چرا استخراج نمک از دریاچه مهارلو ممنوع شد؟

استخراج نمک از دریاچهٔ مَهارلو در شیراز چندی است به چالشی برای مسئولین منطقه تبدیل شده و بالاخره خبر ممنوعیت استخراج نمک از این دریاچه صورتی که زیستگاه بسیاری از پرندگان مهاجر است رسانه‌ای شد.

دکتر سید محمد مظلومی عضو هیئت علمی بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی و مدیر نظارت و ارزیابی مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی «ایران آنلاین» از ملاحظات زیست‌محیطی و علمی که منجر به ممنوعیت استخراج نمک از دریاچه مهارلو شد چنین گفت: در کشور ما دریاچه‌های متعددی وجود دارد که نمک قابل برداشت دارند، اما از آنجا که تحت تاثیر عوامل بیرونی از جمله ورود فاضلاب‌های شهری و پسماندهای کشاورزی و صنعتی هستند، به مرور زمان شرایط این دریاچه‌ها تغییر کرده و بر همین اساس ضرورت دارد برداشت نمک از این دریاچه‌ها به طور کلی مورد مطالعه و بازنگری قرار گیرد و دستورالعمل برداشت نمک از منابع مطمئن توسط سازمان غذا و دارو تدوین شود.

وی در پاسخ به این سوال که استخراج نمک از دریاچه مهارلو نیز با همین دیدگاه ممنوع شد گفت: همینطور است؛ چندی پیش پس از آنکه گزارشی رسید مبنی بر اینکه برخی کارخانه‌‎ها از دریاچه مهارلو، نمک برداشت می‌کنند و پس از تصفیه، آن را به عنوان نمک خوراکی به بازار عرضه می‌کنند، از اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس، در خصوص آلاینده‌هایی که در محیط دریاچه شناسایی کرده‌اند استعلام صورت گرفت. آنها در پاسخ استعلام، به این موضوع اشاره کردند که آلاینده‌های متعددی در آب ورودی به دریاچه شناسایی شده، اما یادآور شدند اظهار نظر در مورد قابل خوراکی بودن نمک دریاچه مهارلو، جزو وظایف این سازمان نیست. لذا بر همین اساس و به دلیل تایید وجود آلاینده‌های مختلف در آب ورودی دریاچه مهارلو از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس، برای کارخانجاتی که از این دریاچه نمک برداشت کردند، پرونده قضایی تشکیل شد و سپس به تمام واحدهای تولید استان فارس ابلاغ شد که نباید از نمک دریاچه مهارلو برداشت کنند.

همچنین با دستور دادستان فارس گشت مشترکی بین دانشگاه علوم پزشکی و سازمان صنعت معدن و تجارت استان تشکیل شد که مسئولیت نظارت بر این موضوع را عهده‌دار است و خوشبختانه تاکنون این موضوع در سطح بسیار خوبی مورد کنترل قرار گرفته، اما مشکل اساسی این است که در سایر مناطق کشور هم این مهم به عنوان یک چالش وجود دارد و لازم است برای مدیریت این مسئله ملی، تدابیر جدی و در سطح سازمان غذا و دارو اندیشیده شود. در هر حال در استان فارس کارگروه تخصصی و ویژه نمک ترتیب داده شده و به امید خدا در آینده نزدیک و با بررسی‌های علمی، تلاش خواهیم کرد ضابطه برداشت نمک از منابع فعلی کشور را تدوین و به سازمان غذا و دارو تقدیم کنیم تا در خصوص ابلاغ آن تصمیم‌گیری شود.

خطرات نمک دریا برای بدن

متاسفانه هر ایرانی در طول روز حداقل 12 گرم نمک مصرف می‌کند که اگر این میزان در 365 روز ضرب شود، به عددی بیش از 4 کیلوگرم در سال خواهد رسید این در حالی است که ناخالصی‌ها و عوامل سمی موجود در برخی از این نمک‌ها، خاصیت تجمیعی در بدن دارند و همین تجمع، احتمال بروز سرطان را بالا می‌برد و عواقب نگران‌کننده‌ای را در پی خواهد داشت.

مدیر نظارت و ارزیابی مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز ضمن ابراز نگرانی از این واقعیت، ادامه داد: با توجه به اینکه دریاچه‌های ایران طی چند دهه گذشته، به دلیل دخالت‌های بیجای ما انسان‌ها دچار تغییر و تحولات اکوسیستمی  شده‌اند، لازم است در وهله اول سازمان غذا و دارو مطالعه مفصلی در خصوص سلامت نمک‌ قابل برداشت این دریاچه‌ها انجام دهد و در گام بعدی، معادنی که قابلیت برداشت نمک دارند به کارخانه‌ها معرفی شوند.

تصفیه غیراصولی نمک

در تمام جهان این چالش اساسی مطرح است که استخراج نمک دریا و تصفیه آن باید با چه فرآیندی همراه باشد تا کمترین آسیب‌ جسمی را در پی داشته باشد؟ پاسخ دکتر مظلومی نشان می‌دهد در ایران روش برخورد با این چالش، چندان که باید قابل قبول نیست. به گفته این متخصص، عمده نمک‌ ایران با فرآیند «سالکس» تولید می‌شود؛ روشی که در کارخانجات روی نمک اولیه انجام و در نهایت منجر به تصفیه آن می‌شود، اما به واقع فرآیند چندان موثری نیست و قابلیت رفع آلاینده‌های شیمیایی را به طور کامل و یا حتی در سطح قابل قبول ندارد. بنابراین از این بابت که «سالکس» روش ساده‌ای است و کار خاصی روی نمک انجام نمی‌دهد نگران هستیم.
دکتر مظلوعی در حالی با اطمینان از اثربخش نبودن این روش در تصفیه نمک‌ها سخن گفت که هشدار داد: با توجه به سرانه مصرف نمک در کشور و وجود آلاینده های مختلف در نمک دریاچه‌های کشور و سایر منابع، جمعیت بسیاری در معرض خطر قرار دارند.

 وی در ادامه به یک مطالعه دانشگاهی اشاره کرد و گفت: یک مطالعه مشترک که به گمانم میان دانشگاه زاهدان و تبریز انجام شده، نشان می‌دهد نمک‌های موجود در سطح بازار، حاوی میزان قابل توجهی میکروپلاستیک است، البته در این مطالعه فقط وجود و یا عدم وجود میکروپلاستیک و مقدار آن تعیین شده و سایر  شاخص‌های سلامتی نمک مورد بررسی قرار نگرفته است، اما جالب‌تر اینکه بر اساس این مطالعه بین میزان میکروپلاستیک موجود در نمک تصفیه شده و نمک تصفیه نشده موجود در بازار، تفاوت معناداری وجود ندارد و این مؤید همین نکته است که فرآیند «سالکس» وجود آلاینده‌ها را به طور ویژه و خاص حذف نمی‌کند و به حد ایمن کاهش نخواهد داد.