زیر سقف کتاب

مریم شهبازی _ ایران آنلاین: از امروز با حضور جمعی از ناشران ایرانی و خارجی، سی وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران آغاز به کار کرده اســت؛ رویدادی که مخاطبانش فقط عاشقان ادبیات و اهل علم نیسـتند. این نمایشگاه، جشنی بزرگ برای همه است؛ فرصتی برای کشف ایده‌ها، پیوند فرهنگ‌ها و جشن گرفتن زندگی در دل کلمات.

تاریخ نمایشگاه

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، سال ۱۳۶۶ زیر بمباران بعثی‌ها و در یکی دو سال منتهی بـه آتش‌بس قدم بـه عرصه فرهنگی کشور گذاشت. اولین دوره این نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران (سـئول) برگزار شد، این میزبانی تا سال ۱۳۸۵ در همین مکان ادامه یافت اما به دلیل رشد چشم‌گیر بازدیدکنندگان و گسترش دامنـه حضـور ناشـران، پـس از سـال ها بـه مصلـی امـام خمینـی (ره) انتقـال یافـت. البتـه در ایـن جابه جایـی دلایل دیگـری هـم مؤثـر بـود، ازجمله گلایه‌هایی بـه افزایش بار ترافیکی خیابان های اطراف محل میزبانی و مختل شدن رفت وآمدها.

با این حال مسئولان وقــت، مهم تریــن دلیــل ایــن جابه جایــی مکانـی را گسـترش فضـای نمایشـگاه و تبدیـل آن بـه قلـب فرهنگـی پایتخـت عنـوان کردنـد. اهالـی نشـر انتقـال بـه مصلـی را در سـال ۱۳۸۶ نقطـه عطفی در تاریــخ نمایشــگاه خواندنــد چــرا کــه فضــای وســیع تر امــکان حضــور گســترده تر ناشــران و مخاطبــان بیشــتری را فراهــم آورد.

ولــی ایــن پایــان داســتان جابه جایی هــا نبــود. در ســال ۱۳۹۵ بــه منظــور دسترســی بــه محیطــی تخصصی تــر و مدرن تــر، نمایشــگاه کتــاب تهــران بــه مجموعـه نمایشـگاهی شـهر آفتـاب، مجموعـه ای جدیـد در جنــوب تهــران منتقــل شــد.

ناتوانی شهر آفتاب

ایــن مجموعــه بــرای دو ســال، دوره هــای بیســت ونهم و ســی ام، میزبانــی از نمایشــگاه کتــاب تهــران را بــه عهــده داشــت؛ انتقالــی کــه موفقیت آمیــز نبــود، اســتقرار در ســازه های ناتمــام و البتــه فاقــد ایمنــی الزم، هــم صــدای ناشــران را درآورد و هــم گایــه بازدیدکننــدگان را بــه دنبــال داشــت؛ بــه خصــوص کــه وقــوع طوفــان و بــاران هــم بــه غرفه هـای ناشـران آسـیب زیـادی وارد کـرد و بازدیدکننـدگان ســالن کتاب های هــای کــودک و نوجــوان کــه اغلــب آنهــا را مخاطبـان کـم سـن و سـال تشـکیل می دادنـد، در معـرض بـروز وقایعـی از جملـه بـرق گرفتگـی قـرار داد.

ایـن وقایع در سـال دوم حضـور نمایشـگاه کتـاب در شـهر آفتـاب بیـش از سـال اول خـود را نشـان داد، چراکـه اولیـن تجربـه مسـئوالن شـهرداری نبـود و آنـان تجربـه خسـارت های ناشـی از بـاران را پیش تـر هـم تجربـه کـرده بودنـد. در نهایـت، بـا توجـه بـه وقایـع آن دوسـال میزبانـی، نمایشـگاه کتـاب تهـران بنـا بـه تصمیـم مسـئوالن وقـت وزارت فرهنـگ و ارشـاد اسـامی و البتـه خواسـت ناشـران بـه مصلـی تهـران بازگشـت چراکـه اگـر ایـن بازگشـت صـورت نمی گرفـت، هـم ناشـران تأکیـد بــه انصــراف از حضــور در دوره بعــد کــرده بودنــد و هــم بازدیدکننــدگان عطــای شــرکت در ایــن رویــداد را بــه لقــای آن می بخشــیدند.

تنهــا دو ســال بعــد، یعنــی در ســال ،۱۳۹۷ مصلــی تهــران بـرای مرتبـه ای دیگـر میزبانـی ایـن رویـداد علمـی- فرهنگی را بــه عهــده گرفــت. بازگشــت بــه مصلــی گویــای ناتوانــی مجموعــه شــهرآفتاب و مســئوالن شــهرداری وقــت در تحقـق وعده هـای چنـد ساله شـان بـود؛ بازگشـتی کـه بـه لطـف آن تجربـه دوسـاله ناخوشـایند بـا اسـتقبال گسـترده ناشــران و بازدیدکننــدگان همــراه شــد.

دو توقف

برپایــی نمایشــگاه کتــاب تهــران، بــا وجــود اســتقبالی کــه از همــان ابتــدا، حتــی زیرســایه جنــگ تحمیلــی صــورت گرفـت بـا چنـد توقـف کوتـاه نیـز همـراه شـد؛ اولیـن توقـف آن بــه ســال ،۱۳۶۷ بازمی گــردد، نمایشــگاه کتــاب کــه در سـال های اول در آبـان مـاه برگـزار می شـد، در سـال ،۱۳۶۷ پــس از پایــان جنــگ تحمیلــی در تابســتان ایــن ســال، ویرانی هــای بــه جــای مانــده از ۸ ســال جنــگ تحمیلــی، مشــکات اقتصــادی و اجتماعــی برآمــده از آن دوران و تــاش بــرای بازســازی خســارت هایی کــه بعثی هــا وارد کـرده بودنـد، مجالـی بـرای برگـزاری دوره دوم ایـن رویـداد فرهنگـی باقـی نگذاشـت. دومیـن وقفـه در برپایـی اش بـه سـال ۱۳۹۹ و در ایسـتگاه پاندومـی کرونـا رخ داد؛ شـیوعی جهانـی کـه نـه تنهـا ایـن رویـداد، بلکه دیگـر نمایشـگاه های کتـاب بـزرگ جهـان از جملـه فرانکفـورت و بولونیـا را هـم بنـا بـه ضـرورت رعایـت پروتکل هـای بهداشـتی بـه تعطیلـی کشــاند.

ایــران در ایــن دوره تجربــه ای جســورانه را پشــت سرگذاشــت؛ لغــو برگــزاری فیزیکــی و برپایــی نمایشــگاه کتـاب تهـران بـه شـکل مجـازی و بـر بسـتر وب. سی وســومین نمایشــگاه بین المللــی کتــاب تهــران کــه قــرار بــود بــا شــعار»کتاب یعنــی زندگــی« برگــزار شــود بــا ادامــه شــیوع بیمــاری کرونــا، بــا تصمیــم شــورای سیاسـت گذاری برگـزاری ایـن رویـداد فرهنگـی پـس از ۳۲ سـال منتفـی و اعـام شـد کـه بـه شـکل مجـازی میزبانـی عاقه منــدان را بــه عهــده خواهــد گرفــت. هرچنــد کــه برگــزاری دور نخســتین ایــن رویــداد بــا کاســتی هایی همـراه بـود، از جملـه افزایـش بـار ترافیکـی بـر شـبکه های اینترنتـی و اختـال در خریـد فـروش کتـاب، بـا ایـن حـال توفیقـی اجبـاری بـرای بهره منـدی از تکنولوژی هـای نویـن ارتباطــی را در اختیــار متولیــان، ناشــران و همچنیــن مــردم قــرار داد.

از آن هنــگام عاقه منــدان شــاهد برپایـی همزمـان نمایشـگاه کتـاب در دو بخـش مجـازی و حضــوری هســتند؛ آن چنــان کــه برخــی خریــد خــود را از طریــق بخــش مجــازی انجــام می دهنــد و بــا خیــال آســوده و بــدون نیــاز بــه حمــل پاســتیک های مملــو از کتاب هــای مــورد علاقه شــان، بــه بازدیــد از غرفه هــا و ســالن ها می پردازنــد. در طــول ســال ها، ایــن نمایشــگاه کـه در عرصـه جهانـی بـه جهـت وسـعت برگـزاری و تعـداد بازدیدکننــدگان، بــه اذعــان برخــی بعــد از نمایشــگاه کتــاب فرانکفــورت، در جایــگاه دوم قــرار دارد؛ تغییــرات زیــادی شــاهد بــوده اســت. نمایشــگاه کتــاب تهــران هنــوز خانــه بــه دوش اســت، بــا ایــن حــال برگــزاری اش در مصلـی تهـران همچنـان بـا رضایـت بیشـتری از سـوی بازدیدکننــدگان و ناشــران برخــوردار اســت.

امــروزه، نمایشـگاه کتـاب تهـران نـه تنهـا نقشـی ملـی دارد بلکـه مکانــی بــرای گفت وگوهــای بین المللــی شــده اســت، جایــی کــه فرهنــگ ســرزمین مان فرصتــی بــرای معرفــی جهانــی خــود پیــدا می کنــد. نمایشــگاه کتــاب تهــران، امـروز نمـادی اسـت از تعامـل فرهنگـی میـان ملت هـا و تاشــی مشــترک بــرای بســط کتــاب و دانــش. از امـروز تـا ۲۷ اردیبهشـت، مصلـی تهـران، میزبان هـزاران عنــوان کتــاب اســت، میزبانــی داســتان های بی شــماری از فرهنگ هــا و تمدن هــای مختلــف را بــر عهــده دارد؛ داســتان هایی کــه از کلمــات آغــاز و بــه زندگــی تبدیــل می شــوند.