از رکود تا بالندگی؛ نقش امام خمینی در احیای حوزه علمیه قم و تربیت نسلی نو از علما

ایران آنلاین: این نهاد کهن، که ریشه در سنت‌های عمیق اسلامی دارد، در سده اخیر شاهد تحولی عظیم بود که بی‌تردید مرهون هدایت و رهبری حضرت امام خمینی (ره) است. ایشان با بینشی ژرف، تعهدی بی‌مانند به ارزش‌های اسلامی و درکی دقیق از نیازهای زمان، حوزه علمیه قم را از یک مرکز صرفاً آموزشی به کانونی پویا، اثرگذار و پیشرو در عرصه‌های علمی، فرهنگی و سیاسی تبدیل کردند. 

امام خمینی (ره) حوزه را نه‌تنها به‌عنوان پایگاهی برای حفظ و نشر علوم دینی، بلکه به‌مثابه نهادی برای تربیت انسان‌هایی آگاه، متعهد و انقلابی می‌دیدند. ایشان با تأکید بر ضرورت اجتهاد پویا، از علما و طلاب خواستند که از جمود فکری و انزوای علمی فاصله بگیرند و با بهره‌گیری از منابع اصیل اسلامی، به مسائل نوپدید و چالش‌های معاصر پاسخ دهند. این دیدگاه، که ریشه در سنت‌های فقهی و اصولی شیعه داشت، حوزه را به مرکزی برای تولید فکر و نوآوری دینی تبدیل کرد که قادر بود هم‌زمان با حفظ اصالت‌های خود، با تحولات جهانی همراه شود. 

یکی از کلیدی‌ترین اقدامات امام در تقویت حوزه علمیه قم، تأکید بر استقلال مالی و فکری آن بود. ایشان با آگاهی از خطر نفوذ قدرت‌های خارجی و وابستگی‌های سیاسی، بر خودکفایی حوزه و حفظ استقلال آن در برابر فشارهای داخلی و خارجی تأکید داشتند. این استقلال، که ریشه در سنت‌های تاریخی حوزه‌های علمیه داشت، در دوران امام خمینی به شکلی نظام‌مند تقویت شد و حوزه را به سنگر مستحکمی برای دفاع از ارزش‌های اسلامی و مقاومت در برابر استبداد و استعمار تبدیل کرد. این رویکرد، نه‌تنها حوزه را از خطر تبدیل شدن به ابزاری در دست قدرت‌های سیاسی مصون داشت، بلکه به آن هویتی مستقل و تأثیرگذار بخشید. 

امام خمینی همچنین با ساماندهی نظام آموزشی و پژوهشی حوزه، گام‌های بلندی در جهت ارتقای جایگاه علمی آن برداشتند. تأسیس شورای عالی حوزه علمیه قم، بازنگری در دروس و برنامه‌های آموزشی و تشویق به پژوهش‌های نوین، از جمله ابتکاراتی بود که به نظم‌بخشی و تقویت بنیه علمی حوزه کمک کرد. این اصلاحات، که با حفظ احترام به سنت‌های حوزوی انجام شد، زمینه‌ساز تربیت نسلی از عالمان شد که هم در علوم دینی تبحر داشتند و هم توانایی تعامل با مسائل روز جامعه را دارا بودند.

تربیت شاگردان برجسته، یکی دیگر از ابعاد مهم نقش امام خمینی در تقویت حوزه علمیه قم بود. شاگردانی چون آیات عظام و علمای برجسته‌ای که از محضر ایشان بهره بردند، با الهام از اندیشه‌های انقلابی و علمی امام، به رهبران فکری و سیاسی انقلاب اسلامی تبدیل شدند. این شاگردان، با نشر معارف اسلامی و هدایت جامعه در مسیر آرمان‌های انقلاب، پلی میان حوزه و مردم ایجاد کردند و نقش حوزه را در تحولات اجتماعی و سیاسی ایران پررنگ‌تر ساختند.

یکی از ابتکارات برجسته امام خمینی، تأکید بر وحدت حوزه و دانشگاه بود. ایشان معتقد بودند که همکاری این دو نهاد می‌تواند به تولید دانشی منجر شود که هم ریشه در سنت‌های اصیل اسلامی داشته باشد و هم پاسخگوی نیازهای دنیای مدرن باشد. این دیدگاه، که در زمان خود بدیع و پیشرو بود، حوزه علمیه قم را به مرکزی برای گفت‌وگوی علمی و فرهنگی در سطح ملی و بین‌المللی تبدیل کرد. نتیجه این رویکرد، تربیت نسلی از عالمان و نخبگان بود که توانایی تعامل با جهان معاصر و ارائه راه‌حل‌هایی برای چالش‌های پیچیده اجتماعی و سیاسی را داشتند. 

امام خمینی همچنین با تقویت روحیه انقلابی در حوزه، آن را به نهادی پیشرو در مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی تبدیل کردند. ایشان با تأکید بر مسئولیت اجتماعی علما، حوزه را از انزوای صرفاً علمی خارج کرده و آن را به نیروی محرکه‌ای برای تحولات اجتماعی و سیاسی تبدیل نمودند. این روحیه انقلابی، که ریشه در آموزه‌های اسلامی داشت، به حوزه علمیه قم هویتی جدید بخشید و آن را به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های مقاومت در برابر استبداد داخلی و استعمار خارجی تبدیل کرد. 

امروز، حوزه علمیه قم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تولید فکر دینی و تربیت عالمان در جهان اسلام، وام‌دار تلاش‌های خستگی‌ناپذیر امام خمینی (ره) است. تأثیرات این تحولات نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان اسلام، از طریق تربیت عالمان، نشر معارف اسلامی و تقویت گفتمان انقلاب اسلامی، مشهود است. حوزه علمیه قم، که زمانی در معرض افول و انزوا قرار داشت، در سایه هدایت امام به جایگاهی رفیع دست یافت و به‌عنوان مرجعی برای هدایت فکری و معنوی امت اسلامی شناخته شد.