هویت ایرانی، اصالت بومی

گروه فرهنگی - ایران آنلاین: ناصر مسعودی یکی از مهم‌ترین صداهای فولکلور ایران و چهره‌ای تعیین‌کننده در تثبیت و معرفی موسیقی گیلان در قالبی رادیویی و آکادمیک است. اهمیت او نه تنها در حفظ میراث آوازی گیلکی، بلکه در بازتعریف نگرشی تکنیکی و هنرمندانه به شیوه خوانش این نغمات است؛ نگرشی که در آثارش هم اصالت روایی–محلی دیده می‌شود و هم پرداخت‌های موسیقی دستگاهی ایران.

ساختار نغمات گیلکی و بازآفرینی آنها

نغمات گیلکی عموماً بر پایه مدهای محلی مانند گیلکی دشتی و مجموعه‌ای از گوشه‌ها و نغمه‌های نیم‌پرده‌ای شکل می‌گیرند که در مناطق جلگه‌ای تا کوهستانی گیلان متغیرند. این نغمات غالباً دارای وسعت صوتی محدود، جملات کوتاه، تحریرهای مقطع و تکیه بر واخوان‌ها و نت‌های پایدار هستند. ریتم‌های متداول در گیلان، بویژه در نواحی شرقی، بیشتر دورهای ساده و لنگ معتدل‌اند که همراهی سازهای محلی مانند کمانچه، دو‌نای چوپانی، نی‌لبک و تنبک یا نقاره اجرا می‌شوند.  مسعودی، با شناخت ژرف از این مدها، آنها را از بستر اجرای کاملاً محلی به بستری شهری و رادیویی انتقال داد. او در تنظیم آثارش بویژه همکاری با نوازندگان و آهنگسازان برجسته از ارکستراسیون ملایم و نزدیک به موسیقی دستگاهی بهره گرفت، اما مدگردی‌ها و فواصل خاص، موسیقی گیلکی را دست‌نخورده نگه داشت. این ویژگی سبب شد که نغمات فولکلور گیلان، بدون از دست دادن هویت مدال خود، در قالبی معیار و شنیداری برای اقشار مختلف عرضه شوند.

تکنیک آوازی و رنگ صدا

صدای مسعودی از نوع آلتو است که ویژگی مشخص آن گرمای طبیعی، حجم کنترل شده و طنین بم غنی است. این رنگ صدا با اقلیم مرطوب گیلان و شیوه بیان روایی–آوازی مردمان خطه شمال همخوانی دارد.

در اجرای بسیاری از آوازهای محلی، او به جای افزایش فشار حنجره یا بسط بی‌رویه دینامیک، از رزونانس طبیعی دهانی و ماسکی بهره می‌برد که باعث می‌شود شیوایی بیان گیلکی و وضوح واژگان حفظ شود. تحریرها در اجرای مسعودی نقش ملایم اما دقیق دارند. برخلاف تحریرهای کشیده و پیچیده آواز کلاسیک ایرانی، تحریرهای او کوتاه، زینتی و بیشتر مبتنی بر تکان‌های سریع نیم‌پرده‌ای هستند؛ ویژگی‌هایی که در نغمات گیلان بویژه آوازهایی چون «بنفشه گل»، «کیلان تره قربان» یا «کاکولی» دیده می‌شود. این تحریرها بار عاطفی اثر را افزایش می‌دهند، بدون آنکه هویت ساده و صمیمی آواز محلی را مخدوش کنند.

بیان گیلکی و نقش زبان در موسیقی مسعودی

زبان گیلکی، به دلیل فراوانی واکه‌ها و ساختار هجایی روشن، ظرفیت آوایی خاصی برای آواز دارد. مسعودی از این ویژگی برای ایجاد خط ملودیک نرم و پیوسته استفاده می‌کند. نحوه تلفظِ دقیق واکه‌های «اِ»، «اُ» و «ای» که در گویش‌های مختلف گیلکی تفاوت‌های ظریف دارند، در آواز او به‌خوبی شنیده می‌شود. این دقت تلفظ، علاوه بر احترام به اصالت گویش، به انسجام موسیقایی اثر کمک می‌کند، زیرا ملودی‌های محلی گیلان غالباً بر اساس تکیه‌ها و کشش‌های زبان شکل گرفته‌اند.

شیوه اجرای فولکلور: میان اصالت و تنظیم شهری

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مسعودی، توانایی تلفیق روایت محلی با زیبایی شناسی موسیقی شهری است. او هیچ‌گاه نغمات را صرفاً «بازخوانی» نکرد، بلکه با انتخاب دقیق متر، سازبندی و گاه تغییرات جزئی در جمله‌بندی و مدگردی، آنها را بازآفرینی می‌کرد.اکثراً تنظیم‌ها در محدوده صوتی مناسب صدای او قرار می‌گیرند و سازهای مضرابی مانند تار یا سه‌تار نقش مکمل دارند، نه تحمیل‌کننده هویت دستگاهی.

 در برخی قطعات، مانند «گل پامچال»، استفاده از فضای پلی‌فونیک ملایم و کنترملودی‌های سازبندی ایرانی دیده می‌شود که به غنای بافت کمک می‌کند، اما ساختار ساده آواز حفظ می‌شود. در مقابل، در قطعاتی مانند «میرزا کوچیک»، بافت کاملاً مینیمال است و تنها ملودی اصلی، همراه با ریتمی نرم، محوریت دارد.

تأثیر اقلیم در زیبایی‌شناسی صدای مسعودی

گیلان با باران‌های پیوسته و فضای مه‌آلود، در ناخودآگاه جمعی مردمانش نوعی حزن روشن به‌وجود آورده است. صدای مسعودی نیز این وضعیت اقلیمی را بازتاب می‌دهد: صدایی نرم، اندوهگین اما نه تراژیک، و آمیخته با لطافت. این خصوصیت بویژه در قطعات آرام و ملودی‌های کشیده جلوه می‌کند، جایی که رنگ صدای او نه‌چندان پرزرق و برق، بلکه شفاف و انسانی است. ناصر مسعودی با تلفیق دانش موسیقایی، شناخت عمیق از فولکلور گیلان و توانایی آوازی منحصربه‌فرد، چهره‌ای ساخت که امروزه نماد آواز گیلکی محسوب می‌شود. او نشان داد که می‌توان موسیقی نواحی را بدون از دست رفتن هویت، در قالبی معیار و هنری ارائه کرد. جنس صدای گرم و زنگ‌دار، تکنیک‌های تحریری ویژه، توجه دقیق به زبان گیلکی و شیوه اجرای وفادارانه اما خلاقانه، مسعودی را به یکی از مهم‌ترین راویان موسیقی بومی ایران تبدیل کرده است.