«موسی کلیم‌الله» و احیای نقش فراموش‌شدۀ زنان
موسی کلیم‌الله نقطۀ شروع درستی را برای روایت خود برگزیده است؛ شخصیت محوری فیلم زنی است که رحم مطهر او پذیرای پیامبری بزرگ است، اما مادر موسی، پیش از آنکه به مقام مادری یک پیامبر برسد، زنی برگزیده بوده که مخاطب وحی و مأموریت الهی شده است.
به گزارش گروه هنر ایران آنلاین، فیلم «موسی کلیم‌الله: به‌وقت طلوع» از چهارشنبه 8 اسفند، اکران خود را در سینماهای سراسر کشور آغاز می‌کند. این فیلم علاوه بر پرداختن به موضوع ارزشمند تاریخ انبیاء، نبرد حق و باطل، مفهوم منجی و غلبه ارادۀ الهی، از منظری دیگر نیز ارزشمند است؛
در طول تاریخ و به‌تبع آن بر پرده سینما، روایت از زنان و نقش‌آفرینی آنها در وقایع مهم همواره با کاستی‌هایی بسیار همراه بوده است؛ گویی زنان در حاشیه تاریخ‌سازی قرار داشته‌اند، و تنها نظاره‌گر بوده‌اند و در بزنگاه‌های مهم، صرفاً مردان را بدرقه کرده و در نهایت، به سوگ آنها نشسته و صبوری پیشه کرده‌اند،
به‌عنوان مثال، در فیلم‌های دفاع مقدس، زنان اغلب در نقش‌های مادر و همسر شهید یا نهایتاً پرستار و پزشک بازنمایی می‌شوند، این در حالی است که به‌گفته امامین انقلاب، زنان نه‌تنها حامی، بلکه خود نیز پیشگام حرکت‌های معنوی و نهضت‌ها بوده‌اند. نقش آنها در دفاع مقدس فراتر از جایگاه مادر و همسر شهید بوده و شامل تنظیم‌گری عواطف، آگاهی‌بخشی، ارزش‌آفرینی، ایجاد انگیزه، حمایت و همراهی، صبر و استقامت و به‌طورکلی، حفظ مستمر فضای مجاهدت بوده است، حتی در مواقع ضرورت، برخی از زنان خود سلاح به دست گرفته و در میدان نبرد جنگیده‌اند.
نقش زنان در انقلاب آن‌گونه است که معمار کبیر انقلاب، امام خمینی(ره) روایت می‌کند: «ما مفتخریم که بانوان و زنان پیر و جوان و خرد و کلان در صحنه‌هاى فرهنگى و اقتصادى و نظامى حاضر، و همدوش مردان یا بهتر از آنان در راه تعالى اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند؛ و آنان که توان جنگ دارند، در آموزش نظامى که براى دفاع از اسلام و کشور اسلامى از واجبات مهم است شرکت، و از محرومیتهایى که توطئه دشمنان و ناآشنایى دوستان از احکام اسلام و قرآن بر آنها بلکه بر اسلام و مسلمانان تحمیل نمودند، شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قید خرافاتى که دشمنان براى منافع خود به‌دست نادانان و بعضى آخوندهاى بى‌اطلاع از مصالح مسلمین به وجود آورده بودند، خارج نموده‌اند؛ و آنان که توان جنگ ندارند، در خدمت پشت‌جبهه به‌نحو ارزشمندى که دل ملت را از شوق و شعف به لرزه درمى‌آورد و دل دشمنان و جاهلان بدتر از دشمنان را از خشم و غضب مى‌لرزاند، اشتغال دارند، و ما مکرر دیدیم که زنان بزرگوارى زینب‌گونه ـ علیها سلام الله ـ فریاد مى‌زنند که فرزندان خود را از دست داده و در راه خداى تعالى و اسلام عزیز از همه چیز خود گذشته و مفتخرند به این امر؛ و مى‌دانند آنچه به دست آورده‌اند بالاتر از جنّات نعیم است، چه رسد به متاع ناچیز دنیا. (صحیفه امام؛ ج21، ص397)
بنابراین زن مجاهد فراتر از اشک و آه است اما روایت‌ها اغلب به عمق و پیچیدگی شخصیت چنین زنی نمی‌رسند، برخی دیگر هم که تلاش می‌کنند از کلیشه‌ها فاصله بگیرند، آن‌چنان تصویری خشک و بی‌احساس از زن بازنمایی می‌کنند که باز هم لایتچسبک می‌شود و به دل نمی‌نشیند.
امروز بیش از همیشه نیازمند روایت هنرمندانه از زن باایمان و کنشگر هستیم؛ زنی که هم احساس دارد، هم اراده، هم عشق می‌ورزد، هم جهاد می‌کند.
فیلم‌های تاریخی نیز از این قصه مستثنی نیستند؛ اما موسی کلیم‌الله به‌خلاف بسیاری از فیلم‌های تاریخی که نقش زنان را در حاشیه روایت می‌کنند، نقطه شروع درستی را برای روایت خود برگزیده است، شخصیت محوری فیلم زنی است که رحم مطهّر او پذیرای پیامبری بزرگ است، گرچه مادر موسی قبل از رسیدن به مقام مادری یک پیامبر، خود زنی برگزیده و کنشگر است. او در عین ایمان و خُلق نیکو، یک زن سربه‌زیر بله‌قربان‌گوی همسر نیست تا اگر او موافق تصمیم بزرگش ـ که در حقیقت مأموریتی الهی است ـ نبود، از آن منصرف شود.
در صحنه‌ای که شوهرش خطاب به او می‌گوید: «طبق شریعت به هیچ زنی وحی نمی‌شود و شاید این وسوسه‌ای باشد»؛ مادر موسی این سخن را قاطعانه رد می‌کند و می‌گوید: «دیگر نمی‌خواهم دراین‌باره چیزی بشنوم.»، و درحالی که همسرش برای نجات منجی تدبیر دیگری می‌اندیشد، او مصمم به‌دنبال انجام مأموریت خود و آنچه به او وحی شده است، می‌رود.
مادری یک پیامبر، مقامی ویژه و والاست، اما این مادران پیش از آنکه به این جایگاه برسند، به‌عنوان زنانی برگزیده و شایسته مورد توجه الهی قرار گرفته‌اند. آنها حتی شایسته دریافت وحی و مخاطب کلام الهی شدند، چراکه باید برای مأموریتی بزرگ در تاریخ آماده می‌شدند. به‌گواه تاریخ، نقش زنانی چون حضرت مریم(س)، حضرت خدیجه(س)، حضرت زهرا(ع) و بسیاری از زنان گمنام، از جمله مادر حضرت موسی(س)، در تحقق اراده الهی کمتر از نقش رسولان الهی نبوده است. موسی کلیم‌الله از این نظر که به بازنمایی این نقش مغفول زنان برگزیده پرداخته است، اثری ارزشمند به‌شمار می‌آید.
به‌خلاف ذهنیت عرف از آنچه دین برای زنان می‌پسندد، اتفاقاً خداوند در بازنمایی تصویر زنان ساختارشکنی کرده است. پروردگار متعال مریم را به آزمونی سخت می‌آزماید تا جایی که او آرزو می‌کند: «کاش پیش از این مرده بودم و به‌کلی فراموش می‌شدم» (مریم: 23) و در چنین موقعیتی قرار نمی‌گرفت.
آسیه نیز زنی باایمان و شجاع است که مقابل فرعون می‌ایستد، کاری که بسیاری از مردان جرئت آن را نداشتند. زن برگزیده خداوند شجاع و کنشگر است و همان‌طور که مردان اراده‌ورزی می‌کنند، میدان وسیعی برای اراده‌ورزی و کنشگری دارد، وظیفه او انفعال و پذیرش نیست، بلکه او نیز واسطه تحقق اراده الهی است و باید هرچه را در توان دارد، به میدان نبرد حق و باطل بیاورد.
* * * * *
یکی از نکاتی که بهروز افخمی دربارۀ فیلم موسی کلیم‌الله مطرح کرد، این بود که ابراهیم حاتمی‌کیا در این اثر، روایتی شخصی از مفهوم مادرانگی به‌تصویر کشیده است. او معتقد است که محور اصلی فیلم، ترس از تولد فرزند را که دغدغه‌ای رایج میان زنان است، به‌شکلی ملموس و تأثیرگذار نشان می‌دهد.
به‌راستی فرزنددار شدن همانند یک شمشیر دولبه در عین شیرینی و لذت با غم ازخودگذشتگی و ترس از خطرهای ناشناخته همراه است، این موضوع برای زن که وجودش با محبت و عاطفه در هم تنیده است و پیوندی عمیق‌تر با فرزند دارد، سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. از دوران بارداری گرفته تا شیردهی، بار اصلی این مسئولیت بر دوش مادر است.
از همین رو، مفهوم فرزند، آمیختگی و ارتباط نزدیکی با معنای مادری دارد. گذار از زن بودن به مادر بودن، ورود به مسیری پرچالش و پرکشمکش است که تا پایان عمر ادامه دارد. این چالش‌ها گاه درونی‌اند ـ تعهدات عاطفی و روانی، ترس از اشتباه، نگرانی از کوتاهی در مسئولیت‌ها؛ "نکند اشتباه کنم، نکند کم بگذارم."، یعنی شما دائم با این چالش‌ها در نقش مادری خودتان درگیر هستید ـ و گاه اجتماعی و اقتصادی تا جایی که مسائلی مانند آلودگی هوا نیز دغدغه‌ای برای مادران می‌شود، ازاین‌رو، زنان همواره در مواجهه با معنای فرزند، احساس ابهام، سردرگمی، دوگانگی، ترس و خطر را تجربه می‌کنند، برخی حتی فرزندآوری را به‌چشم یک ریسک می‌بینند که می‌تواند زندگی‌شان را دستخوش تغییرات جدی کند.
گذار به مادرانگی نیازمند عبور از مسیر ایثار و گذشت است، گویی تکه‌ای شیرین از وجودت جدا می‌شود و از آن لحظه به بعد، تا همیشه نگران آن نیمۀ جداشده خواهی بود، همین نگرانی است که برخی والدین را ـ با در نظر گرفتن شرایط دشوار اجتماعی ـ به این نتیجه می‌رساند که فرزندی نداشته باشند تا از نگرانی‌های بی‌پایان در امان بمانند.
در دنیای امروز، فرزندآوری مسئولیتی به‌مراتب سخت‌تر از گذشته است؛ جهانی که با سرعتی سرسام‌آور در حال تغییر است، اضطراب ناشی از بی‌ثباتی را بیش از هر زمان دیگری بر انسان تحمیل می‌کند.
اما گذار به مادری در عین حال معجزه‌ای شگفت‌انگیز است؛ بسیاری از زنان تجربه دوران بارداری را منحصر به فرد می‌دانند؛ حتی با وجود تمام مشکلات و سختی‌ها به‌عنوان یک معجزه به آن اشاره می‌کنند، این‌که شما در یک دوره‌ای از زندگی‌تان دو قلب دارید، یک قلب کوچک دیگر دارد همراه با شما می‌زند، بنابراین در این حال است که فرزند می‌تواند تجسمی از عشق، شادی، معنای زندگی یا امید به زندگی باشد، برخی هم از آن با عنوان عجیب‌ترین حس دنیا و حسی غیرقابل وصف نام می‌برند.
رابطۀ مادر و فرزند، تعاملی دوسویه است، همان‌طور که مادر در رشد فرزند نقش دارد، فرزند نیز سبب تعالی هویت مادری می‌شود. معنای فرزند برای مادر؛ رسیدن به درجه بالایی از بلوغ، پختگی و حل کردن معادلات چندمجهولی در روند کنش و واکنش با فرزند است؛ چه بخواهید، چه نخواهید از همان ابتدا در مسیری می‌افتید که هویت شما ارتقا پیدا می‌کند، از طرفی، مادر شدن نه‌تنها تغییرات فیزیولوژیکی و هورمونی ایجاد می‌کند، بلکه نگرش و دیدگاه‌های زن را نیز عمیقاً دگرگون می‌سازد، بلکه به‌شدت می‌تواند تغییرات نگرشی و دیدگاهی ایجاد کند.
اما همه افراد در طول زندگی خودشان با هر انتخابی که می‌کنند، هم یک‌سری محرومیت‌ها را تجربه می‌کنند و هم رشد و توسعه‌ای برایشان اتفاق می‌افتد؛ همین‌طور کسی که انتخاب می‌کند مادر شود محرومیت‌هایی را تجربه می‌کند، به‌خصوص در سال‌های اولیه تولد فرزند.
هر انتخابی، هزینه‌ای دارد؛ اگر فردی انتخاب کند که آگاهانه فرزندی نداشته باشد، چیزی که برای او اتفاق می‌افتد چیست؟ وقت آزاد بیشتری دارد، شغلی بهتر می‌تواند پیدا کند، سرعتی بیشتر در پیشرفت دارد، بهتر می‌تواند تحصیل کند و تا مراتب بالاتری برود ولی بالاخره محرومیت از مادر شدن را تجربه می‌کند.
بااین‌حال، داشتن فرزند به‌معنای توقف در مسیر تحصیل یا اشتغال نیست، چراکه بسیاری از مادران با وجود فرزند توانسته‌اند به مدارج عالی تحصیلی دست یابند، با وجود این، آنچه بدیهی به‌نظر می‌رسد این است که مادری قطعاً می‌تواند روند پیشرفت تحصیلی و شغلی را کُند کند ـ گرچه خود به تعالی روح مادر شتاب می‌بخشد ـ البته، سختی‌های فراتر از حد تحمل و محرومیت‌هایی که زنان به‌دلیل نقش مادری متحمل می‌شوند، مسائلی هستند که نیاز به چاره‌اندیشی جدی دارند.
این‌گونه است که فرزند داشتن و نداشتن مثل یک شمشیر دولبه عمل می‌کند، یعنی شما در پی هر انتخابی، هم چیزهایی به دست می‌آورید و هم از دست می‌دهید.
مقام مادری که در راه خدا از فرزندش می‌گذرد ازاین‌رو والاست. اگر شهید در راه خدا از جان خود می‌گذرد، مادر شهید از فرزند عزیزتر از جانش می‌گذرد. این مادران در اوج عاطفه مادری و احساسات هستند، اما در عین عزیز بودن فرزند در راه خدا ازخودگذشتگی می‌کنند. اساساً در چارچوب عقلانیت دینی بسیاری از کارها که از نظر عموم پرریسک یا غیرمنطقی به‌نظر می‌رسند، برای اهل ایمان آسان و بدیهی می‌شود. خداباوری و باور به ربوبیت خداوند، بسیاری از نگرانی‌ها و اضطراب‌های مربوط به تربیت فرزند و آینده او را نیز از دوش انسان برمی‌دارد، و همین ایمان، آرامشی عمیق به مادر می‌بخشد.
منبع: تسنیم
انتهای پیام/