تهدید میراث تاریخی از تخت جمشید تا سی و سه پل

لیلا ضامنی - ایران آنلاین: تخریب آثار تاریخی از جمله نوشتن یادگاری بر سی و سه پل و آسیب‌های وارده به کتیبه‌های تخت جمشید تنها بخشی از این مشکلات است. از طرفی، سواحل شمال کشور نیز در معرض بحران‌های زیست‌محیطی قرار دارند. آلودگی‌ها و عدم مدیریت منابع طبیعی، تهدیدات جدی برای این مناطق به‌وجود آورده‌اند. مسئولان و فعالان محیط زیست به ضرورت فرهنگ‌سازی و مدیریت پایدار گردشگری تأکید دارند و می‌خواهند با ایجاد تغییرات اساسی در این حوزه، از تخریب منابع طبیعی و تاریخی کشور جلوگیری کنند.

بالا رفتن از سی و سه پل

سی و سه پل اصفهان، یکی از شاهکارهای معماری دوران صفوی، با طراحی منحصر به فرد و تاریخ پربار خود در فهرست میراث ملی ایران قرار دارد. اما در ایام شلوغ سال، بویژه در تعطیلات نوروز، تصاویری از نوشتن یادگاری‌ها روی سنگ‌های این پل منتشر شده است. گردشگری با استفاده از خودکار یا چاقو اقدام به خراشیدن و نوشتن یادگاری بر سطح پل کرد؛ اقدامی که نه تنها ظاهر این اثر تاریخی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه به‌تدریج باعث تخریب سنگ‌ها و محو شدن حکاکی‌های برجسته آن می‌شود. گردشگرانی نیز از پایه‌های پل بالا رفتند. آن هم در حالی که میراث فرهنگی اصفهان چند سال گذشته به قیمت تخریب پل، میله‌هایی را روی پل نصب کرد تا از افتادن گردشگران جلوگیری کند. همچنین، کتیبه داریوش اول در تخت جمشید که در معرض آسیب‌های طبیعی از جمله بارش‌های شدید و رطوبت قرار دارد در اثر افزایش گردشگران و نبود نظارت کافی، دچار تخریب‌های بیشتری شده است. این اتفاقات به انتقاد گسترده از مسئولان میراث فرهنگی استان‌های مختلف منجر شد.

سید روح‌الله سیدالعسگری، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان، در گفت‌وگو با روزنامه ایران به بیان مشکلات ناشی از یادگاری نویسی بر سی و سه پل در ایام نوروز پرداخت. وی اظهار کرد: «سی و سه پل یک معبر عمومی است و در ایام نوروز، روزانه حدود ۲۰۰ هزار نفر از این پل عبور می‌کنند.»

سیدالعسگری اشاره کرد که بیشتر این تخلفات در مناطقی رخ می‌دهد که مأموران نظارت کمتری دارند: «در این مواقع، مأموران ما در محل حضور ندارند و متأسفانه تخریب‌هایی صورت می‌گیرد.» او افزود که فرهنگ‌سازی در این زمینه ضروری است و با کمک دوربین‌های پایش تصویری که در این منطقه نصب شده‌اند، تلاش می‌شود که افراد خاطی شناسایی شوند.

در پاسخ به سؤالی در خصوص اقدامات پیشگیرانه، سیدالعسگری بیان کرد: «فرهنگ‌سازی نیازمند همکاری تمام ارگان‌ها است.» او توضیح داد که با شهرداری اصفهان هماهنگی‌هایی انجام شده تا در سطح شهر تابلوهای آموزشی نصب و از یادگاری نویسی جلوگیری شود. به گفته وی، امسال این مشکل نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته و تعداد تخلفات کاهش چشمگیری داشته است.

تکثر زباله باز هم در مکسر

در کنار مشکلات تاریخی، سواحل و منابع طبیعی کشور نیز در ایام نوروز با چالش‌های جدی روبه‌رو شدند. فاروق خلیلی، فعال محیط زیست بندر مقام استان هرمزگان، در گفت‌وگو با «ایران» درباره وضعیت بحرانی سواحل مکسر در ایام نوروز توضیح داد. او اشاره کرد که به دلیل عدم مدیریت و نبود راهنمایی‌های لازم، این سواحل در معرض تخریب قرار دارند و گردشگران به طور غیرمسئولانه زباله‌ها را در آنجا رها می‌کنند. همچنین، نبود زیرساخت‌های مناسب برای مدیریت پسماند و عدم وجود تابلوهای آموزشی برای هشدار به گردشگران درباره ارزش زیست‌محیطی منطقه، باعث آسیب‌های جدی به صخره‌ها و ساحل مکسر شده است.

زباله سهم شمال از گردشگری

لیلا مسروری، فعال محیط زیست در شمال کشور نیز در گفت‌وگو با خبرنگار «ایران»، به مشکلات سواحل شمال و عدم توجه به آلودگی‌ها اشاره کرد. او تأکید کرد در حالی که طرح‌هایی همچون «مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی» (ICZM) در گذشته اجرا شده‌اند، هنوز نتایج ملموسی در زمینه حفاظت از سواحل مشاهده نمی‌شود. مسروری افزود:« سیلاب‌ها به خودی خود مخرب نیستند، اما با ورود انواع زباله‌ها و پساب‌ها به سواحل، شرایط به‌طور جدی وخیم‌تر شده است.»

ضرورت پایداری منابع گردشگری و محیط زیست

محمد جهانشاهی، دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی و گردشگری سبز کشور، در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه ایران، از بحران‌هایی که در حوزه گردشگری کشور بویژه در ایام نوروز ایجاد شده است، سخن گفت. او تأکید کرد: «پایداری گردشگری مستقیماً وابسته به پایداری منابع است و این منابع به دلیل برنامه‌ریزی ناکافی و گسترش گردشگری انبوه و ناپایدار، کیفیت خود را از دست داده است.»

تمرکز ۸۰ درصد سفرها در ۲۰ درصد وسعت کشور

وی همچنین به تمرکز بیش از ۸۰ درصد سفرهای کشور در کمتر از ۲۰ درصد از شهرها اشاره کرد و این وضعیت را «عدم تناسب جدی» در بخش گردشگری کشور دانست و گفت: «این شرایط فشار زیادی به منابع طبیعی، فرهنگی، تاریخی و دیگر داشته‌های گردشگری کشور وارد می‌آورد.»

به گفته وی، دو نوع چالش در کشور وجود دارد. اول چالش‌های ناشی از شرایط طبیعی، مانند خشکسالی‌ها، آتش‌سوزی‌ها، سیل و زلزله که تأثیرات مستقیم بر سایت‌های گردشگری می‌گذارند. به عنوان مثال، فرونشست‌ها که ۲۷ سایت جهانی کشور را تحت تأثیر قرار داده‌اند و خشک شدن زاینده‌رود که از مهم‌ترین مزیت‌های رقابتی گردشگری اصفهان است. دسته دوم، چالش‌هایی هستند که ناشی از رفتارهای انسانی و بی‌توجهی به مسائل محیط زیستی است، از جمله عدم مدیریت پسماند در بسیاری از مقاصد گردشگری کشور، بویژه مناطق برون‌شهری.

مقصد بی‌زباله

جهانشاهی افزود: «ما روزانه بیش از ۵۵ میلیون تن زباله خانگی تولید می‌کنیم، اما در دوران پیک سفرها، مانند ایام نوروز، این میزان به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد.» وی از تلاش‌های صورت‌گرفته در قالب پویش «مقصد بی‌زباله» در ۲۵ اسفند امسال خبر داد و گفت که بیش از ۶۷۰ مقصد گردشگری، بویژه مقاصد طبیعی و روستایی، پاکسازی شدند. با این حال، وی نگرانی خود را از بازگشت وضعیت به حالت قبلی پس از تعطیلات نوروز ابراز کرد.

وی در ادامه گفت که تقویت مدیریت پسماند با مشارکت مردم، یک فرآیند جامع از کاهش تولید، تفکیک، جمع‌آوری، انتقال و بازیافت زباله‌ها را در بر می‌گیرد. جهانشاهی همچنین از برنامه‌ریزی‌های کمیته ملی طبیعت‌گردی کشور در سال ۱۴۰۴ برای تبدیل این دغدغه به یک مسأله جدی خبر داد و افزود: «ما باید حساسیت‌ها را در صنعت گردشگری کشور نسبت به بهینه‌سازی مصرف منابع بالا ببریم، چرا که تاب‌آوری این صنعت در برابر چالش‌ها و بحران‌ها پایین است.»