ژئوپلیتیک سال جدید

به گزارش گروه بین الملل ایران آنلاین، در چشم‌انداز جهانی که به‌سرعت در حال تغییر است و با آشفتگی‌های ژئوپلیتیک، اقتصادی و سیاسی همراه است، پیش‌بینی آینده مبهم به نظر می‌رسد. اما با آماده شدن دونالد ترامپ برای بازگشت به کاخ سفید در سال ۲۰۲۵، یک نکته را می‌توان با اطمینان گفت: مسیری پر فراز و نشیب در راه است.
با این همه، سال در راه را باید «سال ترامپ» نام‌گذاری کرد. رئیس‌جمهوری منتخب امریکا قرار است ۲۰ ژانویه در ایالات متحده کار خود را آغاز کند. حضور مجدد او در کاخ سفید تکانه‌ای بزرگ بر پیکر نظم تضعیف شده پساجنگ سرد است. چشم‌انداز سیاسی جهان در سال ۲۰۲۵ با چالش‌ها و فرصت‌های پیچیده‌ای روبه‌رو خواهد بود. همان‌طور که قدرت‌ها تغییر می‌کنند، کنشگران نوظهور فضای بیشتری برای ابتکار عمل خواهند داشت.
مسائل جهانی مانند تغییرات اقلیمی و تحولات فناوری در مرکز توجه قرار خواهند گرفت، فناوری‌های نوین مثل هوش مصنوعی، رقابت‌های ژئوپلیتیک نوظهور، تغییرات اقلیمی و جنبش‌های اجتماعی در حال بازتعریف ساختارهای سنتی روابط بین‌الملل هستند.
در وضعیتی که رقابت و تضاد همچنان روابط بین‌الملل را شکل خواهند داد، همکاری در مسائل مشترک در بلوک‌های متنوع شده جهانی، شکل تازه‌ای به خود خواهد گرفت.

اتحادیه اروپا؛ یک بلوک شکننده
جهان در شرایطی رخت نو به تن خواهد کرد که در این سوی آتلانتیک، همه چیز نابسامان است و حاکمیت «اول امریکا» قاره سبز را وارد مارپیچی از «عدم قطعیت‌ها» خواهد کرد. حضور ترامپ سؤالات جدیدی را در مورد روابط تجاری و دفاعی با اروپایی‌ها مطرح خواهد کرد. شاید زمان آن رسیده باشد که اروپا دیگر با چیزی جز «طرح مارشال» و اتحاد آهنین با ایالات متحده تعریف شود.
اروپایی‌ها حالا شاید بیشتر از گذشته به یاد اصول «گلیسم» به سیاست خارجی و دفاعی خود می‌اندیشند. رئیس‌جمهوری فرانسه در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، خواستار اتخاذ رویکردی بود که استقلال اروپا نسبت به تصمیمات یکجانبه ایالات متحده حفظ شود.
اگر چه دورنمایی از پایان جنگ اوکراین در سال پیش رو مشاهده می‌شود اما برای غرب این اتفاق یک دستاورد محسوب نمی‌شود. خاتمه جنگ طبق آنچه از راهبرد رئیس‌جمهوری آینده امریکا دیده می‌شود تثبیت آنچه ولادیمیر پوتین روی زمین حاصل کرده است در ازای عضویت
کی یف در ناتو خواهد بود. ناتویی که در برابر روسیه قرار نیست چتر حمایتی امریکا را بالای سر خود داشته باشد عضویت اوکراین برایش تقریباً هیچ معنایی نخواهد داشت.
به این باید ضعف سیستماتیک سیاسی در ستون‌های اتحادیه اروپا را اضافه کرد. اوضاع آشفته بریتانیا، آلمان و فرانسه تقریباً بی‌سابقه بوده است. با انحلال دولت در فرانسه و آلمان بحران رهبری در سراسر اروپا در زمان تشدید چالش‌های اقتصادی و امنیتی عمیق‌تر شده است. دولت فرانسه اوایل ماه دسامبر سقوط کرد و اکنون، بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا، پیش از انتخابات اوایل سال آینده، در دست یک دولت موقت خواهد بود.
نیویورک تایمز می‌نویسد: «آلمان و فرانسه هر دو در بحث‌هایی در مورد بهترین راه برای احیای اقتصادهای درگیر خود و پر کردن شکاف‌های اجتماعی رو به رشد غرق شده‌اند. آنها در حال آماده شدن برای شروع دوره جدید ریاست جمهوری ترامپ هستند که تهدید به جنگ تجاری و پایان تعهد ایالات متحده به ناتو کرده که امنیت اروپا را برای ۷۵ سال تضمین کرده است.» امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه چهارمین نخست‌وزیر خود را طی یک سال گذشته معرفی کرد و تحت فشار فزاینده‌ای برای استعفاست.
در جزیره هم اوضاع خوب پیش نمی‌رود، در بریتانیا که طی ۲ سال اخیر چند Head Of State سرنگون شده نخســـــــــت‌وزیــــر انگلیــــــــــس در مـــــورد برنامه‌های دولتش با یک ارزیابی تاریک از وضعیت مالی این کشور مواجه است. استارمر هشدار داد: شرایط کنونی اقتصاد ما در وضعیت سختی قرار دارد و اوضاع پیش از بهبودی بدتر خواهد شد.

تداوم سرخوردگی
سال گذشته رأی دهندگان در بیش از ۶۰ کشور که بیش از ۴۰ درصد از جمعیت کره زمین را تشکیل می‌دهند، به پای صندوق‌های رأی رفتند. نتایج انتخابات در سراسر جهان می‌گوید که سال ۲۰۲۴ سال سرخوردگی سیاسی بود. سال ۲۰۲۵ هم احتمالاً درمانی برای این سرخوردگی جمعی نخواهد داشت.
بارزترین نمونه این نارضایتی، انتخابات ریاست جمهوری امریکا بود. دونالد ترامپ پس از چهار سال حکومت دموکرات‌ها، دوباره کاخ سفید را به دست آورد و در بریتانیا، دولت یک تغییر تاریخی در جهت مخالف را تجربه کرد. حزب کارگر اکثریت قاطع پارلمان را به دست آورد و به ۱۴ سال حکومت حزب محافظه کار پایان داد. آنها از بزرگ‌ترین پیروزی‌شان از زمان مارگارت تاچر به بزرگ‌ترین شکست‌شان در تاریخ ۲۰۰ ساله‌ خود رسیدند و اکنون کوچک‌ترین اقلیت خود را در پارلمان دارند. حتی ائتلاف تحت رهبری حزب لیبرال دموکرات ژاپن - حزبی که تقریباً در تمام دوران پس از جنگ جهانی دوم قدرت را در دست داشت - اکثریت پارلمانی خود را نیز از دست داد. فارن پالیسی در توضیح این فرآیند می‌نویسد: مردم احساس می‌کنند که در میانه این حس جهانی از ناآرامی و اضطراب، باید همه‌ چیز را تغییر دهند. همه اینها به‌طرز چشمگیری با بحران کووید-۱۹ تشدید شد، از جمله تورم، اختلال در زنجیره تأمین و تغییرات در حوزه کار. تمام این موارد منجر به احساس عمیق سرخوردگی نسبت به کارساز نبودن روند کنونی شده است.

امریکای ترامپ
جان ایکنبری نظریه پرداز برجسته روابط بین‌الملل از دانشگاه پرینستون می‌گوید: «یک دولت تجدیدنظرطلب در امریکا برای به چالش کشیدن نظم بین‌المللی لیبرال وارد صحنه شده است. این ایالات متحده است که برنده آن در دفتر بیضی شکل قلب تپنده جهان آزاد است.»
پیروزی در انتخابات پنجم نوامبر به ترامپ و نجات او از میان آوار اتفاقاتی که از اتهامات کیفری تا ترور او صورت گرفت، سرمایه سیاسی لازم برای پرداختن به منابع نارضایتی‌های داخلی و خارجی امریکایی‌ها را داده است. به گفته خود ترامپ، او آماده است تا مرزهای قدرت ریاست جمهوری و قانون در امریکا را به چالش بکشد. ترامپ نامی را هم برای بازگشت شگفت‌انگیز خود انتخاب کرده است. او به مجله تایم می‌گوید. «من آن را «۷۲ روز خشم» نامیدم. ما عصب کشور را تحریک کردیم.»

چین ۲۰۲۵
چیــــــن تلاش می‌کند جایگاه خود را به عنوان یک ابرقدرت، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر نظامی تثبیت کند. با پیشرفت‌های مســــــــتمر در فناوری، بویژه در زمینه‌های هـــــــوش مصنوعی، بیوتکنولوژی و فضایی، دولت شی جین پینگ تأثیر زیادی بر تجارت جهانی و نوآوری خواهد داشت. «ابتکار کمربند و جاده» (BRI) این کشور که چندین قاره را در برمی‌گیرد، همچنان روابط اقتصادی و سیاسی با بازارهای نوظهور در آسیا و آفریقا را تقویت خواهد کرد. با این حال، قاطعیت فزاینده چین در دریای جنوبی و تایوان احتمالاً ادامه خواهد یافت و تنش‌هایی با غرب، بویژه ایالات متحده و متحدانش ایجاد خواهد کرد. در حالی که ترامپ جنگ تجاری شدیدتری علیه پکن در پیش خواهد گرفت اما مقابله ایالات متحده با چین، بویژه در منطقه هند-پاسیفیک، از طریق ائتلاف‌های نظامی مانند «کواد» (شامل ایالات متحده، هند، ژاپن و استرالیا) یا ابتکارات دیپلماتیک با حضور ترامپ نامشخص است. رقابت ایالات متحده و چین احتمالاً بزرگترین چالش ژئوپلیتیکی خواهد بود.

خاورمیانه؛ منطقه‌ای سرشار از بی‌ثباتی و اهمیت استراتژیک
خاورمیانه همچنان در سال ۲۰۲۵ از روند یک بازسازی ژئوپلیتیک که بعد از هفت اکتبر حاصل شد، تبعیت خواهد کرد. ترامپ اگر چه قول داده است که تا زمان مراسم تحلیف خود به جنگ غزه پایان خواهد داد اما مشخص نیست او نتانیاهو را (که اکنون جسورتر شده و اهرم‌هایی برای درگیر کردن امریکا در تنش‌های فزاینده خاورمیانه را دارد) چگونه وادار به صلح خواهد کرد. آتش‌بس در جنوب لبنان همچنان شکننده است و تازه اگر همه این بحران‌ها خاتمه یابدو اتفاقات سوریه منجر به تشکیل دولت نشود آنگاه در خاورمیانه، تنش به نقطه اول باز می‌گردد. خاورمیانه به سوی آرامش گام خواهد برداشت یا آنطور که فرید زکریا معتقد است به انقلاب‌های ۱۸۴۸ اروپا شبیه خواهد شد؟ زمانی که سراسر اروپا درگیر انقلابات جهانی شد. زکریا می‌گوید: تاریخ تکرار نمی‌شود، اما گاهی شبیه به هم است. چیزی در اینجا وجود دارد که مرا بیشتر به یاد ۱۸۴۸ می‌اندازد تا ۱۹۸۹. در سال ۱۸۴۸، یک انقلاب بزرگ لیبرال در سراسر اروپا رخ داد. اما تا سال ۱۸۵۱، سه سال بعد، تمام رژیم‌های محافظه‌کار، ارتجاعی و اقتدارگرا قدرت را در دست گرفتند، نیروهای لیبرال را سرکوب کردند و انقلاب‌ها شکست خوردند.»

جنبش‌های اجتماعی و شهروندی جهانی
تا سال ۲۰۲۵، تأثیر جنبش‌های اجتماعی همچنان به بازتعریف سیاست جهانی ادامه خواهد داد. جنبش‌هایی که به دنبال حقوق بشر، برابری جنسیتی، عدالت نژادی و برابری اقتصادی هستند در شکل‌دهی به سیاست‌های ملی و روابط بین‌المللی اهمیت بیشتری پیدا خواهند کرد. در عین حال، ملی‌گرایی و پوپولیسم فزاینده در برخی کشورها ممکن است در برابر این جنبش‌های جهانی مقاومت کند و دینامیک تنش‌آمیزی ایجاد کند. توانایی دولت‌ها در تعادل بخشیدن به این نیروهای متقابل، چالشی کلیدی برای رهبران سیاسی در سال ۲۰۲۵ خواهد بود. سال نوی میلادی از بسیاری جهات نقطه عطفی برای احیای راست افراطی خواهد بود. دولت ترامپ احزاب راست افراطی در سراسر جهان را جسورتر خواهد کرد، در شرایطی که «جنگ تجاری» او هم تهدید به ایجاد یک شوک جهانی در روند جهانی‌سازی می‌کند.

علیرضا حجتی
روزنامه نگار