جاده سلامتی

محدثه جعفری، گروه اجتماعی روزنامه ایران: شهرسالم شهری است که با مشارکت مردم و هماهنگی بین سازمان‌های مختلف فرآیند سالم‌تر شدن را آغاز می‌کند و در آن هیچ‌کس تنها و بدون حمایت نمی‌ماند و توجه فقط معطوف به انسان نیست. هوای سالم، آب سالم، حیوان و گیاه سالم هم از دغدغه‌های مسئولین شهری است .به طور کلی برای رسیدن به شهری سالم باید ۸۰ شاخصه را پشت سرگذاشت تا سلامت همه جانبه یک شهر تضمین شود و ساکنین‌ش از سلامت باز نمانند. متخصصان معتقداند، با آموزش تنها، نمی‌توان جامعه‌ای سالم داشت و باید موضوعات دیگری مثل سیاستگذاری و قانون در خلق سلامت، نقش محوری مردم ، مشارکت اجتماعی و... را مدنظر قرار داد تا سلامت در همه ابعاد خودش را نشان بدهد.

دکتر فرشید رضایی، مدیر کل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با اشاره به اینکه کانون‌های فرهنگی و اجتماعی سلامت از مهم‌ترین برنامه‌های معاونت بهداشت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی برای مشارکت ساختارمند مردم در مدیریت شرایط اجتماعی محلات و اعتلای فرهنگ و سواد سلامت هستند، می‎گوید: «این کانون‌ها با هم‌افزایی، تعامل مستقیم و سازنده مردم و نمایندگان دولتی در محلات، تشکل‌ها مردمی و ظرفیت‌های اجتماعی محله فعالیت می‌کند به طوری که ساکنان محله و تیم سلامت با همراهی معتمدین و سازمان‌های فعال در امور فرهنگی _ اجتماعی محلات، پس از نیازسنجی و شناسایی اولویت‌های اجتماعی _ فرهنگی و مسائل اصلی سلامت محله به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مشترک محله‌محور می‌پردازند.»

او با بیان اینکه در طرح سلامت، مردم محور اصلی پیگیری و حل مشکلات اجتماعی  محلات هستند، توضیح می‎دهد: «با پررنگ کردن نقش مردم امیدواریم مشکلات بهداشتی و اجتماعی در محلات پر آسیب تا حد زیادی کاهش یابد. کانون‎های فرهنگی اجتماعی سلامت، نهادی مردمی هستند که شناسایی نیازهای سلامت و تهیه شناسنامه فرهنگی اجتماعی محله توسط مردم با هدایت همکاران بهداشت و همراهی سایر سازمان‎های واقع در محله، انجام می‎شود. تعیین اولویت‎های قابل مداخله در محله و جلب حمایت از دستگاه‎های دولتی و ظرفیت‎های اجتماعی محله از جمله مهم‎ترین برنامه‎های کانون فرهنگی اجتماعی سلامت محله است.»

مدیرکل دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه سلامتی درختی است که ریشه در مسایل اجتماعی و فرهنگی دارد، می‎گوید: «این کانون‎ها برای خلق سلامت است، همچنین می تواند محلی برای افزایش سواد سلامت و ترویج سبک زندگی سالم ایرانی باشد. آموزش کودکان و زنان و سالمندان محله در مورد موضوعاتی که نیاز دارند و توانمندی آنها برای ایجاد شغل و درآمد نیز از جمله فعالیت‎های مردمی است که در این کانون‎ها می‎تواند، انجام شود‌. در سفری که به شهر یزد داشتیم، کانون فرهنگی اجتماعی سلامت محله حسن‌آباد یزد را با همین اهداف و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردم در مدیریت شرایط جامعه به بهره برداری رساندیم.»

 شناسایی تعیین کننده‎های اجتماعی سلامت و برنامه ریزی برای رفع موانع شکل‌گیری محله سالم و با نشاط با کمک مردم و معتمدین و داوطلبان انجام می‎گیرد. دکتر رضایی می‎گوید: «داوطلبان سلامت محله، امام محله، بسیج محله، مدرسه و هیات‎های مذهبی و شهرداری همگی با هدف ارتقای سلامت اجتماع محلی دست در دست هم فعالیت می‎کنند. امید است نتیجه آن کاهش بیماری‎ها و آسیب‎ها باشد به همین دلیل  هزینه کردن در این کانون‎ها را باید به نوعی سرمایه گذاری برای خلق آینده‎ سلامت دانست و محله‎های ارتقا دهنده سلامت را سلول‎های تشکیل شهرهای سالم نامید.»

برای رسیدن به شهری سالم

از قانونگذاران کشور تا کودکان همه در خلق و حفظ سلامت مسئولیت دارند و مسئولیت اجتماعی یک اصل اساسی برای رسیدن به شهری سالم است، مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در این باره می‌گوید: «در رویکرد ارتقای سلامت موضوعاتی مثل محله ارتقا دهنده سلامت یا به اختصار محله سالم مطرح می‌شود. با همین اصول عباراتی مثل شهر سالم، خیابان سالم، پارک سالم، باشگاه سالم، دانشگاه سالم، مدرسه سالم و روستای سالم را می‌توان تعریف کرد. در این رویکرد سلامتی پدیده‌ای است که توسط انسان‌ها خلق می‌شود. در آخرین و چهارمین انقلاب سلامت، در واقع تعریف سلامت محدود به انسان نیست و سلامت جانداران و محیط زیست نیز اهمیت دارد و سلامت انسان ، سلامت حیوانات و محیط زیست به هم پیوسته و مرتبط است.»

او توضیح می‎دهد: «با این نگاه، سلامت زمین سلامت ماست و رویکردی است که همکاری و هماهنگی بسیار دقیقی بین عالمان و مدیران سلامت در هر۳ حوزه را می‌طلبد و امروز بسیاری از کشورهای دنیا از این رویکرد دور هستند. حتی رویکرد ارتقای سلامت هم در برخی کشورهای دنیا به درستی پیاده نشده و در پله دوم سلامت یعنی بهداشت با رویکرد فردی و تکیه بر واکسن و پیشگیری‌های دارویی باقی مانده‌اند و سیاستگذاری و توسعه محیط‌های حامی سلامت و جایگزینی سواد سلامت به جای آموزش فردی را در صدر برنامه‌های خود ندارند و در برنامه‌هایی مثل خودمراقبتی، مشارکت اجتماعی، شهر سالم سرمایه‌گذاری مناسب نمی‌کنند.»

مشکلان قلبی و عروقی در اقشار کم درآمد بیشتر است

دنیای امروز دنیای پیشرفت سریع علم و تکنولوژی و مفاهیم علوم انسانی است و کشوری که همگام با دنیا حرکت نکند از قافله علم عقب می‌ماند. یکی از این موضوعاتی که چند دهه مورد بررسی قرار گرفت، ارتباط مشکلات اجتماعی مانند بیکاری، فقر، تحصیلات پایین، انزوای اجتماعی، عدم دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی درمانی و زندگی در محیط‌های نامناسب که ارتقا دهنده سلامت نیستند با بیماری‌های مختلف است و از آن جمله می‌توان به بیماری‌های قلبی عروقی اشاره کرد. دکتر رضایی دراین باره می‎گوید: «علم نشان می‌دهد که در قشر فقیر و کم درآمد مشکلات قلبی و عروقی و مرگ ناشی از آن بیشتر است. از طرف دیگر طبق مطالعات جهانی، مرگ قلبی در محله‌های مختلف الگوی یکسانی ندارد و امروز هوش مصنوعی در شناسایی الگوها و این عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامتی، مرزهای جدیدی را برای بشر باز کرده است. براساس آخرین مقالات هوش مصنوعی، انقلابی در آموزش ایجاد شده است و با شناسایی الگوهای عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت، راه‌های جدیدی برای ایجاد شهرهای سالم شناسایی شدند.»

سهند و مراغه گواهی بین‌المللی شهر سالم گرفتند

امروز در کشورمان دو شهر سهند و مراغه موفق به دریافت گواهی بین‌المللی شهر سالم شده‌اند که هر دو در استان آذربایجان‌شرقی قرار دارند. اما چند شهر دیگر در مسیر رسیدن به سلامتی قرار دارند؟ درهمین زمینه دکتر رضایی می‌گوید: «حدود ۲۰ شهر دیگر هم علاقه‌مند به طی کردن این مسیر هستند و برخی از آنها در کلاس‌های آموزشی ابتدایی شرکت کرده و چندسال است مسیر بهبود را پشت سر گذاشته‌اند. به‌عنوان مثال از استان تهران شهر دماوند، از سیستان و بلوچستان، چابهار از استان یزد، اردکان و... درحال پیمودن مسیر سلامتی برای شهروندان‌شان هستند. چون مشارکت مردمی در شهر سالم محوریت دارد و امروز معاونت بهداشت با حدود ده میلیون سفیر و داوطلب توانمندتر از گذشته می‌تواند به خلق سلامت درمحیط شهری امیدوار باشد.»

مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه دریافت گواهی شهر سالم به معنای بی‌نقص شدن نیست، می‎گوید: «امیدواریم ایران بزودی دارای بیشترین شهرسالم در منطقه و جهان شود. البته دریافت گواهی شهر سالم به معنای بی‌نقص شدن نیست بلکه به مفهوم آغاز فرآیند سالم‌تر شدن است و امید بهبودی فضای شهری بیشتر می‌شود. از اولین شهرهای منطقه شهر جده و مدینه بودند که گواهی بین‌المللی دریافت کردند و قطر تنها کشوری است که هر ۸ شهرش دارای گواهی شهر سالم شده‌اند. همت عالی فرمانداران و تلاش همکاران در معاونت بهداشت در ارتقای سلامت شهرها می‌تواند برگ زرین دیگری برای خدمت به هموطنان و همه کسانی باشد که قلب شان برای ایران می‌تپد.»