نظام ارزی چند نرخی بلای جای اقتصاد کشور

گروه اقتصادی ایران آنلاین: اقتصاد ایران همواره با چالش‌های متعددی همراه بوده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها نظام ارزی چند نرخی است، تا جایی که این نظام، نه تنها منجر به فساد و ناکارآمدی افسارگسیخته شده، بلکه تشدید نابرابری‌های اقتصادی را به همراه داشته و تحقق رشد پایدار را با مانع روبرو کرده است.

 

یکی از مضرترین جنبه‌های نظام ارز چند نرخی، ظهور فرصت‌های آربیتراژ است. کالا‌هایی که با نرخ ارز دولتی چندنرخی ارزان قیمت وارد می‌شوند با قیمت‌های بسیار بالاتری در بازار به فروش می‌رسند و سود زیادی را برای واردکنندگان و فروشندگان به ارمغان می‌آورند. از طرف دیگر، هیچ سودی از این سیستم عاید مصرف‌کنندگان نمی‌شود، چرا که تفاوت قیمت‌ها موجب کاهش هزینه‌های کالا‌های وارداتی نخواهد شد. در این بین، منابع ارزی کشور هدر رفته و مقادیر زیادی از منابع ارزی به جای اینکه برای منافع اقتصادی گسترده‌تر استفاده شود، به جیب عده معدودی جهت تشدید واردات منحرف می‌شود.

 

چالش‌های موجود در نظام ارزی چند نرخی موجب شده تا تک نرخی شدن ارز و کاهش اختلاف قیمت ارز نیما و بازار آزاد به یکی از دغدغه‌های جدی دولت چهاردهم تبدیل شود تا جایی که عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد بر تک‌نرخی شدن ارز تاکید کرده و گفته: سیاست دولت این است که اختلاف بین نرخ ارز واردکننده و صادرکننده وجود نداشته باشد و این سیاست قطعی و تاکید شده رییس جمهور و تیم اقتصادی دولت است؛ زیرا اگر صادرکنندگان دغدغه ارزی نداشته باشند، خودشان مایل به تحویل ارز می‌شوند.

 

تک‌نرخی کردن ارز مزایای زیادی به همراه دارد که از جمله آنها می‌توان به شفافیت بیشتر اشاره کرد؛ چرا که با تک‌نرخی شدن ارز، قیمت‌ها مشخص‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر می‌شوند که می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های بهتر اقتصادی کمک کند.

 

دیگر مزیت تک‌نرخی کردن ارز کاهش رانت دیگر است؛ زیرا کاهش اختلاف بین نرخ‌های مختلف دلار می‌تواند از شکل‌گیری رانت و سوءاستفاده‌ها جلوگیری کند و به سطح رقابت‌پذیری بازار کمک کند.

 

همچنین ثبات اقتصادی از دیگر مزایای تک‌نرخی کردن ارز به‌ شمار می‌رود؛ یک نرخ ثابت می‌تواند موجب کاهش نوسانات قیمت شود و فضای کسب‌وکار را برای سرمایه‌گذاران تلطیف کند.

در این بین، بسیاری از کارشناسان بر مضرات نظام ارزی چند نرخی تاکید کرده و آن را بلای جای اقتصاد کشور می‌دانند، تا جایی که، طهماسب مظاهری، اقتصاددان در این رابطه عنوان کرده: چندنرخی بودن ارز موجب می‌شود تا پرداخت هزینه‌های تورمی روی دوش تولیدکننده داخلی بیافتد که نتیجه‌ای جز بالا رفتن قیمت تمام شده ندارد و تولیدکننده داخلی توانایی رقابت با کالاهای خارجی را ندارد.

 

وی گفته: نظام چندنرخی موجب می‌شود تا کالای وارداتی ارزانتر از تولید داخل شود در نتیجه دولت برای حمایت از تولیدکننده داخلی مجبور می شود برای واردات، تعرفه گمرکی در نظر بگیرد و در این شرایط پدیده قاچاق در کشور شکل می گیرد.

 

این کارشناس اقتصادی تاکید کرده: دولت های ما نرخ آزاد را دستکاری می کنند تا با دخالت در بازار نرخ واقعی ارز را همچنان پایین تر از نرخ واقعی نگه دارند و تولیدکننده داخلی را در چالش رقابت نگهدارند.

 

وی ادامه داد: نرخ ارز یک ابزار برای رونق اقتصادی و صادرات است که دولت ها به دلیل دانش کم از این ابزار به عنوان هدف استفاده می کنند. در سه سال گذشته می توانستیم ارز را تک نرخی کنیم که متاسفانه فرصت ها را از دست دادیم، این امر جزو قول های دولت یازدهم بود و من معتقدم هر روزی که این کار عقب می افتد اقتصاد کشور لطمه می بیند.

همچنین، بسیاری از کارشناسان نیز موافق تک نرخی شدن ارز بوده و آن را یک راهکار مناسب برای حل چالش موجود در اقتصاد ایران می‌دانند. در همین رابطه، شعبان فروتن عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق با اشاره به اهمیت تک‌نرخی شدن ارز و نقش موثر آن در مدیریت بازار و فراهم شدن زیرساخت‌های راه‌اندازی یک بازار ارز رسمی گفته: افزایش ۲۵ درصدی نرخ دلار بازار غیررسمی علی‌رغم اتفاقات خاص منطقه و آغاز سال میلادی و نرخ تورم ۳۷ درصدی عجیب نیست و با کاهش ریسک‌های سیاسی ثبات در بازار برقرار خواهد شد.

 

وی عنوان کرده: اکنون که زیرساخت‌های لازم ایجاد شده و ثبات نسبی بر بازارهای مالی حاکم است، شرایط برای حرکت به سمت تک‌نرخی کردن ارز و کاهش نقش بازار غیررسمی ارز به‌عنوان یکی از عوامل موثر بر تورم، فراهم شده است.

 

فروتن همچنین بیان کرده: بازار ارز توافقی تصمیم بسیار مثبت و موثری است، مشروط بر اینکه توسط واردکنندگان، صادرکنندگان و فعالان اقتصادی نرخ‌گذاری شود. البته معاملات باید در مراکزی مانند مرکز مبادله ایران به‌طور رسمی انجام شود و رسمیت داشته باشد. بی تردید این بازار می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در مدیریت نرخ ارز و کاهش نوسانات ارزی داشته باشد.

 

عضو اتاق بازرگانی با بیان اینکه تک‌نرخی شدن ارز باید زودتر اجرایی می‌شد، گفته: اگر دولت و بانک مرکزی سیاست‌های مؤثری در این زمینه اتخاذ می‌کردند، تاکنون به این هدف دست یافته بودیم. تک‌نرخی شدن ارز علاوه بر کاهش رانت و فساد، می‌تواند نقش بازار غیررسمی ارز را در نوسانات ارزی به حداقل برساند.

 

فروتن تصریح کرده: وجود چند نرخ ارز در یک بازار به‌طور حتم مشکلات متعددی ایجاد می‌کند. اما با تک‌نرخی شدن، بسیاری از این مشکلات برطرف شده و مدیریت مؤثرتری در بازار اعمال خواهد شد.

 

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که حرکت به سمت تک نرخی شدن ارز، اتفاق مثبتی است چرا که در صورت حذف ارز چندنرخی، تمام صادرکنندگان ارز خود را به فروش خواهند رساند که در نتیجه چنین اقدامی، عرضه ارز افزایش پیدا کرده و قیمت کالا‌ها ارزان خواهد شد. همچنین، واردکننده واقعی بدون اینکه ماه‌ها منتظر تخصیص ارز بماند، بدون هیچ گونه دردسر و اتلاف وقتی ارز خود را از بازار خریداری خواهد کرد.