به کار ببریم، سینمایی خواهیم داشت که به زبان ایرانی مجهز شده؛ زبانی که مختص فرهنگ و جامعه و ادبیات ایرانی است. آن وقت است که می‌گویند از ایرانی‌ها باید این فیلم را ببینیم، آن وقت مخاطب خارجی که به ایران می‌آید فقط حافظیه و سعدیه نمی‌بیند بلکه نمود آن را در سینمای ما هم می‌بیند.

حالا باید برای سینمای ایران، آبروداری کنیم

جدایی جشنواره ملی و جهانی را چطور می‌بینید؟

قاسمعلی: جدایی جشنواره ملی و بین‌المللی اتفاق مثبتی است این دو در دو کلاس متفاوت‌اند. وقتی ما در یک جشنواره داخلی هستیم، اوضاع فرق دارد.

سینمای ملی ما الزاما و تماما فیلم‌های روشنفرانه نیستند. یک رو سینمای روشنفکرانه خاص و هنری است و روی دیگر آن سینمای بدنه و کمدی است؛ این دو سینمای ملی ما را شکل می‌دهند. این سینما هم دارد کار خودش را می‌کند. نمی‌توانید چشم خودتان را روی فیلم های متوسط و ضعیف سینما ببندید؛ این فیلم ها هم وجود دارند.

در جشنواره ملی هم اینها وجود دارد. از هر دو سینما نمایندگی هستند. اما وقتی می‌گوییم سینمای بین‌الملل، درباره آبروی ایران حرف می‌زنیم. نگاهی که خارجی‌ها به ایران و فرهنگ ایران دارند و ما ملتی هستیم که سعی کرده‌ایم در طی این سال‌ها فرهنگ و ادبیات خود را حفظ کنیم. حالا وقتی فیلم هایی از ایران در این جشنواره بین المللی هستند، باید آبروداری کنیم؛ باید نمودهایی از شعر ایرانی در فیلم‌ها داشته باشیم تا مخاطب خارجی بگوید که من این سینما را هیچ جا ندیدم، فقط در ایران دیده‌ام.

در سینمای بین الملل وسواس‌ها، کمال گرایی و کیفیت هنری و فرهنگی اثر بیشتر است و فیلم باید آینه ای از مناسبات فرهنگی مردم شریف ایران باشد.

فجر ‌بین‌الملل باید ابتدا به خودش پاسخگو باشد

فیلم هایی که در جشنواره جهانی از ایران به نمایش درمی‌آید، باید واجد چه مولفه‌هایی باشد؟

قاسمعلی: زیسته فیلمساز باید به گونه‌ای باشد که مناسبات فرهنگ ایران را القا کند. آقای کیارستمی به گونه‌ای زیسته که چنین سینمایی از او می‌بینیم. در دهه ۶۰ که ما درگیر جنگ با دشمن بودیم، برخی کشورهای خارجی از دشمن حمایت می‌کردند و تصویر جنگ طلبی از ایران وجود داشت. در آن شرایط، کیارستمی «خانه دوست کجاست» را ساخت که بسیار هم به او خرده گرفتند؛ که چرا به جای نمایش سلحشوری رزمندگان ما، بچه‌ای را تصویر می‌کند که دنبال دفتر مشق دوستش می‌رود.

آنها مو می‌دیدند و کیارستمی پیچش مو را می‌دید. در آن زمان هم کسانی بودند که از رشادت رزمندگان بگویند اما کیارستمی لانگ شات ماجرا را می‌دید.

فجر داخلی و ملی باید به مردم پاسخگو باشد و فیلم هایی داشته باشد که مردم بپسندد اما فجر ‌بین‌الملل باید ابتدا به خودش پاسخگو باشد

وقتی می‌گویم جشنواره باید تشخصی از فرهنگ ایرانی داشته باشد، دقیقا درباره همین فیلم «خانه دوست کجاست» حرف می‌زنم. بچه‌ای که آنقدر احساس مسئولیت می‌کند که بعد تا ساعت‌ها دنبال خانه دوستش می‌گردد تا دفتر مشق دوستش را به او بدهد. از این زیباتر و اخلاقی‌تر و انسانی‌تر چیست؟تصویر مردمی است که احساس وظیفه می‌کنند و مسئولیت پذیر هستند را به نمایش می‌گذارد.

یا در «ناخداخورشید» مردانی را می‌بینیم که عدالت‌طلب هستند. این زیست کیارستمی بود، کسی که زیسته او همین باشد، خود به خود می‌داند برای جشنواره جهانی فیلم فجر چه چیزی بسازد که واجد فرهنگ ایرانی در جشنواره جهانی فیلم فجر باشد.

نکته مهم این است که بین فجر داخلی و بین المللی تفاوتی وجود دارد؛ فجر داخلی و ملی باید به مردم پاسخگو باشد و فیلم هایی داشته باشد که مردم بپسندد اما فجر ‌بین‌الملل باید ابتدا به خودش پاسخگو باشد. این رسالت هنر است. حافظ بیش از آنکه برای مردم شعر بگوید، برای خودش می‌گوید. سعدی از تلماسه‌های روحی خودش می‌گوید. اگر خودت باشی مخاطب خارجی از تو می‌گذرد و به فرهنگ ایرانی می‌رسد؛ پس تو واسطه ای که مخاطب از تو بگذرد وبه فرهنگ آن کشور برسد.

فیلمنامه‌نویسان ایرانی باید از بازارهای همسایه و بازارهای اروپایی بهره ببرند

نقش صنوفی همچون کانون فیلمنامه‌نویسان را در برگزاری جشنواره چطور می‌بینید؟ برگزاری رویدادهای پیچینگ با مشارکت فیلمنامه‌نویسان را چقدر در تعامل با سینماگرانم جهانی مثبت ارزیابی می‌کنید؟

قاسمعلی: این دغدغه فیلمنامه‌نویسان است که آیا می‌توانیم بازار جهان را در نوردیم و مخاطب خارجی داشته باشیم؟

وقتی می‌گویم جشنواره باید تشخصی از فرهنگ ایرانی داشته باشد، دقیقا درباره همین فیلم «خانه دوست کجاست» حرف می‌زنم

حقیقت این است که بازار سینما، بازار نامتعادلی برای فیلمنامه‌نویسان است. ما باید از بازارهای همسایه و بازارهای اروپایی بهره ببریم. اگر در همین فجر بین‌الملل موقعیتی پیش بیاید که فیلمنامه‌نویس ایرانی مستقیما با پخش‌کننده خارجی رو به رو شود، مطمنا ما استقبال خواهیم کرد و از این گنجشک‌روزی درمیایم.

این پتانسیل وجود دارد که برخی از آثار فیلمنامه نویسان ایرانی به فروش برود و اگر شرایطی ایجاد شود تا فیلمنامه نویس ایرانی بتواند در یک رویداد که آن سوی میز تهیه‌کننده خارجی نشسته، حضور داشته باشد قطعا ایده‌هایی وجود دارد که با حفظ فرهنگ ایرانی و شرقی امکان تولید دارد.