ادبیات کودک و نوجوان در لبه پرتگاه
برخی ناشران سال ۱۴۰۳ را سالی سخت برای نشر کودک و نوجوان بر شمرده‌اند، نشری که از گذشته‌ای طلایی به دورانی رسیده که هم در محتوا، هم دربازار هم در آمارهای نشر با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند و در عین حال تنها امید ما برای بازارهای جهانی است.
به گزارش گروه فرهنگی ایران آنلاین، ادبیات کودک و نوجوان در ایران سابقه‌ای دیرین ندارد، تولدش به سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ بازمی‌گردد، پس از انقلاب ادبیات کودک و نوجوان هم کمّی و هم کیفی رشد کرد. نویسندگان جدیدی در این سال‌ها پا به عرصه این ادبیات گذاشتند و محتواهای جدید یکی پس از دیگری به بازار عرضه شد، تا جایی که دهه ۶۰ و ۷۰ را دوران طلایی ادبیات کودک و نوجوان می‌‌دانند.
اما بعد از آن این ادبیات اگرچه بهلحاظ کمّی از رشد قابل‌توجهی برخوردار شد، اما هرگز بهلحاظ کیفی به دوران پرشکوهش یعنی دهه ۶۰ و ۷۰ بازنگشت و حتی به آن نزدیک نیز نشد.
هرچه از دهه ۶۰، دورانی که از آن با عنوان سال‌های طلایی ادبیات کودک و نوجوان ایران یاد می‌شود، فاصله می‌گیریم، ادبیات این حوزه هر سال لاغرتر و نحیف‌تر می‌شود و دستانش برای عرضه آثار تأثیرگذار خالی و خالی‌تر، گویی خود فعالان این حوزه نیز دلخوش به هری‌پاترها و اسپایدرمن‌هایی هستند که از قلعه‌های ذهن کودکان ایران بالا می‌روند و آن را فتح می‌کنند.
در مقابل رخوت ادبیات کودک ایران، ادبیات ترجمه‌ای عموماً از داستان‌های غربی بازار خود را یافته و اغلب در کنج کتابخانه‌های کودکانمان جا خوش کرده‌اند.
کتاب کودک که در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ با شمارگان ۲۰ هزار نسخه منتشر می‌شد، در این سال‌ها در خوشبینانه‌ترین حالت بر مدار دو هزار نسخه می‌چرخد. افزایش قیمت کتاب از یک سو، تغییر سبک زندگی کودکان امروز و علاقه‌مند و وابسته شدن به ابزارهای جدید اطلاع‌رسانی مانند گوشی‌های همراه سبب شده تا کتاب بیشتر از هر زمان دیگری از سبد خانواده‌ها خارج شود.
بیشتر بخوانید
روزگار کم‌فروغ ادبیات کودک و نوجوان ـ
بازار کتاب کودک و نوجوان در یک دهه گذشته بیش از آنکه نویسنده‌محور باشد، ناشر و مخاطب محور است؛ به این معنا که مخاطب و ناشر تعیین می‌کنند چه کالایی در بازار کتاب عرضه شود.
اما نشر کودک و نوجوان در اسل‌های اخیر نگرانی‌های دیگری را نیز به خود دیده است، که رشد فزاینده ترجمه‌ها تنها یکی از آن‌هاست، روند رو به فزونی انتشار کتاب‌های تجدید چاپ نسبت به چاپ اول، کاهش شمارگان کتاب، افزایش قیمت کتاب و ... از جمله نگرانی‌های جدی این حوزه به شمار می‌رود که در آمارهای سالیانه نیز به چشم می‌خورد.
بر اساس آمار در سال ۱۴۰۳، در میان رده‌های دیویی نشر در سال ۱۴۰۳ حوزه کتاب کودک و نوجوان پیشتاز بوده و در مجموع ۲۰ هزار و ۹۴۷ عنوان کتاب توسط ناشران این حوزه به چاپ رسیده است.
از این رقم ۱۲ هزار و ۶۲۴ عنوان تالیفی و ۸ هزار و ۳۲۳ عنوان ترجمه بوده است. ناشران تهرانی ۱۵ هزار و ۴۲۵ عنوان کتاب و ناشران شهرستانی ۵ هزار و ۵۲۲ عنوان منتشر کرده اند.
شمار کتاب‌های چاپ اول ۹ هزار و ۴۸۵ عنوان و تجدید چاپی‌ها ۱۱ هزار و ۴۶۲ عنوان بوده است که نسبت به سال گذشته فاصله کمتری بین این دو شاهد هستیم، اما باز هم نمی‌توان گفت که وضعیت نگران‌کننده نیست.
سال گذشته شمار کتاب‌های تجدید چاپ این حوزه ۴ هزار و ۵۰۰ نسخه بیشتر از چاپ اولی‌ها بوده است.
براساس آمارهای نشر در سال ۱۴۰۳ در مجموع ۳۰ میلیون و ۴۶۸ هزار و ۴۸۳ نسخه کتاب کودک و نوجوان وارد بازار نشر شده است و شمارگان کتاب در این حوزه به هزار و ۴۵۵ نسخه رسیده است.
ارزش ریالی کتاب‌های منتشر شده در حوزه کودک و نوجوان ۳۲ میلیارد و ۳۲۴ میلیون و ۶۴۵ هزار و ۷۵۰ ریال یعنی چیزی بیش از ۵ میلیارد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است.
میانگین قیمت کتاب نیز در این حوزه به ۱۰۶ هزار تومان افزایش یافته است.یعنی ۴۳ درصد نسبت به سال گذشته گران‌تر شده است.
بررسی آمارهای انتشار کتاب در حوزه کودک و نوجوان نشان از کاهش یا افزایش نگران‌کننده‌ای ندارد، اما، فعالان این عرصه معتقدند که سال ۱۴۰۳ سالی متفاوت برای حوزه نشر کودک و نوجوان بوده است، از این رو که نه به لحاظ محتوایی و نه به لحاط زیرساخت‌های نشر پیشرفتی در این حوزه نداشته‌ایم.
عبدالعظیم فریدون مدیر انتشارات محراب قلم و از اعضای انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان در این زمینه به تسنیم می‌گوید: سال ۱۴۰۳ سال خوبی نبود، به نظر می‌رسد که سال ۱۴۰۳ برای همه ناشران از جمله ناشران کودک سال بسیار سختی بود، شاید بگویم بعد از انقلاب بدترین سال بود، چرا که هم هزینه‌های تولید برای مخاطب کودک و نوجوان، افزایش قابل توجهی پیدا کرد و هم گرفتاری‌های اقتصادی مردم، باعث شد که کتاب کمتر خریده شود، از سوی دیگر اولاً تولیدات به لحاظ تعدادی کاهش پیدا کرد، دوماً ترجمه غلبه بیشتری پیدا کرد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر تالیفی‌ها هم از کیفیت گذشته برخوردار نبود. دلار از ۴۰ هزار تومان به ۹۰ هزار تومان رسید، در صنعتی که مهمترین مواد مصرفی‌اش وارداتی است، از جمله زینک و کاغذ، تبعات این افزایش نرخ ارز قابل توجه خواهد بود، تعرفه خدمات چاپ و صحافی را نیز باید به این موارد افزود. کاغذ گلاسه امروز به کیلویی ۹۸ هزار تومان رسیده است، کتاب کودک عمدتا با این کاغذ منتشر می‌شود، طبیعی است که افزایش قیمت‌ها جدی باشد.
فریدون با اشاره به افزایش قیمت کتاب کودک در سالی که گذشت، گفت: علاوه بر آن هزینه تالیف کتاب و هزینه تصویرگری نیزافزایش داشته است، امروز برای دو صفحه خشتی نمی‌توان تعرفه زیر یک میلیون تومان تصویرگری پیدا کرد، وقتی شمارگان به زحمت به هزار نسخه برسد، این هزینه بار اضافی بر دوش ناشر خواهد گذاشت. در گذشته اما هزنیه‌‌ها بر تعداد شمارگان سرشکن می‌شد و به ناشر فشاری وارد نمی‌شد.
وی با اشاره به حرکت عمده ناشران به بازار ترجمه گفت: با این شرایط نمی‌توان توجیهی آورد که ناشر به سمت بازار تالیف حرکت کند، انتظارات ما از نشر کودک و نوجوان متناسب با وضعیت امروز جامعه به لحاظ اقتصادی نیست.
به گفته فریدون در سال‌های پیش رو ناشران کم‌کتاب از حوزه کودک و نوجوان رفته رفته خارج خواهند شد و ناشرانی که کتاب‌های زیاد دارند نیز کم کار خواهند شد.
وی ادامه می‌دهد: وقتی کتابی فروش نمی‌رود، ناشر قیمت کتاب‌های دیگر را بالا می‌برد، وقتی مخاطب کتابی را نمی‌هرد، ناشر قدرت تولید را دیگر ندارد، مولف هم طبیعتا آمادگی تولید پیدا نمی‌کند، ناشر به سمت ترجمه حرکت می‌کند، ناشران با دغدغه به سمت ترجمه‌های خوب می‌روند و ناشران دیگر به سمت ترجمه‌های بازاری پسند، این است که بازار ترجمه گرم و گرم‌تر می‌شود. از همین روست که ژانر فانتزی، مانگا و ... در بازار بیداد می‌کند.
به گفته فریدون با شرایط فعلی، به نظر می‌رسد، وضعیت در سال ۱۴۰۴ به مراتب بدتر خواهد شد،هم شمار کتاب‌های زرد بیشتر می‌شود و هم بخشی از ناشران از چرخه نشر خارج می‌شوند، متاسفانه وضعیت فرهنگی کشور نیز نامشخص است، مدیران فرهنگی ما مشغول امور اداری هستند، نه سیاست‌گذاری فرهنگی نه مدیریت فرهنگی محلی از اعراب برای آنها ندارد.
مدیر انتشارات محراب قلم افزود: مدیران فرهنگی ما یا نمی‌خواهند یا بلد نیستند، برای نشر برنامه‌ریزی درستی داشته باشند، برای تولید اثر خوب نیاز به برنامه‌ریزی و پشتیبانی است نمی‌شود، همه انتظار را از ناشر و مولف داشت.
وضعیت اقتصادی نامناسب نشر این روزها عمده ناشران را درگیر کرده است، افزایش چند باره قیمت کاغذ موجب شده تا بسیاری از ناشران روند انتشار کتاب‌های تازه را متوقف کنند، حتی ناشران بزرگی که سال‌هاست خاک این عرصه را خورده‌اند.
نادر قدیانی مدیر انتشارات قدیانی از جمله این ناشران است که پذیرش اثر جدید در نیمه دوم سالی که گذشت را در انتشارات قدیانی محدود کرده است.وی به تسنیم می‌گوید: در سال‌های اخیر روند افزایش قیمت کاغذ و مواد اولیه چاپ کتاب، به اندازه‌ای بود که می‌توانستیم به زحمت با برنامه‌ریزی کار را پیش ببریم، حتی برای سال پیش رو برنامه ریزی داشته باشیم، اما در سال ۱۴۰۳ در نیمه دوم سال وضعیتی پیش آمد که امروز نمی‌دانیم در سال جدید چه خواهیم کرد؟
وی ادامه می‌دهد: بهای کاغذ و مقوای مصرفی امسال چندین برابر افزایش قیمت داشت، کاغذ گلاسه از کیلویی ۵۵ هزار تومان به کیلویی ۹۴ هزار تومان رسیده است، کاغذ تحریر ۸۰ گرمی از یک میلیون و ۲۰۰ خهزرا تومان به ۲ میلیون تومان رسیده است. چگونه می‌توان با این افزایش قیمت‌ها برای ادامه فعالیت برنامه‌ریزی کرد.
قدیانی با انتقاد از اینکه مسئولان و مدیران فرهنگی وضعیت نشر را درک نمی‌کنند،گفتک می‌توان به جای برگزاری نمایشگاه‌های پرهزینه‌ای مثل نمایشگاه‌های کتاب، قرآن و... به حمایت از فرهنگ پرداخت، چرا خرید کتاب از ناشران چند سال است متوقف شده است؟ خرید کتاب از ناشران به آنها جان می‌دهد و بر عکس اختصاص کاغذ فساد نیز در آن اندک است.
با وجود اینکه مشکلات اقتصادی نشر کودک و نوجوان موضعی غیرقابل انکار است، اما آیا این تنها مشکل این حوزه است؟ تأثیر شرایط اقتصادی بر حوزه نشر، علاوه بر موضوعات روتینی چون کاغذ، ملزومات چاپ و ... بر محتوا نیز قابل رؤیت است؛ موضوعی که حالا خود را بیش از هر زمان دیگری نشان می‌دهد و اگر چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، جلوه بیشتری خواهد کرد.
ادبیات کودک و نوجوان ایران، سکوی پرش و برگ برنده ادبیات ایران در بازار جهانی کتاب به شمار می‌رود؛ ادبیاتی نجیب که حرف جدیدی برای مخاطب خارجی خود دارد، اما در سال‌های گذشته محلی برای آمد و شد آثاری است که جنبه اقتصادی آنها پررنگ‌تر از جنبه محتوایی است. به نظر می‌رسد هرچه از دهه شصت و هفتاد، که دوران طلایی ادبیات کودک و نوجوان ایران بود، به سمت امروز حرکت می‌کنیم، ناشران بیش از نویسندگان نبض بازار را در دست دارند. در زمانه‌ای که از مراکز فرهنگی چون کانون پرورش فکری کودکان و حوزه هنری تنها برندی باقی مانده، بازارسازی و ذائقه‌سازی مخاطب در گروِ دو دوتا چهارتای برخی از ناشران است.
منبع: تسنیم
انتهای پیام/