مردمانی که برای اولین بار در جهان «بز» را اهلی کردند؛
شهری ۴۰ هزار ساله
شهر هرسین در استان کرمانشاه، یک شاهکار در پیوستگی تاریخی است. این شهر با پیشینه‌ای قابل ردیابی از ۴۰ هزار سال پیش تا امروز، از بسترهای زیست انسانی فلات ایران است که تمام فصول تمدنی را در دل خود جای داده است.
گروه زیست بوم - ایران آنلاین: پیوستگی تاریخی هرسین از دوران نوسنگی آغاز می‌شود، جایی که محوطه‌هایی چون گنج دره و قیسوند شواهدی از اولین خشت‌های دست‌ساز بشر و اولین اهلی‌سازی بز را به جهان ارائه کردند و مفهوم «مدیریت منابع» شکل گرفت. این تداوم حیرت‌انگیز تا دوران تاریخی ادامه می‌یابد؛ از گوردخمه‌های پر رمز و راز اسحاقوند (منسوب به دوران ماد یا هخامنشی) تا بقایای دژ ساسانی (قلعه هرسین) که بخش‌هایی از آن به اشکانیان نیز می‌رسد.
توالی ادوار تاریخی در این شهرستان شامل پیش از تاریخ و نوسنگی، دوران تاریخی، دوران اسلامی و دوران متأخر تا دوره صفویه، افشاریه و معاصر است.
به گفته کارشناسان، هرسین نه تنها بخشی از تاریخ ایران، بلکه بخشی حیاتی از حافظه تمدن بشری است؛ گنجینه‌ای که اکنون بیش از همیشه نیازمند پژوهش، حفاظت و پاسداری نظام‌مند برای حفظ این تداوم بی‌نظیر است.
گنجینه‌ای از انقلاب نوسنگی
در قلب این شهر، تپه تاریخی گنج دره جای گرفته است؛ محوطه‌ای که اولین نشانه‌های انقلاب نوسنگی در جهان را در خود دارد. اینجا جایی است که انسان برای اولین بار، مازاد محصولات کشاورزی خود ــ بویژه غلات ــ را در سازه‌های مربع‌شکل و طراحی‌شده ذخیره می‌کرد؛ اقدامی که نشان از آغاز مفهوم «انباشت و مدیریت منابع» در تاریخ بشر دارد.
اولین خشت‌های دست‌ساز
خشت‌هایی که در این سازه‌ها به کار رفته‌اند، از اولین خشت‌های ساخته‌شده به دست انسان به شمار می‌روند. برخلاف خشت‌های منظم و قالب‌گیری‌شده در محوطه‌هایی چون ازبکی، خشت‌های گنج دره شکلی نامنظم و دست‌ساز دارند؛ گل را با دست شکل می‌دادند و بی‌آنکه در قالبی بریزند، در ساخت بنا به کار می‌بردند؛ نشانه‌ای از اولین تجربه‌های معماری بشر.
در تپه گنج دره، در روستای قیسوند، یافته‌هایی کشف شده که اهمیت جهانی دارند. اینجا شواهدی از اولین انسان‌هایی که بز را اهلی کردند به دست آمده است؛ گامی بنیادین در مسیر دگرگونی زندگی انسان و شکل‌گیری جوامع دامدار.
رازهای سنگی هخامنشی
در صخره‌های اسحاقوند، مجموعه‌ای از سه گوردخمه منحصر به فرد مربوط به دوران هخامنشی (یا ماد/سلوکی اختلاف نظر است) قرار دارد.
برخی کارشناسان، این آرامگاه‌ها را منتسب به گئومات مغ (بردیای دروغین) می‌دانند؛ شخصیتی که نامش در کتیبه بیستون آمده است. در بالای گوردخمه‌ها، یک نقش برجسته پر رمز و راز دیده می‌شود که فردی را در حال نیایش با دستان بالا آمده (حالت قنوت) نشان می‌دهد؛ جلوه‌ای استثنایی از هنر و باورهای آن دوران.
دژی از دوران ساسانی
قلعه هرسین در مرکز شهر، یادگاری کهن از روزگار ساسانیان است که بخش‌هایی از آن احتمالاً به دوران اشکانی نیز می‌رسد. علی‌رغم عدم کاوش نظام‌مند، بقایای دیوارهای باستانی آن هنوز در کنار خیابان قابل مشاهده است. متأسفانه، بخش‌هایی از این قلعه در دوران معاصر تخریب و تبدیل به پارک عمومی شده و سازه‌های جدید روی آن بنا گشته است.
سازه آبی مرموز
در هرسین، سازه‌ای سنگی و پرابهام وجود دارد که مردم محلی آن را «ساعت آبی» می‌نامند. هنوز پژوهش دقیقی درباره عملکرد آن صورت نگرفته، اما احتمال می‌رود کارکردی در تقسیم و اندازه‌گیری آب داشته باشد. در میانه این سازه، نقش برجسته‌ای از گل نیلوفر حجاری شده است؛ نمادی از پاکی، روشنایی و شاید زمان — گواهی از پیوند انسان با طبیعت و جریان زندگی.
از دوران اسلامی نیز، محوطه‌ای به نام تپه سعدوند علیا در هرسین برجای مانده است.
آثار به‌دست‌آمده از این تپه، ویژگی‌های منحصر به فردی در مقایسه با دیگر محوطه‌های اسلامی ایران دارند و جلوه‌ای تازه از هنر و معماری این دوره را به نمایش می‌گذارند.
دو اثر ثبت‌شده جهانی
هرسین تنها شهرستان استان است که دارای دو اثر ثبت جهانی در فهرست میراث جهانی یونسکو است. این دو اثر شامل، کتیبه بیستون (به همراه عرصه و کاروانسرایش) و کاروانسرای صفوی بیستون هستند. کاروانسرای بیستون در پرونده جامع کاروانسراهای ایرانی مجدداً در فهرست جهانی ثبت شده است.
صنایع‌دستی با نشان جهانی
«گلیم هرسین» یکی از شاخص‌ترین دست‌بافته‌های ایران است که موفق به دریافت «نشان جغرافیایی جهانی» از سوی شبکه جهانی صنایع دستی شده است. این نشان، اصالت و کیفیت این هنر بومی را در سطح بین‌المللی به رسمیت می‌شناسد.
میراثی زنده و نیازمند توجه
شهرستان هرسین با دارا بودن دو اثر جهانی، صنایع‌دستی ممتاز، قوم لک با زبان کهن و پیوستگی تاریخی کم‌نظیر، یکی از گنجینه‌های زنده میراث فرهنگی ایران است. حفاظت، مستندسازی و معرفی دقیق‌تر این منطقه، ضرورتی ملی است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
انتهای پیام/