عباس آباد باید تافته جدا بافته بماند

به گزارش گروه فرهنگی ایران آنلاین، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواستار اصلاح بند 11 مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری و منتفی شدن الحاق باغ جهانی عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر شد. به دنبال نامه‌نگاری معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، «احمد نیک‌خواه» مدیرکل دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری از تعامل این شورا با وزارت میراث فرهنگی خبر داد و تصمیم آخر درباره باغ جهانی عباس‌آباد را منوط به تصمیم مشترک وزارت میراث فرهنگی و این شورا دانست و تأکید کرد: آن تصمیم مشترک ملاک عمل شورای عالی شهرسازی و معماری خواهد بود.
 
آغاز ماجرا
الحاق باغ ثبت‌جهانی‌شده عباس‌آباد از مصوبه‌ای آب می‌خورد که سال 99 نوشته شد و در دولت سیزدهم تصویب شد؛ مصوبه‌ای که آه از نهاد همگان برآورد که چرا باید بخشی از جنگل‌های هیرکانی به حریم شهر بهشهر الحاق و مدیریت آن به شهرداری واگذار شود. آن‌هم زمانی که بین سازمان منابع طبیعی و آبخیز‌داری به عنوان متولی جنگل‌ها، سازمان آب منطقه‌ای به عنوان متولی سدسازی در بالا‌دست باغ و میراث فرهنگی به عنوان متولی میراث فرهنگی بر سر مدیریت یکپارچه آن حرف و حدیث بود.
در این میان، رسانه‌ها یکبار باغ جهانی عباس‌آباد را از ساخت‌و‌ساز‌های بخش خصوصی و طرح ساخت شهرک توریستی در 50 متری بنای ساخته شده توسط شاه‌عباس در محدوده 24 هزارمتری نجات دادند.
 
در سایه قانون ملی و حقوق بین الملل
ثبت یک اثر در فهرست ملی و جهانی معمولاً به امید کشیده شدن چتر حفاظتی قوانین کشوری و بین‌المللی برای حفظ میراث بشری انجام می‌شود، اما مشکلات باغ عباس‌آباد که همراه 8 باغ دیگر در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، بعد از جهانی‌شدن نه‌تنها کم نشد که مدعیان زیادی برای مدیریت پیدا کرد. برای مثال دادستانی در میان تعجب همگان در سال 94 اداره‌کل میراث فرهنگی را از مدیریت باغ خلع‌ید کرد؛ در صورتی که متولی اصلی ماجرا سازمان میراث فرهنگی آن روز بود. بعد هم بحث ساخت شهرک توریستی پیش آمد که برای ساخت‌وساز در 24 هزارمتر از جنگل‌های هیرکانی نقشه کشیده بود. از سال 99 هم بحث واگذاری حریم آن به شهرداری بهشهر لرزه بر تن تک‌تک درختان و گونه‌های حیوانی آن انداخته است. «فاطمه داوری» سخنگوی معاونت میراث فرهنگی هم می‌گوید: مخالفت وزارت میراث فرهنگی در سال 1401 راه به جایی نبرد و شورای عالی معماری و شهرسازی که یکی از وظایف ذاتی آن حفظ میراث تاریخی و طبیعی است با این الحاق موافقت کرد. شورای عالی معماری و شهرسازی در حالی با پیشنهاد استانی الحاق موافقت کرد که باغ جهانی عباس‌آباد، تنها اثر ثبت‌جهانی‌شده مازندران، در سال 1397 به دلیل ساخت‌وساز از یونسکو کارت زرد گرفت.
این الحاق به واکنش تند فعالان حوزه میراث فرهنگی و منابع طبیعی، کارشناسان و رسانه‌ها انجامید. این مخالفت به راه‌اندازی کارزاری هم ختم شد تا شاید بتوانند راهی برای نجات یکی از مهم‌ترین باغ‌های ایرانی بیابند.
 
میراث فرهنگی چه کرد؟
مخالفت‌های فعالان در نهایت وزارت میراث فرهنگی را هم واداشت تا اقدامات خود را در این زمینه رسانه‌ای کند. فاطمه داوری، سخنگوی معاونت میراث فرهنگی در پاسخ به انتقادها از وزارتخانه گفت که با وجود مخالفت وزارت میراث فرهنگی، باغ عباس‌آباد در اسناد ابلاغی طرح جامع شهر بهشهر به حریم شهر الحاق شده است. این وزارتخانه در مکاتبه‌ای با وزارت راه و شهرسازی، خواستار اصلاح و بازنگری این مصوبه شده است.
داوری تأکید کرد: در مکاتبه‌ تازه با وزارت راه و شهرسازی، بار دیگر صراحتاً مخالفت وزارت میراث فرهنگی با الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر اعلام شده و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواستار اصلاح و بازنگری بند ۱۱ مصوبه طرح جامع شهر بهشهر شده است. به گفته سخنگوی معاونت میراث فرهنگی، به وزارت راه و شهر‌سازی یادآوری شده است، از آنجا که قرارگیری محدوده و حریم حفاظتی مجموعه باغ در حریم شهر بهشهر، کمکی به حفاظت از اثر نکرده و با توجه به ضوابط ملی و جهانی، تهدیدی برای آن اثر ثبت جهانی نیز محسوب خواهد شد، به همین دلیل از وزارت راه و شهر‌سازی خواسته شده نسبت به اصلاح و بازنگری بند ۱۱ مصوبه طرح جامع شهر بهشهر و الحاق نشدن عرصه و حریم حفاظتی باغ عباس‌آباد به حریم شهر اقدام شود.
داوری در این گفت‌و‌گوی رسانه‌ای، تعهدات دولت جمهوری اسلامی به یونسکو را یادآوری کرد و گفت: «باغ عباس‌آباد بهشهر» در استان مازندران یکی از ۹ باغ ثبت‌جهانی‌شده در قالب پرونده زنجیره‌ای «باغ ایرانی» است که در سال ۲۰۱۱ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و ملاحظات حفاظتی و تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران در پلان مدیریت آن به گونه‌ای است که تداوم حیات این اثر جهانی و پیرامون آن را بدون هرگونه مداخلات توسعه‌ای و عمران شهری تضمین کند.

بــــرش

شورای عالی چه می‌گوید؟
موافقت شورای عالی شهرسازی و معماری با این الحاق سیل انتقادها را به سمت این شورا برد، فعالان بویژه در حوزه میراث فرهنگی انتظار داشتند این شورا که در سال 1402 به رغم فشارهای مختلف پای بافت تاریخی شیراز ایستاد تا بافت آن را یکپارچه ثبت ملی کند، اولین بخشی باشد که با الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر مخالفت کند.
«احمد نیک‌خواه» مدیرکل دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری در پاسخ به انتقادها به «ایران» گفت: پیشنهاد اولیه قرارگیری باغ عباس‌آباد در حریم شهر بهشهر بر اساس مصوبات خود استان بوده و شورای عالی معماری و شهرسازی رأساً این باغ را الحاق نکرده و پیشنهاد ارسالی استان را تأیید کرده است.او تأکید کرد: نکته دیگری که باید به آن توجه کرد و در ابلاغ طرح هم وجود دارد این است که در هر صورتی، اثر چه داخل محدوده شهر باشد، چه داخل حریم شهر باشد یا خارج از حریم، همه اقدامات در داخل این اثر ثبتی براساس ضوابط میراث فرهنگی است. نیک‌خواه گفت: این موضوع به‌صراحت در ابلاغیه طرح‌، مشخصاً ذکر شده و هر گونه اقدام در عرصه و حریم اثر عباس‌آباد مبتنی بر ضوابط ملاک عمل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. یعنی رعایت این قانون مستقل از آن است که در داخل یا خارج از حریم قرار گیرد. او گفت: نکته بعدی از نظر شورای عالی شهرسازی و معماری این است که در حقیقت اینکه توأمان با امکان اینکه این اثر حفظ شود و ملاحظات میراث آن حفظ شود، امکان بهره‌برداری عموم هم برای آن فراهم باشد، مثل همه آثاری که ما در سطح کشور داریم که مردم بتوانند از ارزش‌های این اثر استفاده کنند، در عین حال، تمام ملاحظات وزارت میراث فرهنگی در بالاترین سطح ممکن رعایت شود.این موضوع درحالی توسط شورای عالی معماری و شهرسازی ملاک موافقت با الحاق باغ شده است که طی 13 سال گذشته که از ثبت جهانی باغ می‌گذرد، مردم به‌راحتی وارد محوطه می‌شوند و از امکانات رفاهی و گردشگری آن استفاده می‌کنند. اصلاً همین موضوع بویژه درآمدزایی از منطقه گردشگری عباس‌آباد (نماد گردشگری بهشهر) یکی از عللی است که باغ را به دردسر انداخته است. پیش از آنکه این مصوبه پای شهرداری بهشهر را به میان بکشد بحث این بود که درآمد حاصل از حضور گردشگران به کدام یک از سه دستگاه منابع طبیعی و آبخیزداری، میراث فرهنگی یا سازمان آب منطقه برسد؟ حتی شاید الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر را هم باید از ناحیه درآمدزایی گردشگری دید! اگر این موضوع صحت داشته باشد باید به فعالان حق داد که نگران باشند. در نهایت، نیک‌خواه تأکید کرد: با توجه به نظری که میراث فرهنگی دارد تعامل خود را با میراث شروع و بررسی خواهیم کرد و نهایتاً براساس تعاملی که با میراث فرهنگی خواهیم داشت به تصمیم مشترک خواهیم رسید و آن تصمیم مشترک ملاک عمل خواهد بود.حالا باید منتظر ماند و دید آیا جلسه مشترک وعده داده شده توسط شورای عالی معماری و شهرسازی به توافقی برای نجات باغ عباس آباد می رسد؟ یا  همچنان باید نگران این اثر جهانی بود.

زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم