نیازمند شکل‌گیری شورای اقتصادی روابط خارجی هستیم/ عزم دولت در بهبود جایگاه اقتصاد بین‌الملل در نظام تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی

گروه اقتصادی ایران آنلاین: رشد دیپلماسی اقتصادی و استفاده از ظرفیت های تجارت بین الملل یکی از پیش نیازهای اساسی توسعه کشور به حساب می آید. ضرورتی که یحیی آل اسحاق وزیر اسبق بازرگانی آن را پیش نیاز تحقق هدفگذاری های آینده کشور دانسته و خواستار شکل گیری  شورای اقتصادی روابط خارجی شده است. به منظور بررسی ابعاد مختلف تجارت خارجه ایران با نگاه ویژه به موضوع تعامل با همسایگان با این کارشناس کهنه کار حوزه اقتصاد به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن در زیر می آید.

ایران دروازه طلایی تجارت منطقه‌ای

ایران آنلاین: یکی از مهم‌ترین پیش نیازهای اقتصادی کشور شناسایی بازارهای هدف در کشورهای همسایه است. استفاده از تجارت منطقه ای چه محصول نهایی را تقدیم کشور می کند؟

آل اسحاق: ایران از موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه ای بهره می برد به نحوی که می توان آن را به عنوان دروازه طلایی شرق و غرب و شمال و جنوب دانست. در چهار سوی ایران اسلامی کشورهایی هستند که بخشی از آنها تولید کنند و بخشی دیگر مصرف کننده محسوب می شوند که ما می توانیم نقطه وصل آنها به یکدیگر باشیم. این اتصال را می توان چرخ دنده محرک اقتصاد کشور دانست.

باید توجه داشت که با ابزار و استراتژی تجارت منطقه ای می توان بخش عمده ای از امنیت و توسعه را تحقق بخشید که این مهم با استفاده از ابزار سیاست و راهبردهای تجاری قابل تحقق است.

در زمانی که بنده وزیر بودم رهبری به من فرمودند که این ظرفیت را از بالقوه به بالفعل برسانیم. با توجه به شناختی که از دیدگاه های ایشان در حوزه توسعه تجارت منطقه ای داشتم به دنبال راهبردهای تجاری منطقه ای با رویکرد توسعه و امنیت جمهوری اسلامی ایران رفتیم.

باید توجه داشت که بین توسعه ما،  امنیت ما و استراتژی منطقه رابطه ای مستقیم وجود دارد یعنی اگر می خواهیم توسعه ما سامان یابد باید تجارت منطقه ای ما توسعه پیدا کند. اگر به دنبال این هستیم که امنیت‌مان کامل شود، باید از ابزار توسعه تجارت منطقه ای بهره بگیریم.

دنیای امروز به این نکته رسیده است که باید بر توسعه تجارت تکیه کرد. تجربه جهانی این را نشان می دهد که راهبردهای تجاری عامل عمده توسعه هستند و هم اکنون این مهم به عنوان یک شاخص مورد توجه قرار می گیرد. بر این اساس نسبت درآمد حاصل از خدمات بازرگانی و تجارت بین المللی به تولید ناخالص داخلی در کشورهای توسعه یافته ۸۰ درصد، کشورهای در حال توسعه بین ۴۰ تا ۵۵ درصد و در کشورهای عقب افتاده کمتر از ۳۰ درصد است.

باید توجه داشت که نسبت درآمد کشور از تجارت خارجی و روابط بین الملل حاصل می شود و این نمادی از توسعه است. داخل این رویکرد سیستمی ایجاد می شود که زمینه ساز شکل گیری امنیت است. لذا اگر ما رابطه تجاری مستحکمی با ۱۵ کشور همسایه خود داشته باشیم می توان این پیش بینی را داشت که به صورت اتوماتیک امنیت نیز تامین شود.

ظرفیت ۳۰۰ میلیارد دلاری تجارت با همسایگان

ایران آنلاین: آیا برآوردی از میزان ظرفیت های اقتصادی در کشورهای پیرامونی ایران صورت گرفته؟ ما تا چه میزان از این ظرفیت بهره برداری کرده ایم؟

آل اسحاق: اگر روند معاملات تجاری در سال گذشته و سال جاری را مورد بررسی قرار دهیم، می بینیم که بازار منطقه ای با وجود ۱۵ کشور دارای ظرفیتی در حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار است. ما بر اساس استانداردهایی که داریم از جمله میزان و کیفیت تولید، خدمات و. ... می توانیم از این میزان حجم مبادلات چیزی در حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ میلیارد دلار را به خود اختصاص دهیم اما می بینیم که هنوز در این حوزه راه زیادی را پیش رو داریم و تنها توانسته ایم ۳۰ میلیارد دلار از این ظرفیت بهره برداری کنیم و این یعنی اینکه ما ظرفیتی بالغ بر ۲۰۰ میلیارد را از دست می دهیم.

ضرورت تعریف جایگاه روابط تجارت بین الملل و تاثیرش بر توسعه امنیت

ایران آنلاین: این ظرفیت بسیار بزرگ است، چرا ما در بهره برداری از این موضوع با مشکل رو به رو هستیم؟

آل اسحاق: دلیلش را باید در تعریف جایگاه روابط تجارت بین الملل و تاثیرش بر توسعه امنیت دید. متاسفانه طی سال های گذشته شاهد آن بودیم که امر تجارت غیر مولد دیده شده است. ما فقط تولید را این می دانیم که مواد اولیه در یک واحد تولیدی تبدیل به کالای مصرفی شود. فکر می کنیم که این موضوع تولید است و غیر از آن را تولید نمی دانیم و اگر هم بدانیم آن را غیر مولد نام گذاری می کنیم. امروز دنیا به این رسیده است که کار تولیدی، اقتصادی و توسعه ای بر عهده مبادلات منطقه ای است.  یکی از نقاط ضعف ما که با خود خسارت های فراوانی را به همراه آورده در حاشیه بودن امر اقتصاد بین الملل در نظام تصمیم گیری و تصمیمی سازی است و تا زمانی که این رویکردها عوض نشود نمی توان توقع داشت که بتوانیم از ظرفیت های تجاری منطقه خودمان استفاده کنیم.

ما در شرایطی با این چالش رو به رو هستیم که تهدیدات امروز در دنیا مبتنی بر تهدیدات اقتصادی است و ما به این توجه نداریم. آنچیز که تحقیقات نشان داده نه تنها مساله توسعه ما با استراتژی منطقه ای مربوط است بلکه به امنیت ما نیز مربوط است. تبادلات منطقه ای ایجاد کننده منافع مشترک و پایدار هستند. باید توجه داشت که دشمنان ما در منطقه به دنبال آن هستند که ما نمود اقتصادی نداشته باشیم و به همین دلیل است تا با ابزار تحریم بانکی نفوذ اقتصادی ایران در منطقه را کاهش دهند.

بازارهای اطراف را تقدیم دیگران نکنیم

ایران آنلاین: این خلع باور به تجارت منطقه ای نهایتا چه ضربه ای را به اقتصاد کشور می زند؟

آل اسحاق: اگر در مفاهیم ما این باور به وجود نیاید که بین تجارت و امنیت یک رابطه مستقیم وجود دارد باید منتظر از دست رفتن بازارهای اطرافمان به مانند آنچیز که در آسیای میانه رخ داد، باشیم. ما نباید بازارهای اطرافمان را تقدیم دیگران کنیم. رقبا و معاندان ما با علم، سیاست و حمایت هایی که انجام می دهند در حال وارد شدن به بازارهای کشورهای همسایه هستند.

باید به این باور برسیم که در حاشیه قرار دادن امر تجارت به صورت کلی در کشور و عدم توجه به دیپلماسی اقتصادی زمینه ساز ایجاد خسارت است. دولت در این زمینه ورود کرده و اقداماتی را در دستور کار قرار داده است ولی باید ابعاد عملیاتی آن گسترش پیدا کند. خیلی خوب است که ما عضو بریکس و شانگ های شده ایم ولی هنوز در لایه اول تعاریف هستیم و به صورت عملیاتی و حرفه ای در الزامات آنها وارد نشده ایم.

رابطه مستقیمی بین توسعه ما و امنیت ما با استراتژی ما و سیاست ها و رفتارهای ما در منطقه وجود دارد که متاسفانه از این ظرفیت بزرگ تا کنون کمترین استفاده را برده ایم که این بر می گردد به طرز تفکر و نگاه به امر تجارت.

اقتصاد تابع شعار نیست

ایران آنلاین: پس از منظر شما ما نیازمند رسیدن به بلوغ در میدان دیپلماسی اقتصادی هستیم.

آل اسحاق: بله. قدم اول این است که برای تصمیم گیران و تصمیم سازان نظام حکمرانی ما جا بیافتد که می بایست علم، باور و عمل در حوزه تجارت بین الملل با یکدیگر تحقق یابند چرا که در غیر این صورت پیشرفتی قابل تصور نیست.

مثلا پزشکان ما می دانند که سیگار چه مضراتی برای بدن دارد. آیا پزشکان سیگار می کشند یا خیر؟ پس صرف وجود علم کافی نیست. آنچیز که در موضوع روابط اقتصادی ما و منطقه اهمیت دارد این است که آنانی که نقش تصمیم سازی و تصمیم گیری و مدیریت حاکمیت را بر عهده دارند به باور ضرورت تجارت بین الملل برسند و به آن عمل کنند. یک زمانی مخالف بودند و می گفتند تجارت غیر مولد است الان در سایه آنچیز که در دنیا رخ داده به این علم رسیده اند که آن تفکر اشتباه بوده و نتیجه این علم آن شده که از مقامات بشنویم که باید جز پیمان های منطقه ای بشویم و ... ولی اینها لایه های ابتدایی کار است. باید توجه داشت که مسائل اقتصادی با سیاسی فرقی اساسی دارند اقتصاد تابع شعار نیست و با حرف نمی توان کار را پیش برد در حالی که در سیاست شاید بتوان با وعده و وعید کارها را به صورت کوتاه مدت پیش برد.

در اقتصاد باید ریشه ای برخورد کرد مثلا وقتی عضو شانگ های شدیم، باید ۱۰ کشور عضو رابطه ای تعریف شده با ما داشته باشند. یعنی حدود تجارت و نوع مبادله مشخص باشد و این باید عملیاتی باشد. باید تراز تجاری سال مشخص باشد. تا زمانی که این موافقت نامه ها حرفه ای عمل نشود نمی توان توقع داشت که پیشرفت خاصی حاصل شود.

عدم ثبات در قراردادهای بین المللی یک سم مهلک است

ایران انلاین: برای باور پذیری و عملیاتی شدن تجارت بین الملل چه باید کرد؟

آل اسحاق: متاسفانه ما از شاخص های این بخش خیلی دور هستیم. دولت عزم دارد اما باید اقدامات را عملیاتی تر انجام داد. الزاماتش باید فراهم شود. در شرایط حاضر ساختار قانونی و حقوقی فراهم شده اما باید مذاکرات رو در رو صورت گیرد. باید به توافق برسیم که لازمه این مهم بهره گیری از کارشناسان حرفه ای است. کارشناسانی که مذاکرات را بلد باشند و عقبه حقوقی و قانونی کار را بدانند. ما در ادوار مختلف توافق های مختلفی داشتیم ولی می بینیم که بعد از سه ماه وزارت بازرگانی، صادرات را با محدودیت رو به رو به رو می کند یا همچنین بانک مرکزی یا وزارت راه به گونه ای دیگر. عدم ثبات در قراردادهای بین المللی یک سم مهلک است. اینطور نیست که ما امروز صادرات فولاد را آزاد بگذاریم و فردا برای آن محدودیت هایی را مشخص کنیم. در این شرایط اعتماد از بین رفته و بازار در اختیار کشورهای دیگری قرار می گیرد. ما در روابط تجاری بین المللی باید تسهیل کننده باشیم نه محدود کننده همانطور که بسیاری از کشورها از این مهم در حال استفاده و پر رنگ کردن نقش خود در تجارت با دیگر کشورها هستند.

باید توجه داشت که تجارت با حرف جلو نمی رود. اگر میخواهیم پیشرفت کنیم باید الزامات حرفه ای آن را فراهم کنیم. در تجارت امنیت رکن اساسی است. یک تاجر و سرمایه گذار منحنی سرمایه گذاریش با منحنی امنیت کاملا منطبق است. با این وجود ما طی سال های متوالی دائما این موضوع را نادیده گرفته و در آن با تصویب های متفاوت و مقررات جدید و یا گاها با رفتارهای سیاسی موضوع تجارت را ناامن کرده ایم.

این واقعیت را باید قبول کرد که توسعه تجارت در سرنوشت ما موثر است. اگر این را باور کردیم به دنبال تولید مناسب و قابل رقابت می رویم و خدمات پس از فروش، لجستیک، استاندارد، حمل و نقل و نهادهای پشتیبانی کننده کالای خود را فراهم کنیم. دنیا اینها را حل کرده ولی ما هنوز در اینها مشکل داریم.

شورای اقتصادی روابط خارجی ایجاد شود

ایران آنلاین: با توجه به مسائلی که مطرح کردید این فرضیه پیش می آید که ما یک خلا در نظام فرماندهی اقتصادی خود در حوزه تجارت خارجی داریم.

آل اسحاق: بگذارید اینطور بگویم. طرز برخورد ما در نظام تصمیم گیری در موضوع روابط تجارت بین الملل باید تغییر کند. یعنی از حاشیه به متن بیاید و بعدا نهادهای مربطه و الزامات ایجاد شود. دیپلماسی اقتصادی ما نیازمند یک شورا است که تمام بازیگران آن باید زیر نظر یک فرماندهی فعالیت کنند.

با توجه به اهمیت روابط تجارت خارجی، دیپلماسی اقتصادی باید یک نظام تصمیم گیری واحد و با اقتدار برای آن در نظر گرفت. یعنی اگر می خواهیم با هر کشور رابطه داشته باشیم باید شورای روابط خارجی حرف اول را بزند.

ما در ایران در خصوص تجارت خارجی چنین شورایی را نداریم. پیشنهادی که دادیم این است که ما یک شورای اقتصادی روابط خارجی داشته باشیم. این شورا می تواند با اعضایی همچون وزارت امور خارجه، بانک مرکزی، وزارت خانه های اقتصادی، نهادهای امنیتی و بخش خصوصی زیر نظر شورای امنیت ملی یا معاون اول شکل گرفته و فعالیت کند. اگر این فرماندهی واحد باشد در چارچوب مشخص عمل شده و هم افزایی ایجاد می شود و در پی آن شاهد شکل گیری وحدت نظر در تصمیم گیری و تصمیم سازی خواهیم بود.