ویتکاف معامله گر کاخ سفید، چقدر قدرت و نفوذ دارد؟

رضا عدالتی پور/روزنامه نگار: او که تا پیش از انتصاب به عنوان «نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه» هیچ سمت و تجربه دیپلماتیکی نداشت، اکنون در کمتر از 4 ماه به یکی از دیپلمات‌های برجسته آمریکایی تبدیل شده و جلوتر از مارکو روبیو وزیر خارجه و دیپلمات‌های کهنه‌کار وزارت خارجه، در قلب سیاست خارجی آمریکا قرار گرفته و ترامپ هدایت مهم‌ترین پرونده‌های دیپلماسی دولتش را به این دوست قدیمی سپرده است.
ویتکاف، 68 ساله که سابق بر این با القابی نظیر میلیاردر آمریکایی و غول معاملات املاک و مستغلات نیویورک شناخته می‌شد، مطابق قانون برای تصدی پست دیپلماتیکش نیازی به پاسخگویی به مجلس سنا نداشت و همین امر شاید نشانگر عمق احترام ترامپ برای او و اعتماد رئیس‌جمهوری آمریکا به توانمندی ویتکاف برای حل مسائل دیپلماتیک از روش‌های غیرمرسوم و نامتعارف است؛ ویژگی‌ای که ویتکاف در این مدت کوتاه به آن شهره شده و مصادیق متعددی از آن بارها از سوی ترامپ و همکاران ویتکاف نقل‌قول شده است. ترامپ در زمان انتصاب او در این سمت گفته بود «ما افرادی داریم که همه چیز راجع به خاورمیانه می‌دانند، اما نمی‌توانند به‌درستی کار کنند... اما او (ویتکاف) یک مذاکره‌کننده بزرگ است.»
بسیاری معتقدند ویتکاف مظهر دیدگاه ترامپ به دیپلماسی است، او مأموریت دارد تا پرونده‌های دیپلماتیک را غیرمتعارف و نتیجه‌محور پیش ببرد. اگرچه این همپیمان قدیمی رئیس‌جمهوری آمریکا تاکنون توانسته دستاوردهای مقطعی نظیر آتش‌بس موقت در غزه یا آزادی زندانی آمریکایی در روسیه را به عنوان پارامترهای موفقیت در کارنامه کاری خود ثبت کند و از این مجرا وجهه‌ای توانمند برای خود به تصویر بکشد، تا جایی که حتی برخی رسانه‌ها از خودمختاری او نسبت به ترامپ نوشته‌اند، اما خروجی نهایی عملکرد او تا کنون این هشدار را در ذهن برجسته می‌کند که ظرفیت عملیاتی او برای انعقاد یک توافق همه‌جانبه و بزرگ محل سؤال است.

تکیه ترامپ به ویتکاف
آغاز سفر ویتکاف به دنیای سیاست با دوستی نزدیک او با دونالد ترامپ آغاز شد که در دهه 1980 در جریان یک معامله املاک شکل گرفت. با گذشت سال‌ها، پیوند آنها عمیق‌تر شد و ویتکاف به یکی از قابل‌اعتمادترین افراد مورد اعتماد ترامپ تبدیل شد. ویتکاف که به دلیل مهارت‌های مذاکره و رویکرد مستقیم خود شناخته می‌شود در تمام این سال‌ها اگرچه در سایه ترامپ حرکت کرده اما زیر سایه ترامپ قرار نگرفته است. نکته مهم آنکه اعتماد شکل گرفته بین این دو صرفاً تحت تأثیر یک رابطه دوستانه نیست و این دو شرکای تجاری قدیمی نیز هستند و اساساً ریشه شکل‌گیری این رابطه نیز به روابط تجاری و تداوم آن بازمی‌گردد.
بر اساس شهادتی که ویتکاف در دادگاه کلاهبرداری مدنی ترامپ در سال ۲۰۲۳ داد، او در 4 دهه گذشته از خرید یک ساندویچ ژامبون و پنیر سوئیسی تا انجام معاملات املاک برای او تا کمک‌های مالی چندین میلیون دلاری به کمپین انتخاباتی ترامپ و مشارکت در پیشبرد پروژه رمز‌ارز خانوادگی رئیس‌جمهوری آمریکا به نام World Liberty Financial با ترامپ همکاری داشته و از این رو به شریک قابل‌اعتماد و مشاوری مطمئن برای ترامپ تبدیل شده است.
 اکسیوس چندی قبل درباره ویژگی‌های ویتکاف نوشته بود: «ویتکاف نقش مهمی در توصیه به ترامپ برای انتخاب مارکو روبیو، جی دی ونس و مایک والتز برای سمت‌های‌شان داشت. همه آنها با ویتکاف در خاورمیانه کار کرده‌اند. اما یک مقام ارشد عرب گفت که برای همه در منطقه واضح است که ویتکاف نماینده نهایی ترامپ است و اگر می‌خواهید معامله‌ای انجام دهید، باید آن را با او انجام دهید.»
توانایی ویتکاف برای برقراری ارتباط شخصی در مذاکرات یکی دیگر از ویژگی‌های بارز او شناخته شده است. از ارتباط شخصی با بنیامین نتانیاهو و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان تا نزدیکی با ولادیمیر پوتین در جریان سفر ماه فوریه به مسکو، همگی بازتاب‌دهنده خصوصیت شخصی ویتکاف در پیشبرد روابط دیپلماتیک از مجرای ملاقات‌های غیررسمی و روابط شخصی است. چیزی که به طور قطع مورد تأیید ترامپ است.

ایران آزمون اصلی سنجش عیار ویتکاف
برخی تحلیلگران معتقدند دستاوردهای ویتکاف در دو مأموریت مهم قبلی خود یعنی میانجیگری بین رژیم صهیونیستی و حماس برای برقراری آتش‌بس شش هفته‌ای در غزه که منجر به آزادی 33 نظامی اسیر اسرائیلی در ازای نزدیک به 2000 فلسطینی شد و همچنین مذاکره مبادله زندانیان با روسیه که در طول آن ویتکاف با شخصیت‌های کلیدی روسی مانند کریل دیمیتریف دیدار کرد و حتی با رئیس‌جمهوری ولادیمیر پوتین رابطه شخصی برقرار کرد بیشتر تحت‌تأثیر تحولات کلان سیاسی و به اصطلاح هدایای نتانیاهو و پوتین برای ترامپ در نظر گرفته می‌شود.

هرچند ویتکاف بعد از دیدار با پوتین اعلام کرده بود پیشرفت چشمگیری در بحث درگیری اوکراین حاصل شده است، اما روند تحولات جنگ اوکراین و روسیه تاکنون چیزی نیست که با وعده ترامپ مبنی بر پایان سریع جنگ تطابق داشته باشد.
در مورد تحولات غزه نیز بعد از پایان آتش‌بس شش هفته‌ای تقریباً تمامی روزنه‌های امید برای نجات مردم غزه از بین رفته و حتی پیشنهاد ویتکاف برای جابه‌جایی فلسطینیان از غزه که مورد تأیید ترامپ واقع شد نشان داد که او شناخت درستی از تحولات منطقه و مکانیسم‌های اثرگذار بر آن ندارد؛ طرحی که بشدت مورد انتقاد رهبران عمده کشورها بویژه کشورهای اسلامی قرار گرفت و ثابت کرد که او ایده کاملی برای حل پرونده‌های حساس ندارد.

اکنون ویتکاف درحالی در چهارراه دیپلماسی و تاریخ ایستاده و عزم سفر به عمان دارد که کسی در تهران هدیه‌ای برای او تدارک ندیده و متحدان و مخالفان او منتظرند تا عیار واقعی یار غار ترامپ در مذاکرات را در یکی از چالش‌برانگیزترین مأموریت‌های او بسنجند. آزمونی نه تنها برای مهارت‌های مذاکره، بلکه برای سنجش توانمندی راهبرد سیاست خارجی دولت ترامپ در حل و فصل بحران‌ها.