صفر تا صد آنچه که درباره سکته مغزی باید بدانیم

دکتر محمد صیادنصیری متخصص مغز و اعصاب، فلوشیپ صرع و رئیس بیمارستان توانبخشی رفیده در گفت‌وگوی مشروح با خبرنگار اجتماعی ایران آنلاین درباره علت بروز سکته مغزی در افراد گفت: یکی از مهم‌ترین علت‌های بروز مرگ و ناتوانی در سر تا سر جهان چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای کمتر توسعه یافته‌، سکته مغزی است که بیماری سنین بالا محسوب می‌شود. با مسن شدن جمعیت دنیا بالاخص روند سریع فرآیند سالمندی در کشور ما در سال‌های آینده احتمالا سکته مغزی به مهم‌ترین چالش نظام سلامت تبدیل خواهد شد. به خاطر همین پیدا کردن راهکارهایی برای کاهش و شناسایی علل آن همیشه جزو اولویت‌های نظام‌های بهداشتی است.

وی با اشاره به اینکه سکته مغزی یک بیماری عروقی سیستم نورولوژیک است، ادامه داد: در این بیماری نقص خون‌رسانی در یک بخشی از مغز به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد. این عارضه با کاهش خون‌رسانی به بافت مغز به دلیل انسداد یک رگ ناشی از لخته خون یا پاره شدن یک رگ همراه است. در هرصورت نتیجه آن اختلال در عملکرد بخش خاصی از مغز و بروز ناتوانی در صورت تداوم این اختلال خون‌رسانی است.

این متخصص مغز و اعصاب درباره اینکه چرا یک رگ مغزی مستعد بروز لخته می‌شود یا به دلیلی دچار پارگی می‌شود و سکته مغزی حاد بروز می‌کند، اظهار کرد: این مورد را باید در عوامل خطریابی جست‌وجو کنیم. این عوامل خطر زا در طول سال‌های گذشته در مطالعات جمعیت شناختی مختلفی مستند شده است. برخی از این عوامل خطر را با تغییر در سبک زندگی می‌توان کاهش داد. اما برخی از آن‌ها قابل تغییر نیستند، مثل استعداد ژنتیکی. 

سیگار؛ مهم‌ترین عامل در بروز سکته مغزی!

دکتر صیاد نصیری درباره مهم‌ترین عامل بروز سکته مغزی عنوان کرد: سیگار به‌عنوان یک عامل خطر برای بروز سکته مغزی مدت‌هاست که شناخته شده است. افراد سیگاری نسبت به افرادی که سیگار نمی‌کشند، بیش از ۵۰ درصد خطر بروز سکته مغزی در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. هرچه فرد بیشتر سیگار بکشد خطر بروز سکته مغزی هم بالاتر می‌رود. با ترک سیگار حتی در همان سال اول خطر بروز سکته مغزی شروع به کاهش می‌کند. به خاطر همین یکی از اولویت‌های نظام سلامت باید تشویق افراد سیگاری به ترک سیگار باشد.

وی با اشاره به اهمیت تغذیه بیان کرد: یکی دیگر از عوامل خطر زا تغذیه است. جنبه‌های مهم آن نوع غذایی است که مصرف می‌شود و همچنین حفظ وزن نرمال و جلوگیری از چاقی. در مورد اینکه چه رژیم غذایی می‌تواند از بروز سکته مغزی جلوگیری کند، مطالعات متعددی انجام شده است. الان ثابت شده که رژیم‌های غذایی حاوی میوه‌جات و سبزیجات بیشتر می‌تواند به نحو موثری خطر بروز سکته مغزی را در آینده کاهش دهد. مسئله اضافه وزن و چاقی هم که گریبانگیر جهان مدرن شده است. چاقی می‌تواند عوامل خطری مثل فشار خون، دیابت، بیماری‌های قلبی را در پی داشته باشد و در نهایت باعث بروز سکته مغزی شود. مطالعات نشان داده در افرادی که شاخص توده بدنی آن‌ها بالای ۳۰ است خطر بروز سکته مغزی هم دوبرابر می‌شود. 

عدم تحرک کافی؛ یکی از معضلات جوامع مدرن

این متخصص مغز و اعصاب ادامه داد: یکی از عوامل خطر زا دیگر برای بروز سکته مغزی نداشتن فعالیت بدنی کافی است. عدم تحرک لازم یکی از معضلات جوامع مدرن امروزی محسوب می‌شود. افرادی که فعالیت بدنی متوسط تا شدید دارند ریسک بروز سکته مغزی در آن‌ها نسبت به افرادی که فعالیت بدنی کافی ندارند، پایین‌تر است. حتی یک فعالیت خفیف بدنی هم می‌تواند ریسک سکته مغزی را در افراد کاهش بدهد. براساس مطالعات انجام شده، افرادی که فعالیت بدنی روزانه در حد متوسط دارند تا ۲۰ درصد و افرادی که فعالیت‌های بدنی در حد حرفه‌ای دارند تا ۳۰ درصد کمتر به سکته مغزی دچار می‌شوند. برای کاهش خطر سکته مغزی تشویق به فعالیت‌های بدنی منظم و روزانه می‌تواند یک راهکار موثر باشد.

وی افزود: یکی از عوامل دیگر فشار خون بالا است که رایج‌ترین بیماری‌ جوامع مدرن محسوب می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به فشارخون عملا اطلاعی از بیماری خود ندارند. گاهی شاهد هستیم که بعد از عارضه سکته مغزی فرد تازه متوجه می‌شود که از سال‌ها قبل مبتلا به فشار خون بالا بوده است. هرچه سن بالا می‌رود خطر بروز پر فشاری خون هم افزایش پیدا می‌کند. به طوری که بر اساس مطالعات در سن ۸۰ سالگی حدود ۹۰ درصد افراد ممکن است که فشار خون بالا داشته باشند. در هر سنی حتی در سن بالای ۸۰ سال با مصرف داروهای ضد فشارخون می‌توان به نحو موثری خطر بروز سکته مغزی و مرگ و میر آن را کاهش داد‌. غربالگری برای فشار خون در سنین بالا به ویژه بعد از سن ۴۰ سالگی می‌تواند یکی از اولویت‌های نظام‌های بهداشتی برای جلوگیری از بیماری‌های متعدد از جمله سکته مغزی باشد.

ارتباط بین سلامت روانی با خطر بروز سکته مغزی

دکتر صیاد نصیری مسئله دیگر را ارتباط بین سلامت روانی و اجتماعی با خطر بروز سکته مغزی دانست و توضیح داد: مطالعات متعددی در این باره صورت گرفته است. سلامت روانی و اجتماعی می‌تواند از خطر بیماری‌هایی مثل سکته مغزی جلوگیری کند. در واقع افرادی که از سلامتی روانی و اجتماعی خوبی برخوردار نیستند رفتارهای پرخطری دارند که می‌تواند خطر بروز سکته مغزی را افزایش دهد. مثلا یک فرد افسرده ممکن است رفتارهای ناسالمی مثل عدم فعالیت فیزیکی کافی، رژیم غذایی نامناسب، مصرف سیگار و ..‌ داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین عامل خطر برای بروز سکته مغزی سن و سال است، تاکید کرد: می‌دا‌نیم که بیماری سکته مغزی عموما بیماری افراد مسن محسوب می‌شود. از ۴۵ سالگی به بعد به ازای هر ۱۰ سال خطر بروز سکته مغزی دو برابر می‌شود و ۷۰ درصد موارد سکته‌های مغزی در سن بالای ۶۵ سال رخ می‌دهد. آمارها نشان می‌دهد که مردان به ویژه در سن پایین‌تر و زنان در سن بالاتر در معرض خطر بروز سکته مغزی هستند. همچنین در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند خطر بروز این عارضه بیش از افراد دیگر است.

علائم سکته مغزی چیست؟ 

این متخصص مغز و اعصاب درباره علائم سکته مغزی توضیح داد: شایع‌ترین علائمی که سکته‌های مغزی در افراد ایجاد می‌کنند می‌توان به افتادگی یا فلج نیمه صورت، ضعف در دست یا پا در یک سمت بدن، بروز سنگینی زبان ، سردرد شدید، تهوع و استفراغ و ... اشاره کرد. بر حسب اینکه کدام قسمت بافت مغزی به دنبال سکته آسیب دیده باشد بیمار ممکن است که علائم حرکتی، حسی یا شناختی مختلفی را تجربه کند. سکته مغزی یک بیماری حاد است، یعنی همه این علائم به صورت ناگهانی بروز می‌کند. اگرچه که ممکن است در ابتدا این علائم خفیف باشد و به تدریج ظرف دقایق یا ساعت‌هایی بر شدت‌ آن‌ها افزوده شود.

وی ادامه داد: چون سکته مغزی به صورت کاملا حاد با علائم تقریبا مشخص بروز می‌کند، تشخیص آن از لحاظ بالینی کار دشواری نیست. یعنی اگر بیمار سریع به مراکز درمانی برسد در همان اورژانس متخصصان می‌توانند بر حسب علائم بیمار تشخیص زود هنگام سکته مغزی را بدهند و مداخلات درمانی را آغاز کنند. اما برای تایید تشخیص و اینکه کدام قسمت از مغز درگیر شده معمولا از روش‌های تصویر برداری تکمیلی مثل سی تی مغز یا ام آر آی مغز استفاده می‌شود. این جنبه‌های اختصاصی کمک می‌کنند تا پلن درمانی مناسب با سرعت بیشتری برای بیمار  برنامه ریزی شود.

اهمیت زمان طلایی در سکته مغزی

دکتر صیاد نصیری در پاسخ به این پرسش که در مواجهه با فردی که دچار سکته مغزی شده باید چکار کرد، گفت: سکته مغزی اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. سال‌ها درمان‌های مناسبی برای این بیماران وجود نداشت. الان با پیشرفت‌های تکنولوژی و دارویی درمان‌های مناسبی به ویژه برای سکته‌های مغزی ناشی از لخته خون وجود دارد. استفاده از روش‌های درمانی به ویژه در ساعات‌های اولیه می‌تواند به برطرف شدن یا کاهش علائم بیمار پس از سکته مغزی کمک کند. به همین خاطر رساندن بیمار در ۳ تا ۶ ساعت اول به یک مرکز درمانی مجهز بسیار اهمیت دارد. خانواده‌ها و خود بیمار باید نسبت به علائم سکته مغزی آگاهی داشته باشند و بروز ناگهانی علائمی همچون کاهش قدرت یا بی حسی دست و پا، سنگینی زبان و بی حسی صورت را باید به عنوان علامت سکته بشناسند و در مواجهه با چنین علائمی هرچه زودتر با اورژانس تماس بگیرند یا به سرعت به یک مرکز درمانی برسند تا اقدامات اورژانس انجام شود. 

وی با اشاره به اهمیت زمان طلایی در سکته مغزی خاطرنشان کرد: مداخلات درمانی در ساعت‌های اولیه به ویژه در ۳ تا ۶ ساعت اول، بیشترین تاثیر درمانی را دارند. به این معنا که هرچه زمان بیشتری از بروز سکته مغزی می‌گذرد قسمتی از بافت مغز از دست می‌رود. 

چرا سن سکته مغزی پایین آمده است؟

این متخصص مغز و اعصاب درباره اینکه چرا سن سکته مغزی پایین آمده است، اظهار کرد: در طول سه دهه گذشته میزان بروز سکته‌های مغزی در سالمندان رو به کاهش بوده است. اما میزان بروز سکته در افراد جوان‌تر افزایش پیدا کرده است. سکته‌ای که زیر سن ۵۰ سال رخ بدهد را به عنوان سکته در جوانان یا میان سالان در نظر گرفته می‌گیریم و به عنوان یک فرم خاصی از سکته به آن نگاه می‌کنیم، چرا که ممکن است علت‌های خاصی جدا از سکته سالمندان داشته باشد. به عنوان مثال بیماری‌های قلبی، ضرباتی که به سر وارد می‌شود یا مصرف مواد مخدر و ... می‌توانند جزو عواملی باشند که در سنین پایین باعث بروز سکته مغزی می‌شوند.

دکتر صیاد نصیری افزود: اما نکته‌ای باید مدنظر قرار داد این است که عوامل خطر بروز سکته مغزی مثل فشار خون بالا، دیابت، چربی و کلسترول بالای خون در سنین پایین در حال رواج پیدا کردن است. در حالی که پیش از این بیماری سالمندی محسوب می‌شدند. تغییر سبک زندگی، عدم توجه به رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی ناکافی مهم‌ترین عواملی هستند که منجر به بروز سکته مغزی به تدریج از سنین سالمندی به سمت میان سالی می‌شود. بسیاری از این عوامل خطر با تغییر سبک زندگی قابل کاهش و حتی برطرف شدن است.

تاثیر توان‌بخشی برای درمان بیماران 

وی درباره تاثیر توان‌بخشی در سکته مغزی خاطرنشان کرد: سکته‌های مغزی متاسفانه باعث بروز ناتوانی عمده در بیماران می‌شود. حدود نیمی از افرادی که پس از سکته مغزی زنده می‌مانند دچار ناتوانی‌های جسمی در حد متوسط تا شدید می‌شوند. ۳۰ درصد آن‌ها برای راه رفتن نیاز به کمک دارند. حدود ۲۵ درصد آن‌ها هم برای فعالیت‌های معمول زندگی خود وابسته به دیگران خواهند شد. این ناتوانی نقش اقدامات و مداخلات توانبخشی را در فاز پس از سکته مغزی چه در فاز حاد و چه در فاز مزمن بسیار پررنگ می‌کند. امروزه ثابت شده که اقدامات توانبخشی باعث تسریع در روند بهبودی جسمی، شناختی و ارتقای توانایی‌های ارتباطی بیشتر بیماران می‌شود.

این متخصص مغز و اعصاب ادامه داد: از سوی دیگر از عوارض سکته مغزی مثل زخم بستر، عفونت‌های مختلف، سفتی‌های عضلانی و مفصلی جلوگیری کند و در نهایت باعث می‌شود که بیمار پس از سکته مغزی زندگی با کیفیت‌تری داشته باشد و حتی بتواند به زندگی شغلی و اجتماعی قبل از سکته مغزی برگردد. به همین خاطر اساس درمان بعد از بروز یک سکته مغزی اقدامات توانبخشی چند تخصصی است که امروز توصیه می‌شود در همان ۲۴ تا ۴۸ ساعت اولیه پس از سکته مغزی در حد تحمل بیمار شروع شود. این خدمات تخصصی معمولا در قالب کاردرمانی، فیزیوتراپی و گفتار درمانی برای بیمار شروع خواهد شد. همچنین حضور افرادی همچون روانشناس، مددکار اجتماعی، ارتوپدی و ... هم می‌تواند مفید واقع شود.