خطر بازگشت جنگ به سودان جنوبی

ایران آنلاین: افزایش تنش‌های سیاسی در سودان جنوبی و تشدید خشونت‌ها در ایالت «نیل علیا»، موجب افزایش نگرانی‌ها از بازگشت جنگ داخلی به این نوپاترین کشور جهان شده است.

 کشور سودان جنوبی با خطر بازگشت جنگ داخلی تمام عیار رو به رو است مگر اینکه جامعه بین‌المللی رویکرد قاطعی برای مشارکت مجدد در روند صلح و ایجاد ثبات در این کشور در پیش بگیرد.

دولت وحدت ملی سودان جنوبی از زمان تشکیل در سال ۲۰۲۰ از آرامش و پایداری برخوردار نبوده است. «سالوا کِر» رئیس جمهوری این کشور نیز با ترمیم کابینه، جایگاه حزب اصلی مخالف موسوم به «جنبش آزادی مردم سودان- در اپوزیسیون» (SPLM-IO) را در دولت تضعیف کرده است. او پیش از این دو تن از پنج معاون رئیس جمهوری را برکنار کرده تا متحدان خود را ارتقا بدهد.

دولت وحدت ملی در سودان جنوبی به عنوان بخشی از توافق تقسیم قدرت با عنوان «توافق حل و فصل مناقشه سودان جنوبی» تشکیل شد؛ توافقی که در سپتامبر سال ۲۰۱۸ پس از مذاکراتی با هدف پایان دادن به سال‌ها خشونت بین نیروهای وفادار به «کِر» و «ریک ماکار» به امضا رسید. در چهارچوب این موافقتنامه یک دوره گذار ۳۶ ماهه پیش بینی شده بود و همچنین دولت وحدت ملی برای اصلاح نهادها، تدوین پیش‌نویس قانون اساسی، تضمین عدالت در دوران گذار و اجرای اولین انتخابات این کشور تشکیل شد.

با این حال اکنون هفت سال پس از آغاز روند اجرای توافق یاد شده، سودان جنوبی هنوز موفق به تحقق بسیاری از تعهدات مطرح شده در آن توافق از جمله خلع سلاح جنگجویان و آموزش و تاسیس نیروهای نظامی یکپارچه برای این کشور نشده است. برنامه زمانی برای برگزاری انتخابات به عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات دوران گذار نیز تا دسامبر ۲۰۲۶ به تعویق افتاده و به این ترتیب تکمیل روند گذار به فوریه ۲۰۲۷ موکول خواهد شد در حالی که در ابتدا قرار بود این روند تا ژانویه ۲۰۲۱ کامل شود. این چهارمین باری است که تکمیل روند گذار بطور توافقی به آینده موکول شده است.

چالش‌های اجرای آهسته توافق صلح در مارس سال جاری میلادی (اواخر اسفند ۱۴۰۳) با بروز درگیری‌های خشونت‌آمیز در ایالت «نیل علیا» و ایجاد یک بحران سیاسی تشدید شد. ماکار معاون اول رئیس جمهوری در بازداشت خانگی قرار گرفت. گزارش‌ها حاکی است کاروانی از بیش از ۲۰ خودروی زرهی مسلح با زور وارد محدوده اقامتگاه ماکار شدند و ضمن خلع سلاح محافظان ماکار، او و همسرش «آنجلینا تنی» وزیر کشور سودان جنوبی را دستگیر کردند.

برخی کارشناسان بر این باورند که بحران جاری در سودان جنوبی ارتباط زیادی هم با درگیری‌های اخیر ندارد بلکه این بحران از مدت‌ها پیش در حال نشو و نما بوده و در اجرای ضعیف توافق صلح این کشور ریشه دارد. داده‌های آماری درباره محتوا و اجرای ۴۲ توافق صلح پایان جنگ داخلی در ۳۳ کشور جهان از سال ۱۹۸۹ تا کنون نشان می‌دهد که در هیچکدام از این کشورها اجرای توافق صلح همانند سودان جنوبی با تاخیر رو به رو نشده است. همچنین دستگیری یکی از رهبران اصلی مخالفان و از امضا کنندگان توافق صلح ، رویداد بی‌سابقه‌ای است.

مسیر سودان جنوبی به سمت صلح از زمان استقلال این کشور در سال ۲۰۱۱ مسیری دشوار بوده است. کلید دستیابی به ثبات در این کشور همان روند صلح است و جامعه بین‌المللی باید قاطعانه خواستار اجرای توافق سال ۲۰۱۸ توسط امضا کنندگان آن شود. چنین رویکردی برای صلح و ثبات منطقه‌ای اهمیت دارد چرا که خشونت جاری در سودان جنوبی می‌تواند بسادگی تشدید شود و با جنگ کشور سودان نیز ترکیب شده و پای کشور اوگاندا را هم به معرکه بکشاند. اوگاندا اوایل ماه مارس امسال به درخواست دولت سودان جنوبی نیروهایی را به این کشور اعزام و در بمباران‌های هوایی مشارکت کرد.

بحران جاری در سودان جنوبی از اوایل مارس ۲۰۲۵ شروع شد زمانی که «نیروهای دفاعی مردمی سودان جنوبی» با گروه شبه‌نظامی «ارتش سفید» درگیر شدند و ارتش سفید کنترل شهر «ناصر» در ایالت نفت‌خیز «نیل علیا» را به دست گرفت. رهبران سودان جنوبی نیز بسرعت «ماکار» رهبر حزب اصلی مخالف را با ارتش سفید مرتبط کرده‌اند و علت این امر آن است که این گروه شبه‌نظامی نیروهای خود را عمدتا از میان گروه قومی «نویر» جذب می‌کند که همان قومیت ماکار است.

اما به نظر می‌رسد که در پشت تنش‌های اخیر، خواست و اراده رهبران سیاسی برای تقویت سلطه سیاسی خود و دسترسی نامحدود به درآمد منابع طبیعی نهفته است. اقتصاد سودان جنوبی حد زیادی وابسته به نفت است. این درحالی است که کار آموزش و استقرار نیروهای نظامی متحد و تشکیل کمیسیون حقیقت‌یاب و همچنین اصلاحات قانونی و انتخاباتی نیز از برنامه تعیین شده عقب است.

با افزایش تنش‌ها در سودان جنوبی، ابتکار صلحی در ماه مه ۲۰۲۴ به میزبانی دولت کنیا شروع شد که هدف از آن آوردن سایر گروه‌های مسلح به زیر چتر روند صلح بود اما این ابتکار صلح موجب مخدوش شدن توافق صلح سال ۲۰۱۸ شد. پس از چندین دور از مذاکرات صلح، مشخص شده است که بخشی از نخبگان سیاسی سودان جنوبی خواهان تاثیرگذاری بر نحوه اجرای توافق سال ۲۰۱۸ به منظور کنترل قدرت سیاسی و تسلط بر منابع این کشور هستند. رویدادهای اخیر سودان جنوبی نشان دهنده تلاشی برای گروگان گرفتن روند صلح به منظور تحقق این هدف است.

در مجموع می‌توان گفت مسیر صلح در سودان جنوبی مسیری دشوار و پر چالش است و طرف‌های ذینفع در این کشور باید اولویت خود را بر اجرای توافق صلح سال ۲۰۱۸ قرار دهند. اما از آنجا که امضا کنندگان توافق یاد شده تمایلی به اجرای آن ندارند، برخی طرف‌های ثالث باید وارد گود شوند و این خلاء را پر کنند. در حالی که کلیت روند صلح به گروگان گرفته شده و امضا کنندگان اصلی آن در حاشیه قرار گرفته‌اند، این مسیر باریک به سمت جلو تنها با حمایت و فشار جامعه بین‌المللی قابل پیمودن است.

نشریه «فارن پالیسی» هم در گزارشی در این خصوص نوشت: نبردهای اخیر و بازداشت رهبران مخالفان در سودان جنوبی موجب تمرکز توجهات به تنش‌های قومیتی رو به وخامت در این کشور، و شکنندگی توافق صلح سال ۲۰۱۸ سودان جنوبی شده است. سازمان ملل نیز روز ۲۴ مارس (دوشنبه چهارم فروردین) هشدار داد که سودان جنوبی بار دیگر به آستانه جنگ بازگشته است.