«طرح توسعه امامزاده یحیی (ع)» به کجا رسید؟

به گزارش گروه اجتماعی ایران آنلاین، محله امامزاده یحیی (ع) بخش شرقی محله تاریخی اودلاجان (عودلاجان) واقع در منطقه صفوی شهر تهران است. محله اودلاجان در طول تاریخ دستخوش تغییراتی در ساختار کالبدی اجتماعی فرهنگی و اقتصادی شده است. این محله در دوره قاجار با برخورداری از باغستان‌های شمال شرقی تهران و زمین‌های بایر توسعه پیدا کرد و به یکی از ۵ کلان محله مشهور تهران درآمد. تا اوایل حکومت پهلوی محله اودلاجان که در مجاورت بازار و مرکز حکومتی واقع شده بود، کارکرد مسکونی بسیار مهمی داشت و اقشار مختلف به ویژه طبقه اعیان و اشراف در آن سکونت داشتند. این محله در آغاز، نفوس زیادی نداشته اما به دلایل طبیعت و جغرافیایی به مرور به جمعیت آن افزوده داشته و با ساختن بناها و عمارت‌های جدید و تبدیل باغات به زمین‌های بایر به خانه‌ها و کوچه‌ها سکونت‌پذیری و مهاجرپذیری در آن افزایش یافته است.

این محله در آغاز دوره پهلوی دچار تغییراتی عمده شد، از جمله می‌توان به احداث خیابان سیروس (مصطفی خمینی (ره)) در امتداد خیابان مجلس شورای ملی اشاره کرد که محله را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرد. در این دوران خیابان ناصریه نیز تعریض شد و به ناصرخسرو معروف شد و این چنین ارتباط اودلاجان با شمس‌العماره نیز قطع شد. در جنوب نیز خیابانی ساخته شد و بخش‌هایی را از محل جدا کرد. در دوره دوم پهلوی نیز خیابان پامنار تعریض شد و همانند خیابان سیروس محله را قطع کرد و آن را به سه بخش تقسیم کرد. (تکمیل همایون ۱۳۹۳)

بعد از آن بخش شرقی به دلیل وجود بقعه امامزاده یحیی به محله امامزاده یحیی معروف شد. امروزه این محله با مساحت بیش از ۶۸۳۷۵۸/۸ هزار متر مربع درنطقه ۱۲ شهرداری تهران واقع شده است. امام‌زاده یحیی و همچنین بافت اودلاجان در سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده‌اند.

این محله اکنون آبستن یک تغییر ماهیت و پاکسازی بزرگ است که در صورت اجرا نه تنها یکپارچگی یکی از بافت‌های تاریخی تهران آشفته می‌شود، بلکه عملا به بخشی از بافت ثبت‌شدۀ تهران، تعرض خواهد شد، که برابر ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی، تخلف و جرم محسوب می‌شود.

براساس آنچه در توضیحات طرح «توسعه امام. زاده یحیی» آمده است، «این طرح در محدوده‌ای به مساحت حدود ۳.۸ هکتار در مجاورت آستان امامزاده یحیی (ع) تعریف شده است. توسعه آستان با هدف تقویت هویت تاریخی و مذهبی، بهبود فضاها و خدمات پشتیبان به زائران، ارتقاء کیفیت دسترسی به این مکان در سه فاز به شرح زیر برنامه‌ریزی شده است.

فاز اول، آزادسازی ۴۷ پلاک مجموعاً به مساحت ۱۵۸۳۴ متر مربع با رویکرد تعریضی و بازگشایی معابر شهری و توسعه فضاهای عملکردی اصلی استان.

فاز دوم، آزادسازی ۳۰ پلاک مجموعاً به مساحت ۷۷۵۸ متر مربع با رویکرد ایجاد فضا برای کاربری‌های ثانویه از جمله زائرسرا کتابخانه و غیره.

فاز سوم، آزادسازی ۶۲ پلاک مجموعاً به مساحت ۹۸۲۵ متر مربع با رویکرد تکمیل فضاهای توسعه‌ای طرح.

در این طرح چند ضابطه عام تعیین شده است، از جمله اینکه آستان موظف است ظرف مدت حداکثر ۶ ماه اسناد طرح‌ها و برنامه‌های ذیل را برای تصویب به کمیسیون ماده ۵ شهر تهران ارائه دهد.»

در تبصره ۱ این طرح آمده است تا زمان تصویب نهایی این طرح، شهرداری موظف است هرگونه درخواست تخریب نوسازی واقع در محدوده طرح را برای قرارگیری در اولویت تملک با استان امامزاده یحیی ارسال کند و آستان موظف است ظرف مدت حداکثر ۶ ماه نسبت به تعیین تکلیف و تملک قطعه مورد درخواست اقدام کند. بدیهی است در صورت عدم تعیین تکلیف و تملک قطعه مورد نظر توسط آستان ظرف مدت مذکور، صدور پروانه طبق اسناد و ضوابط بالادستی در این قطعات بلامانع است.

همچنین در تبصره ۴ آن اشاره شده است که حفظ کاربری بنای تاریخی سرای کاظمی و فضای سبز محدوده مداخله امام‌زاده یحیی (ع) در طرح پیشنهادی الزامی است.

براساس نامه مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران به مدیرکل شهرسازی و طرح‌های شهری در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۴۰۳، این طرح یک‌بار قبلا در سال ۱۳۹۱ ارائه شده بود که وحید شهاب، فعال میراث فرهنگی و گردشگری تهران می‌گوید این طرح در همان سال‌ها در شهرداری تهران رد شده بود.

با این وجود، این طرح از سال گذشته بار دیگر به جریان افتاده است و اعضای هیات امنا و تولیت امام‌ زاده یحیی (ع) هرچند که معتقدند قدمت محله امامزاده یحیی در پیدایش هسته اولیه شهر تهران نقش داشته اما گفته‌اند «ضوابط، مانع حس تعلق شهروندان ساکن در این محله شده است» و افزایش مهاجرت اتباع به این محله را موجب نا امنی و رشد بزه می‌دانند. با همین توجیه و پیگیری، در مردادماه ۱۴۰۳ زاکانی، شهردار تهران با حضور در امامزاده یحیی(ع) منطقه ۱۲، از طرح‌ها و پیشنهادات درخصوص توسعه امامزاده یحیی بازدید و دستورات لازم را ابلاغ کرد.

در ۱۸ مهرماه ۱۴۰۳ نیز شهردار منطقه۱۲ در نشست طرح توسعه محله امامزاده یحیی (ع)، بر تسطیح زمین بی‌دفاع شهری مجاور امامزاده یحیی و تبدیل آن به بازار میوه و تره‌بار در آینده، تقویت سیستم روشنایی، نماسازی و جداره‌سازی، افزایش فضای سبز این محله و ...را در دستور کار معاونت خدمات شهری ومحیط زیست منطقه قرار داد و احداث سرویس بهداشتی در زمین مقابل امامزاده یحیی(ع) مورد تاکید قرار داده است و در خصوص تملک زمین‌های رها شده و مکاتبه با اوقاف و تبدیل آن‌ها به درمانگاه، سرانه آموزشی، پارکینگ و... به رئیس اداره املاک و معاونت حمل‌ونقل وترافیک منطقه مواردی را متذکر شده است.

با وجود چنین اظهاراتی، مشخص نیست با اجرای این طرح که قرار است ۳.۸ هکتار از فضای مسکونی و شهری بافت تهران را به فضای آستان امامزاده اضافه کند، چه نیازی از ساکنان این بخش از بافت تهران تامین شود و چه تاثیری در هویت‌آفرینی خواهد داشت؟ به ویژه آنکه بررسی نقشه محدوده طرح توسعه امامزاده یحیی نشان می‌هد در جریان اجرای این پاکسازی و آزادسازی ۳.۸ هکتار، قرار است تعدادی مدرسه، حسینیه و مرکز آموزشی نیز تخریب شود.

وحید شهاب، فعال میراث فرهنگی و متخصص گردشگری می‌گوید: به استناد محتوای نامه سازمان نوسازی شهرداری تهران در مردادماه ۱۴۰۳، قرار است طرح در دو مرحله به کمیسیون ماده ۵ ارائه شود. این پرسش مطرح است اگر طرح توسعه امامزاده یحیی (ع) توجیه دارد و روی آن کار شده است، چه نیاز است در دو مرحله به کمیسیون ماده ۵ ارائه شود. بررسی اسناد موجود نیز نشان می‌دهد بسیاری از مسائل در این طرح مشخص نشده است و طرح پیوست اجتماعی ندارد، تایید میراث فرهنگی ندارد و حتی در منطقه بررسی نشده است. یعنی یک طرح بدون بررسی جوانب قرار است به کمسیون ماده ۵ تحویل داده شود.

او این نکته را یادآور می‌شود که طرح قبلی سال ۹۱ پیشنهاد شد و شرکتی روی آن کار کرد، اما چرا طرحی که یک بار رد شده دوباره به جریان افتاده است؟   سرنوشت آن طرح قبلی چه شد؟ چرا سازمان نوسازی شهرداری پیگیر این طرح است؟ این طرح ابعاد نامشخصی دارد و نمی‌شود طرح شهری در این ابعاد را بدون بررسی همه جوانب ارائه کرد.

شهاب این موضوع را هم مطرح می‌کند که در تبصره ۱ آمده است شهرداری موظف است مجوز تخریب و نوسازی ندهد و به آستان ارجاع دهد و آستان ملک‌های شناسایی شده را تملک کند و اگر بعد از این مدت تعیین تکلیف نکرد، شهرداری  مجوز نوسازی طبق ضوابط بالادستی می‌دهد. یعنی اینکه در ۶ ماه یکسری خانه تملک و تخریب شود و یکسری را شاید نتوانستند تملک کنند. پرسش این است اگر این طرح توجیح اقتصادی ندارد پس چرا این طرح مطرح شده و درحال پیگیری است؟ براساس چه مطالعه و منطقی این کار انجام می‌شود.

این کنشگر میراث فرهنگی تاکید می‌کند: محله اودلاجان در سال ۱۳۸۴ با شماره ثبتی ۱۵۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و حدود آن خیابان امیرکبیر در شمال، خیابان ری در شرق، خیابان پانزده خرداد در جنوب و خیابان ناصرخسرو در غرب است. در پرونده آن صراحتا کوچه‌ها، خانه‌ها، باغ‌ها، گذرها، عمارت‌ها، بازارچه‌ها، مدارس، دکان‌ها و مساجد، حسینه، تکیه‌ها، میدان‌ها و حمام‌ها، یعنی مورفولوژی و استخوان‌بندی محله ثبت شده و حائز اهمیت است. دقیقا طرح مذکور قرار است در دل این محدوده ثبتی اجرا شود که قرار است تاثیر مستقیمی بر استخوان‌بندی این بخش از شهر تهران بگذارد و موفولوژی آن را تغییر دهد.

اصلی که در مرمت به نام یکپارچگی مهم است و با اجرای طرح توسعه امامزاده یحیی، یکپارچگی محله و اصالت آن را مخدوش می‌کنیم؛ محله‌ای که در بافت تاریخی تهران، تنها محله مسکونی تاریخی است و دارای سکنه‌ای هستند که با این امامزاده مأنوس هستند و همین موضوع باعث سکونت آدمها و جریان زندگی و زیبایی در این محل شده است که می‌توان روی آن کار کرد، حفظ کرد و اگر ضعف‌هایی دارد برطرف داد و به فضای یکپارچه اصیل تبدیل کرد که در آینده از آن استفاده گردشگری شود. چقدر خوب بود روی این مسائل فکر و کار می‌شد، نه اینکه طرح توسعه‌ای بدهند که هیچ پیوستی ندارد و ضوابط میراث فرهنگی در آن رعایت و لحاظ نشده است.

او با طرح این پرسش‌ها ک سازمان نوسازی شهرداری است، با پیگیری و اجرای این طرح قرار است چه مشکل و نیازی از این محله حل کند، آیا بررسی جوانب انجام شده، آیا استعلام‌های لازم انجام شده است، یادآور می‌شود: مگر قبلا طرح‌هایی مثل «برازجان» با نام «خانه‌های خالی از سرنگ»، یا طرح محله سیروس، اصطلاحا بازآفرینی شهری بود یا نفرآباد که گورستان‌باغ بود، اجرا نشد؟

سرانجام آن طرح‌ها چه شدند، جز آنکه با اجرای این طرح‌ها فضاهای بی‌دفاعی در شهر ایجاد شد، چون در این طرح‌ها بخشی از ملک‌ها تخریب شد، ولی بودجه کم آمد و طرح‌ها ایراد داشت و فکر شده نبود و لطمه‌های جبران‌ناپذیرب به بافت تاریخی در تهران و ری وارد شد. اگر این طرح‌ها در مقدمه طرح توسعه امامزاده یحیی (ع) بررسی شده است چرا دوباره طرح مشابهی را قرار است اجرا کنند. چرا میراث فرهنگی در مقابل چنین طرحی که قرار است بافت ثبت شده را تخریب کند و فقط به حفظ تک بناها و لکه‌های تاریخی مبادرت خواهد کرد، سکوت کرده است؟