ایران تا سال 1404 با هدررفت گازهای مشعل خداحافظی می‌کند
دومینوی خاموشی گازهای مشعل
امین محمودی
خبرنگار
یکی از اصلی‌ترین مشکلات صنعت نفت که طی سال‌های گذشته همواره مورد تأکید دولتمردان قرار گرفته جمع‌آوری گازهای مشعل بوده، به طوری که طبق وعده‌های داده شده، قرار است همه گازهای مشعل در اقصی نقاط کشورمان تا پایان سال 1404 خاموش شود. به طوری‌که چندی پیش محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور نیز بر ضرورت جمع‌آوری گازهای مشعل تأکید کرد و گفت: جمع‌آوری این گازها به دلیل لطمات محیط‌زیستی و همچنین هدررفت سرمایه کشور یک بحث جدی است که باید با برنامه‌ریزی هر چه زودتر تصمیمات مناسب در این خصوص اتخاذ شود. از سال 1400 تاکنون حدود ۴ میلیون مترمکعب گازهای مشعل جمع‌آوری شده است، به طوری که می‌توان به صراحت گفت، میزان جمع‌آوری گازهای مشعل که آثار مخربی برای محیط‌زیست کشور دارد طی 3 سال اخیر بیش از 10 برابر دهه‌های گذشته بوده است. در همین خصوص اما بد نیست بدانیم، شرکت بریتیش پترولیوم در هفتاد و دومین گزارش «مرور آماری انرژی جهان ۲۰۲۳» میزان فلرینگ گاز در کشورهای مختلف را اعلام کرد که روسیه، ایران، عراق، ونزوئلا و امریکا به ترتیب با فلرینگ سالانه ۲۶، ۱۸.۴، ۱۷.۸، ۹.۸ و ۸.۸ میلیارد مترمکعب جزو پنج کشور دارای بیشترین هدررفت گاز در مشعل هستند.
در جهان سالانه افزون بر 150 میلیارد مترمکعب گاز تحت عنوان فلرینگ (سوزاندن گازها توسط مشعل) به مواد آلاینده تبدیل می‌شود که بر اساس آمارهای بانک جهانی این رقم چیزی معادل یک‌سوم مصرف گاز کل اروپاست. از کل حجم گازهای آلاینده، 75درصد متعلق به 10 کشور است که ایران هم جزو آنها محسوب می‌شود.
این واقعیت را باید پذیرفت که ذخایر نفت و گاز ایران به نیمه عمر خود رسیده است و باید از نگاه توسعه‌گرا فاصله گرفت و به جای آن باید برای ذخیره‌سازی منابع انرژی فکری اساسی کرد. منابع عظیم نفت و گاز در ایران، توجه‌ها را از گازهای مشعل دور کرده است، در حالی که فلرهایی که در ایران دود می‌شود و از بین می‌رود، به‌تنهایی می‌تواند ذخایر بزرگی باشد که کشور با مدیریت نادرست انرژی، سال‌هاست خود را از آن محروم کرده است. با وجود هدفگذاری برنامه هفتم برای جمع‌آوری ۹۰ درصد این گازها، عملکرد محقق شده کمتر از ۱۰ درصد بوده است. کل سرمایه‌گذاری لازم برای جمع‌آوری این گازها کمتر از ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود که معادل ارزش یک سال سوزانده شدن آنهاست.
جمع‌آوری ۳۰ میلیون مترمکعب گاز
با اقدامات انجام‌شده از سوی وزارت نفت در سال ۱۴۰۲ مقدار جمع‌آوری گازهای همراه روزانه به حدود ۱۵ تا ۱۸ میلیون مترمکعب افزایش یافته و این در شرایطی است که تا پیش از سال ۱۴۰۱، روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب گاز همراه جمع‌آوری می‌شد که در پایان سال ۱۴۰۱، جمع‌آوری گازهای همراه به‌طور روزانه به 8 میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب رسید.
اما بر اساس برنامه‌ریزی‌ها تا پایان امسال ۱۵ میلیون مترمکعب گاز مشعل بیشتری جمع‌آوری خواهد شد، هرچند در گذشته عقب‌ماندگی داشتیم اما هدفگذاری این است که تا پایان سال ۱۴۰۴ عمده این گازها جمع‌آوری شود و فقط حدود ۱۰ درصد از این گازها برای ایمنی پالایشگاه‌ها باقی خواهد ماند. گازهای همراه یا مشعل، گاز‌هایی هستند که در صنایع نفت و گاز به صورت گازهای همراه تولیدی با نفت یا به عنوان محصول جانبی در تأسیسات نفت و گاز تولید می‌شوند، اما به دلایل مختلف از جمله محدودیت‌های فنی یا نبود سرمایه‌گذاری و امکانات مناسب، در همان محل تولید، بدون هیچ‌گونه بهره‌برداری می‌سوزند که این اقدام افزون بر زیان اقتصادی، آسیب‌های زیست‌محیطی نیز در پی دارد.
اگرچه وجود مقداری از گازهای همراه برای ایمنی پالایشگاه‌ها همواره لازم است و درواقع حذف مشعل از واحد‌های فرآیندی نفت و گاز ممکن نیست اما در دیگر کشورها، برنامه‌های موفقی برای کاهش نسبت گازهای مشعل (حجم تولید گازهای همراه نسبت به مقدار تولید نفت) اجرا شده است. در همین خصوص هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی اظهار داشت: تا سال ۱۴۰۱ در میادین پارسی گلاستر ۱۰۰، مارون سه ۴۳۰، میدان منصوری ۲۸۰ و مارون۶ هم ۶۲۰ هزار مترمکعب در روز که سر جمع آنها ۱.۴ میلیون مترمکعب است، جمع‌آوری شد. فلاحتیان ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ هم ۱.۹ میلیون مترمکعب گاز از میدان چشمه خوش، ۶.۳ میلیون مترمکعب توسط ان‌جی‌ال ۳۲۰۰ و جمعاً حدود ۸.۲ میلیون مترمکعب گاز همراه جمع‌آوری شد. وی بیان کرد: در سال ۱۴۰۲، در میادین آغاجاری و گچساران حدود ۹ میلیون مترمکعب و در کارون و مارون ۱.۷ میلیون مترمکعب در روز گاز همراه نفت (فلر) جمع‌آوری شد که حدود ۱۵ تا ۱۸ میلیون مترمکعب گاز است. معاون وزیر نفت گفت: جمع‌آوری گازهای همراه میادین نفت‌شهر، سروستان و سعادت‌آباد، بقیه گازهای همراه غرب کارون، خشت، مسجدسلیمان، بقیه گازهای همراه آغاجاری و کارون و مارون و گازهای تکمیلی که باید به ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ برود، جمعاً حدود ۱۵ میلیون مترمکعب در روز است که در برنامه امسال دولت و جمع‌آوری گازهای سکوی سلمان، آغاجاری و گچساران هم در سال ۱۴۰۴ صورت خواهد گرفت.
برش
عدم‌النفع ۵ میلیارد دلاری فلرینگ
حبیب‌الله ظفریان، کارشناس انرژی گفت: حدود ۱۸ میلیارد مترمکعب در سال، فلر می‌سوزانیم که برابر با میزان صادرات گاز کشور و از میزان گاز صنعت فولاد نیز بسیار بیشتر است. وی افزود: اگر گازهای فلر را صادر کنیم، سالانه ۵ میلیارد دلار به حساب کشور واریز می‌شود، اما به دلیل اینکه جمع‌آوری گازهای فلر سوددهی کمتری به نسبت توسعه میدان دارد به آن توجه نشده است. این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: در برنامه هفتم توسعه، وزارت نفت مکلف شده، ۱۵ میلیارد مترمکعب از گازهای مشعل در مناطق مختلف پروژه های پالایشگاهی، با اتخاذ سیاست‌های تشویقی و تنبیهی جمع‌آوری کند.