میراث بهرام بیضایی

علیرضا جلالی‌تبار در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایران آنلاین درباره کار با استاد بهرام بیضایی اظهار کرد: همکاری من با استاد بیضایی از سال ۷۶ آغاز شد؛ زمانی که استاد نمایش «بانو آئویی» را در سالن قشقایی و سپس «کارنامه بندار بیدخش» را در سالن چهارسو به صحنه بردند. من در آن پروژه‌ها به‌عنوان دستیار و مدیر صحنه در خدمت استاد بودم.

وی ادامه داد: نکته‌ کلیدی در کار استاد بیضایی، وسواس و دقت در بررسی زوایای گوناگون نمایش و متن بود. به‌طوری که سیر خلق اتفاقات تا آخرین روز اجرا ادامه داشت تا جایی که هر بار بعد از اجرا، استاد با تخته کار و نوشته‌هایشان به سراغ بازیگران می‌آمدند و نکات جدیدی را یادآور می‌شدند. این دقت در جزئیات حتی در شرایط سخت فیلمبرداری «سگ‌کشی» که باز هم به‌عنوان دستیار در خدمتشان بودم، حفظ می‌شد. او همواره یک کارگردان خلاق بودند و انرژی مثبتی به اطرافیان منتقل می‌کردند.

بازیگر فیلم «وقتی همه خوابیم» با بیان اینکه استاد بیضایی آینه‌دار فرهنگ انسان شرقی و میراث شرقی نمایش بود، عنوان کرد: کتاب‌هایی که استاد در زمینه‌ نمایش در ژاپن یا چین نوشتند و پژوهش‌های دیگرشان، همگی گویای این کَند و کاو و مقاومت فرهنگی در برابر فرهنگ استعماری است. همچنین ساخته‌های استاد، امروز خود شاهدی بر بیداری انسان شرقی در دنیای شتابنده‌ محصولات فرهنگی است.

جلالی تبار در ادامه با اشاره به نحوه کار استاد بیضایی خاطرنشان کرد: معمولاً محور کار استاد عملی بود و کمتر در مورد مسائل تئوری صحبت می‌شد. در پشت صحنه نیز اشاره‌ها گه‌گاه در حد یکی دو جمله بود. به‌عنوان مثال، سر صحنه‌ای چند مدل مختلف اجرا کردم که مورد نظرشان نبود، بعد با یک جمله مرا راهنمایی کردند و همان برداشت در فیلم نهایی موجود است.

بازیگر فیلم مجرم با بیان اینکه بسیاری همزمانی درگذشت استاد بیضایی با سالروز تولدش را به‌عنوان یک نماد تلقی می کنند، گفت: «معنی‌سازی» برای یک اتفاق تلخ کمی دردهای ما را آرامش می‌بخشد؛ این موضوع در مورد دوست شفیق استاد، اکبر رادی، نیز اتفاق افتاد. البته معتقدم از این خودنمایی‌ها و کشف‌های فیلسوفانه‌ چیزی بیرون نمی‌آید که مرهم فراموشی مورد علاقه‌ ما باشد.

جلالی تبار در پاسخ به این سوال که به نظر شما مهم‌ترین میراثی که استاد بیضایی برای نسل‌های بعدی به جای گذاشتند، چیست، بیان کرد: تجربه استاد بیضایی در مورد روح و فرهنگ شرقی و تجربیات شاعرانه و حماسی انسان در این جغرافیا است. هر کسی که بخواهد در این حیطه کار کند، در واقع روی شانه‌ اساتیدی چون بهرام بیضایی ایستاده است.

وی ادامه داد: استاد بیضایی شوق شگفتی به تولید فرهنگی و پژوهش داشت و از هر فرصت شرافتمندانه‌ای تا آخرین سال‌های این سفر استفاده کرد. محصولات استاد، شامل عناوین متعدد کتاب و پژوهش مانند «نمایش در ایران»، «دیوان نمایش»، پژوهش «درخت آسوریک» و فیلمنامه‌های گوناگون، برای نسل‌های بعدی چراغ راه خواهد بود. روحش شاد و روانش قرین آرامش.

جلالی تبار همچنین در پایان با اشاره به وضعیت عمومی سینما و تئاتر کشورمان عنوان کرد: انسان با موجودات جنگل تفاوت بسیاری دارد. اجتماعات بشری میلیونی هستند و صرف این دروغ که «مخاطب می‌پسندد» نمی‌شود کم‌کاری و فضای غیرحرفه‌ای را توجیه کرد. مخاطب باید سبدی برای انتخاب داشته باشد. صرف تخلیه روانی که آن هم محدودیت زمانی دارد، باعث می‌شود ما از تمام توان این حرفه بهره‌مند نشویم. متأسفانه اگر سینمای هنری در مورد سینمای نازل صبور است، این صبر در طرف مقابل وجود ندارد.