بحران در زیر زمین

به گزارش گروه اجتماعی ایران آنلاین، علی سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست پیشتر گفته است که نابودی و تخریب محیط زیست همچون فرونشست زمین و خیزش گرد و غبار در سال‌های طولانی بوجود آمده و بدون تردید جبران آن به ده‌ها سال کار و برنامه‌ریزی نیازمند است. احمد وحیدی، وزیر کشور نیز با توجه به وضعیت فرونشست‌ها در اصفهان از معاونت عمرانی خواسته است با جدیت بیش از پیش، موضوع را تا حل مسأله پیگیری کند.

دکتر محمدمهدی حیدری، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تأکید بر اینکه پدیده فرونشست زمین در همه کشور اتفاق افتاده و تحت شرایط خاصی می‌توان اقدام به ساخت و ساز کرد نیز  از اجرای طرح مشترک برای تدوین مقررات فرونشست زمین خبر داده است.

بر اساس مطالعه جدیدی که در مجله معتبر پیشرفت‌های علوم (Science Advances) به چاپ رسیده بخش‌های گسترده‌ای از ایران تحت تأثیر تبعات منفی از دست دادن آب زیرزمینی و فرونشست زمین قرار گرفته‌است. این مطالعه توسط محمود حق‌شناس حقیقی و مهدی معتق، دو محقق ایرانی از دانشگاه لایبنیتس هانوفر و مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان با استفاده از پردازش حدود شش هزار تصویر ماهواره سنتیل بین سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹انجام شده است. نویسندگان این مقاله از مشاهدات موجود ماهواره‌ای که برای همگان در دنیا به‌صورت رایگان قابل دسترسی است، استفاده کرده و توانسته‌اند برای اولین بار نقشه جامعی از فرونشست زمین در این ابعاد را برای ایران تهیه کنند.

مقایسه این نقشه فرونشست با اطلاعات قابل دسترس زمین شناسی و ژئوفیزیک محققان این مقاله را به این نتیجه رسانده که بسیاری از استان‌های ایران در قسمت‌های توسعه یافته با خطر شدید فرونشست و آسیب جبران ناپذیر به مخازن آب زیرزمینی خود مواجه هستند. این مطالعه نشان می‌دهد بعضی از سفره‌های آب زیرزمینی در ایران در معرض نابودی کامل قرار دارند و احتمال احیای آنها بسیار دشوار و تقریباً ناممکن شده است.

به گفته مهدی معتق، استاد مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان استان کرمان به عنوان مثال نرخ فرونشست وحشتناکی را تجربه می‌کند.
وی می‌گوید: «منطقه رفسنجان در استان کرمان یکی از مراکز تولید پسته ایران است و در آنجا موارد نگران‌کننده‌ای از فرونشست با نرخ‌های بیش از ۳۵ سانتی‌متر در سال است را اندازه‌گیری کرده‌ایم. متأسفانه وضعیت در استان‌هایی مانند تهران و خراسان رضوی و فارس و حتی گلستان هم بسیار ناامید کننده است. در کمال تعجب شاهدیم فرونشست با نرخی معادل ۴ سانتی متر در سال حتی به استان پر بارش مازندران هم سرایت کرده است. تنها استانی که در ایران فعلاً از خطر فرونشست در امان مانده، استان گیلان است.

هدر رفت بالای سالیانه آب

مطالعه فوق به این اشاره دارد که یک بحران آب زیرزمینی جدی در ایران با جمعیت حدود ۸۴ میلیون نفر در طی سال‌ها رخ داده است. ترکیب داده‌های ماهواره‌ای که با روش تداخل سنجی ماهواره‌ای اینسار (InSAR) به دست آمده‌اند با سایر مشاهدات زمین شناسی و هیدرولوژی محققان را به این نتیجه رسانده که ایران بطور متوسط و در خوشبینانه‌ترین حالت حداقل سالیانه حدود ۱.۷ میلیارد متر مکعب از ذخایر آب زیر زمینی خود را از دست داده است. این عدد تقریباً حدود ۸۰ درصد کل آب مصرفی سالیانه سوئیس است که در ایران سالیانه از بین رفته و می‌رود.

فرونشست در کمین زیرساخت‌ها

به ‌نظر نویسندگان، عوامل مختلفی به این بحران کمک می‌کنند، بویژه گسترش کشاورزی غیر پایدار در مناطق خشک و نیمه خشک، رشد جمعیت و گسترش صنعت. مهدی معتق می‌گوید: متأسفانه، استخراج بی‌رویه و بدون برنامه آب‌های زیرزمینی به امری رایج در ایران طی دهه‌های گذشته تبدیل شده است. فرونشست زمین به این شکلی که در ایران رخ داده یکی ازنشانه‌های نابودی منابع آب زیرزمینی است که در سراسر کشور رخ می‌دهد. بر اساس این مطالعه حدود ۳.۵ درصد از مساحت زمین ایران تحت تأثیر این مشکل قرار دارد و میلیون‌ها نفر و زیرساخت‌های کلیدی مانند فرودگاه‌ها و راه‌آهن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در استان‌هایی مانند تهران، اصفهان، کرمان و خراسان رضوی، بیش از یک چهارم جمعیت در مناطقی زندگی می‌کنند که با خطر فرونشست روبه‌رو است. حتی فرودگاه‌های بین‌المللی تهران، ارومیه، اصفهان و فرودگاه‌های کوچکتر شاهرود، گرگان و کرمان در معرض خطر فرونشست قرار دارد. به گفته دکتر حق شناس حقیقی، نرخ‌های فرونشست زمین در استان‌هایی مانند کرمان، تهران، فارس و خراسان رضوی جزو بالاترین نرخ‌ها ی ثبت شده در جهان هستند.

سیاست یکپارچه

دو نویسنده مقاله تأکید می‌کنند: نتایج این مطالعه به وضوح نیاز ایران به انجام اقدامات فوری و اجرای یک سیاست یکپارچه برای مدیریت و نگهداری هر چه بهتر آب‌های زیرزمینی موجود را بیان می‌کند. به گفته معتق، متأسفانه مسائل آب زیرزمینی در ایران طی دهه‌های گذشته بسیار مغفول مانده و عمده سیاست‌ها در دولت‌های گذشته، فقط معطوف به گسترش آب‌های سطحی و سدسازی شده که خود اینها علاوه بر ایجاد معضلات محیط زیستی، در مواقع خشکسالی، فشار روی منابع آب زیرزمینی را افزایش داده‌اند. سیاست حفظ آب‌های زیرزمینی متأسفانه هیچ‌گاه اولویت نبوده و این صدمات جبران ناپذیری به منابع ارزشمند آبی ایران زده است. حفظ توسعه پایدار در ایران نیازمند یک تغییر نگرش اساسی و بنیادی در اجرای سیاست‌ها برای مقابله با بحران اسفناک و فراموش شده آب زیرزمینی ایران است.

منبع: روزنامه ایران