بنگاه‌های تولیدی در پایان پاییز با چه مشکلاتی روبه‌رو شدند؟
صورتحساب ناترازی انرژی برای صنایع بزرگ
اگرچه شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی در انتهای آذرماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افزایش جزئی مواجه شده، اما تداوم و شدت ناترازی‌ها درحوزه انرژی باعث شده که تولید بنگاه‌های تولیدی در آخر پاییز با افت مواجه شود؛ چنانچه برآوردها از ۲۵۰ هزار میلیارد تومان زیان صنایع ناشی از قطعی برق حکایت دارد و حالا گزارش تازه‌ای که از پایش بخش حقیقی اقتصاد در پایان پاییز توسط مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده، از صورتحساب سنگین ناترازی‌ها برای صنایع بزرگ خبر می‌دهد.
شدت وابستگی بالای صنعت و تولید ایران به منابع انرژی ارزان‌قیمت به حدی است که با هرگونه تکانه میان عرضه و تقاضا، شرایط برای صنایع نیز به هم می‌ریزد. بنابر تعریف رایج، ناترازی در حوزه انرژی به معنای عدم تطابق بین عرضه و تقاضا برای منابع انرژی است. این ناترازی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند کمبود منابع طبیعی، عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها یا تغییرات اقلیمی باشد. نکته قابل تأمل اینکه وقتی عرضه انرژی نتواند پاسخگوی تقاضای موجود باشد، کیفیت خدمات و محصولات مرتبط با انرژی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و نتیجه همین می‌شود که واحدهای تولیدی کمتر از ظرفیت خود فعالیت کرده و به جای رونق در تولید، رکود در صنعت حاکم می‌شود. هر چند که بنا به گفته وزارت صمت، محدودیت صنایع در حوزه انرژی تا ۶۷ درصد افزایش پیدا کرده بود اما در حال حاضر، این محدودیت و ناترازی برای صنایع به 50 درصد رسیده است.
بنابر داده‌های ارائه شده، سرمایه‌گذاری دولت‌ها در تولید برق طی اواخر دهه 80 متوقف شد. این در حالی است که سرمایه‌گذاری در شبکه انتقال توزیع از همان دهه تا همین چند ماه پیش اصلاً صورت نگرفته بود.
روایت آماری از وضعیت صنایع
ناشی از ناترازی
در فاصله یک‌ماهه پایان آبان تا پایان آذرماه امسال، شاخص تولید شرکت‌های صنعتی که در بورس حضور دارند 6.2 درصد کاهش پیدا کرده است. در عین حال طی نهمین ماه از سال‌جاری، شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال گذشته، با افزایش 1.2 درصدی روبه‌رو بوده است.
در آذرماه امسال نسبت به آبان سال‌جاری، تنها رشته فعالیت‌های «خودرو و قطعات» و«سایر کانی‌های غیرفلزی» در شاخص تولید افزایش داشته‌اند و رشته فعالیت‌های«غذایی و آشامیدنی بجز قند و شکر»، «محصولات فلزی بجز ماشین‌آلات و تجهیزات» و «سیمان» بیشترین سهم در کاهش شاخص تولید را به خود اختصاص داده‌اند.
نکته قابل توجه اینکه داده‌ها نشان می‌دهند، ناترازی انرژی بر عرضه و تقاضای تولیدات شرکت‌های صنعتی اثرگذاری منفی داشته است. چنانچه در آذرماه امسال نسبت به آبان سال‌جاری، شاخص فروش یا همان عرضه محصولات تولیدی شرکت‌های صنعتی 4.6 درصد کاهش داشته است.
داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، ضربه بزرگ ناترازی انرژی در حوزه خودرو نمایان شده است. در آذرماه سال‌جاری، شاخص تولید رشته فعالیت خودرو و قطعات با کاهش 17.4 درصدی و شاخص فروش با افت 18.8 درصدی نسبت به ماه مشابه سال گذشته، روبه‌رو شده‌اند که نشان‌دهنده عمق تأثیر ناترازی انرژی بر شرکت‌های خودروسازی ایران در یک سال اخیر بوده است. البته در طول یک‌ماهه آذرماه، شاخص تولید شرکت‌های خودرویی حاضر در بورس با رشد 9 درصدی روبه‌رو بوده و به همین ترتیب شاخص عرضه محصولات این بخش به میزان 2.4 درصد افزایش داشته است.
شاخص تولید در بخش فلزات پایه نیز در آذرماه سال‌جاری، نسبت به ماه مشابه سال قبل 0.3 درصد کاهش داشته و شاخص فروش آن نیز با رشد 4.2 درصدی روبه‌رو بوده است. در این بخش هم به نظر می‌رسد صرفه اقتصادی بالای صادرات این محصولات موجب افزایش این شاخص شده است.
ناترازی در انرژی بر سر صنعت
چه می‌آورد؟
بنابر گزارش‌های پژوهشی صورت گرفته و به اعتقاد کارشناسان و صاحبنظران، اصلی‌ترین دلیل عمده در کاهش شاخص تولید و در نهایت عرضه محصولات آنها، فارغ از تحریم اقتصادی و کمبود مواد اولیه و دیگر مسائل اقتصادی از جمله پیش‌بینی‌ناپذیری اقتصاد و نوسانات ارزی، «کمبود انرژی» یا به عبارتی «ناترازی انرژی» بوده است که همین عاملی برای «قطعی برق و سوخت صنایع» بوده که باعث شده بالغ بر نیمی از صنایع با 50 درصد ظرفیت‌شان فعالیت کنند و در برخی از روزهای هفته نیز فعالیت تولیدی‌‌شان را متوقف کرده و تعطیل شوند.
نتایج بررسی‌های مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نشان می‌دهد، کمبود منابع انرژی و قطعی برق، مشکل اصلی بخش تولید بوده و باعث شده است بنگاه‌های تولیدی بسیار پایین‌تر از ظرفیت خود فعالیت کنند. طبق بررسی‌ها این موضوع در آذرماه امسال، کاهش تقاضای داخلی را نیز در اقتصاد تشدید کرده و کاهش شاخص صادرات در ماه‌های اخیر نیز بیانگر آن است که تقاضای خارجی نتوانسته کاهش تقاضای داخلی را جبران کند.
اثرگذاری منفی زیان صنایع
بر اقتصاد کشور
طبق تعاریف اقتصادی، ناترازی در تأمین برق و سوخت منجر به توقف یا کاهش فعالیت کارخانه‌ها شده که این امر به کاهش تولید و در نتیجه کاهش درآمدها منجر خواهد شد. کارخانه‌ها همچنین ممکن است مجبور شوند برای تأمین انرژی مورد نیاز خود از منابع پرهزینه‌تری استفاده کنند که این امر به افزایش هزینه‌های تولید منجر می‌شود.
ناترازی در حوزه انرژی نه‌تنها بر کیفیت خدمات و محصولات تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند باعث کاهش تقاضا نیز شود. همان‌طور که وقتی باغی به‌درستی آبیاری نمی‌شود، میوه‌های بی‌کیفیت تولید می‌کند و در نهایت مشتریان را از خرید منصرف می‌کند، ناترازی در تأمین انرژی نیز می‌تواند منجر به کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان و کاهش تقاضا شود؛ گزاره‌ای که موجب می‌شود واردات بی‌رویه افزایش یابد و در عین حال صادرات نیز با کاهش مواجه شود. اگر صنایع نتوانند محصولات با کیفیت و قیمت مناسب تولید کنند، تقاضا برای محصولات آنها کاهش می‌یابد. این امر به رکود گسترده انجامیده و در دوران رکود، مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها معمولاً هزینه‌های خود را کاهش می‌دهند.
افزایش واردات کالاهای خارجی با قیمت پایین‌تر می‌تواند به کاهش تقاضا برای محصولات داخلی منجر شود که این موضوع به کاهش رقابت می‌انجامد.
راهکار چیست؟
بهبود زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی و سوخت می‌تواند به بهبود تأمین انرژی و کاهش ناترازی‌ها کمک کند.
تنوع منابع انرژی: استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی می‌تواند به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و افزایش پایداری تأمین انرژی کمک کند.
آنچه مشخص است، سایه ناترازی صنایع کشور را تهدید می‌کند و در صورت نبود سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، رکود صنعت نیز عمیق‌تر خواهد شد.
ایلیا پیرولی
روزنامه‌نگار
انتهای پیام/