پرسشگری، ثبت و ایستادگی در برابر فراموشی

نرگس عاشوری - گروه فرهنگی: در غیبت سینمای اجتماعی اثرگذار و در روزگاری که سینمای داستانی کمتر مجال پرداختن به واقعیت‌های ملتهب را دارد، «سینماحقیقت» همچنان سکوی کشف و شنیدن صداهایی است که از بطن تجربه زیسته برمی‌خیزند. امسال نیز، «سینماحقیقت ۱۹» فرصتی دوباره برای دیدن و سنجش سینمایی است که تصویرهایش نه صرفاً قاب هنری که سند اجتماعی دوره‌ای پرتلاطم از زندگی ایرانی است.

انعکاس زندگی روایت روزهای پرتنش

امین قدمی، مجری مراسم افتتاحیه، آغاز جشنواره را با تبریک میلاد حضرت فاطمه زهرا(س) و روز زن همراه کرد و سخنانش را با یادآوری روزهای پرتلاطم جنگ ۱۲‌روزه ادامه داد: «سال سختی را پشت سر گذاشتیم. امروز باید به تمام کسانی که در آن روزها جانفشانی کردند ادای احترام کنیم؛ سربازانی که در خط دفاع ایستادند، نانوایانی که دو شیفت کار کردند و مستندسازانی که صحنه‌های جنگ را ثبت کردند. سینماحقیقت انعکاس زندگی ماست؛ روایتی از واقعیت‌ها و این دوره، بازتابی از تنوع موضوعات در گستره ایران است.»

یک گردهمایی به اندازه ایران بزرگ

محمد حمیدی‌مقدم، دبیر جشنواره، در آغاز سخنانش بر این نکته تأکید کرد که سینماحقیقت تنها یک رویداد سینمایی نیست، بلکه نشانه‌ای از تداوم ثبت واقعیت در لحظه‌های دشوار است: «نوزدهمین دوره سینماحقیقت حاصل تلاش جمع بزرگی از مستندسازان است؛ یک گردهمایی به اندازه ایران بزرگ. سینمای مستند، سینمای پرسشگری و مطالبه است؛ سینمایی که می‌بیند، تحلیل می‌کند و به دنبال معناست.»

او با اشاره به شرایط آغاز جشنواره گفت: «این دوره را در حالی شروع می‌کنیم که هنوز خاطره تجاوز آشکار رژیم صهیونیستی و داغ شهیدان آن روزها زنده است.ما اولین رویداد سینمای مستند پس از جنگ ۱۲‌روزه هستیم و خود را موظف می‌دانیم به ایران ادای دین کنیم؛ سرزمینی که بارها طعمه کینه دشمنان بوده اما با اتکا به مردمش از بحران‌ها عبور کرده است. آنچه امروز ضروری است، حفظ انسجام و یکپارچگی ملی است.»

حمیدی‌مقدم تأکید کرد: «‌جشنواره در این دوره تلاش دارد انعکاسی از روح ایران امروز، زیبایی‌ها، طبیعت شگفت‌انگیز آن، زنان و مردانش باشد، از تاریخ بگوید، از افتخارها و حماسه‌هایی که «هویت جمعی» ما را می‌سازند و چشم به فردا داشته باشد، فردایی که نسل جوان آن را خواهد ساخت.»

وقتی مستند انسان را جایگزین عدد می‌کند

رشید مشهراوی، مستندساز فلسطینی و میهمان ویژه جشنواره، در سخنانی کوتاه اما تأثیرگذار، مرز میان آمار و انسان را یادآور شد: «در اینجا احساس می‌کنم در خانه خودم هستم. سینمای مستند کاری کرده که اعداد، انسان شوند. هر که شهید شد، انسان بود و رویاهای فراوان داشت، نه یک رقم در گزارش‌ها. در غزه هزاران کشته در رسانه‌ها فقط عدد بودند، اما مستند آنها را تصویر کرد، روایت کرد و به یاد سپرد.»
او با اشاره به صندوق حمایتی «مشهراوی» گفت، تاکنون ۳۲ فیلم مستند با کمک این صندوق ساخته شده است: «مستند کمک کرد که ما در غزه هویت خود را فراموش نکنیم.»

افتتاحیه‌ای مزین به نام مادران و زنان

«نامش زن» به عنوان آغازگر جشنواره سینما‌حقیقت، یادآور این واقعیت شد که سینمای مستند همچنان نزدیک‌ترین تصویر به تجربه واقعی بحران است؛ جایی که در میان تخلیه و فروپاشی روانی شهر، صدای ایستادگی و مقاومت زنانی شنیده می‌شود که شغلشان مادرانگی بی‌نام و بی‌ادعا در پناهگاه‌های کودکانه است. این مستند به کارگردانی ماریا ماوتی، روایت زنانی است که برخلاف میلیون‌ها نفری که شهر را ترک کردند، در شیرخوارگاه‌های «شبیر» و «آمنه» ماندند؛ زنانی که کارشان شغل نبود، بلکه پناه دادن، بغل کردن و ساختن امنیت در زمانی بود که همه چیز بیرون از دیوارها متزلزل بود.

ماریا ماوتی در توضیح روند دشوار تولید این مستند در گفت‌وگویی با ایسنا توضیح داده، تیم از همان لحظه آغاز جنگ در صحنه حاضر بوده اما با محدودیت‌های شدید برای دریافت مجوز مواجه شده است: «تنها یک روز، در همان اوج بحران به ما اجازه ورود دادند، آن‌هم با محدودیت کامل. مجبور شدیم در همان یک روز بخش زیادی از تصاویر را ثبت کنیم.»به گفته او، شیرخوارگاه آمنه بخش مهمی از تصاویر، از جمله ویدیوهای دوربین‌های مداربسته را در اختیار گروه قرار داده که تکمیل روایت را ممکن کرده است. این مستندساز در آیین افتتاحیه هم در سخنانی کوتاه گفت که «نامش زن» کاملاً بر خلاف جنگ است نه درباره جنگ.

به همراه این مستند، ۴۷ مستند در بخش‌های مختلف نوزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» به رقابت می‌پردازند. در این دوره از جشنواره ۲۳ فیلم در بخش مسابقه ملی فیلم‌های بلند، ۲۵ فیلم در بخش مسابقه ملی فیلم‌های کوتاه، ۲۰ فیلم در بخش مسابقه ملی فیلم‌های نیمه‌بلند، ۲۴ فیلم در بخش جایزه شهید آوینی و ۱۷ فیلم در بخش فیلم‌های مستند دانشجویی به نمایش در می‌آیند. این رویداد تا ۲۵ آذر در پردیس ملت و موزه سینما ادامه خواهد داشت. در ادامه برنامه‌ها، مراسم افتتاحیه بخش «مجموعه عکس مستند؛ از قاب تا روایت» نیز امروز، پنجشنبه ۲۰ آذر در خانه هنرمندان برگزار می‌شود.