مهر مادری

مرجان قندی - گروه گزارش: دلش می‌خواهد کاری کند، حتی اگر کوچک؛ شاید بتواند تسکینی باشد برای قلب مادری دیگر یا امیدی برای نوزادی که هنوز طعم آغوش را نچشیده است. بانک شیر مادران، نمودی‌ است از مهر مادرانی که بی‌انتظار، زندگی را با نوزادانی که چشم انتظار شیرمادر هستند، تقسیم می‌کنند. دهم مرداد، روز جهانی شیر مادر، زمانی‌ است برای تجلیل از این پیوند بی‌کلام؛ زنانی که بی‌تظاهر، روشنایی را در مسیر زندگی کودکی دیگر می‌نشانند.

شیر مادر ترکیبی خارق‌العاده از آنتی‌بادی‌ها، مواد مغذی و آنزیم‌ها است که نه‌تنها رشد فیزیکی بلکه ایمنی نوزاد را تقویت می‌کند. این جمله‌ آذر طالبی، مادری است که دو فرزند دارد؛ یکی ۴ ساله و دیگری ۴ ماهه. او در دوران بستری شدن ۷۵ روزه فرزند دومش در آی‌سی‌یو، با بانک شیر بیمارستان آشنا شد. او شیر زیادی داشت و روزانه آن را می‌دوشید و برای بانک شیر می‌فرستاد. طالبی درباره احساسش برای این کار نیکوکارانه می‌گوید: «این کار برای من مثل داروی آرامش‌بخش بود. در شرایطی که می‌دیدم مادرانی توانایی شیر دادن به نوزاد خود را نداشتند یا شیرشان کافی نبود و... بانک شیر مادر نقش حیاتی برایشان داشت. اینکه من می‌توانستم برای کمک به مادرانی که بی‌تاب گرسنگی فرزندشان بودند، جزئی از این چرخه باشم، به من قوت قلب می‌داد تا آن روزهای سخت را در بیمارستان تاب بیاورم.»

این مادر، اهدای شیر را نه‌تنها عملی انسانی بلکه مرهمی بر دل‌ِ خودش می‌داند: «پسرم به‌دلیل شرایطی که داشت زیاد شیر نمی‌خورد. شیرم زیاد بود، برای همین تصمیم گرفتم هر روز دو تا سه بار شیر بدوشم و ارسال کنم. حسی سرشار از آرامش و رضایت داشتم. تصور اینکه نوزادانی مثل فرزندم بتوانند از این راه تغذیه شوند، آرامم می‌کرد.»

وقتی مهر، به نیت سلامتی  تقسیم می‌شود

مهناز هاشم‌زاده، مادری ۳۵ ساله است که دو فرزند دارد. او سال‌ها پیش، پس از تولد دخترش، با بانک شیر مادران آشنا شد و تصمیم گرفت در زایمان بعد شیر اضافه‌اش را به نوزادان نیازمند اهدا کند. البته نیت سلامتی برای دخترش محرک اصلی این تصمیم بوده است.
این مادر جوان از احساسش پس از اولین اهدای شیر می‌گوید: «خداوند من و دخترم را وسیله قرار داد تا به کوچولوهای معصوم کمک کنیم. این حس، بسیار شیرین بود. چون می‌دانستم شیر مادر، در رشد و تقویت ایمنی کودکان نقش زیادی دارد.»

او درباره روند اجرایی بانک شیر هم می‎گوید: «ظرف‌های مخصوص با پیک می‌رسید، من شیر را فریز می‌کردم و دوباره پیک برای تحویل می‌آمد. خیلی ساده و بی‌دردسر بود اما نتیجه‌اش نجات جان یک نوزاد کوچک بود. البته پنج سال قبل حمایت‌ بانک شیر از مادرانی که شیر اهدا می‌کردند، بیشتر بود. اگر شیردوش نیاز داشتیم، بانک شیر در اختیار می‌گذاشت. اما حالا که دوباره تصمیم به اهدای شیر گرفتم، بانک شیردوش نداشت و گفتند خودتان باید تهیه کنید و این نشان می‌دهد که پشتیبانی کمتر از قبل شده است.»

او با اشاره به اینکه اهدای شیر کار پر منفعتی برای هر دو طرف است و اگر اطلاع‌رسانی درستی برای آن انجام شود حتماً اتفاقات بهتری خواهد افتاد، می‌گوید: «خیلی از مادران هستند که شرایط اهدای شیر دارند، اما از بانک شیر خبر ندارند. بعد از زایمان وقتی مشاور شیردهی بالای سرم آمد هم اشاره‌ای به این موضوع نکرد. زمانی که نتوانستم به دخترم شیر بدهم و دوباره به بیمارستان مراجعه کردم به صورت اتفاقی بروشوری را دیدم درباره اهدای شیر که وقتی مشاوره خواستم شرایط را برایم توضیح دادند. از همانجا و با آزمایش‌هایی که در بیمارستان موقع زایمان داده بودم، اسمم جزو اهداکنندگان شیر ثبت شد.»

حس رضایت از راهی انسانی

بانک شیر مادران؛ جایی است که مادران، زندگی را به نوزادانی می‌بخشند که هرگز در آغوششان نگرفته‌اند. سمیرا شهریاری مادر دیگری است که یک دختر یک‌ساله دارد. به‌گفته خودش در دوران بارداری تبلیغ بانک شیر مادران را دیده بود و پس از تحقیق، متوجه شد این نهاد برای نوزادان بی‌سرپرست هم فعالیت می‌کند. بعد از زایمان، دخترش شیر زیادی نمی‌خورد. همین جرقه‌ای شد برای تماس با بیمارستان و شروع فرآیند اهدا. حالا ۳ ماه است که به‌صورت مرتب شیر خود را برای بانک شیر ارسال می‌کند و احساس رضایتی عمیق دارد. شهریاری در این باره می‌گوید: «با انجام این کار یکی از بهترین حس‌های دنیا را تجربه می‌کنم. اینکه نوزادی با کمک من زندگی‌اش جان می‌گیرد، فراتر از تصور است.»

شیر مادر؛ تغذیه‌ای که  زندگی می‌بخشد

بانک شیر مادران یک بنیاد خیریه است که هدف آن جمع‌آوری و سالم‌سازی شیر مادران اهدا کننده و سپس توزیع آن است. این بانک از مادرانی که نوزادان خود را با شیر خود تغذیه می‌کنند، درخواست می‌کند تا شیر مازاد خود را اهدا کنند. در این فرآیند، آموزش‌هایی به مادران داده می‌شود و فراخوان‌هایی برای ترغیب به اهدای شیر انجام می‌شود. این اقدام به‌منظور کمک به نوزادان نارس و بستری در بیمارستان‌هاست که نیاز حیاتی به شیر مادر دارند، چون بدون مصرف شیر مادر، ادامه حیات آنها ممکن نیست. برخی نوزادان نارس به دلیل حساسیت‌های خاص و عدم توانایی هضم شیر خشک، نمی‌توانند از شیر خشک‌های موجود در بازار استفاده کنند، زیرا این شیرخشک‌ها ممکن است آسیب‌های جدی به روده کوچک آنها وارد کند. بنابراین، شیر مادر برای این نوزادان حیاتی است و در سراسر جهان، نیاز مبرم به تغذیه با شیر مادر در بیمارستان‌ها وجود دارد.

اولین بانک شیر در ایران در بیمارستان الزهرای تبریز راه‌اندازی شد. در تهران، سه بانک شیر در بیمارستان‌های ولیعصر (واقع در مجتمع بیمارستانی امام خمینی)، بیمارستان اکبرآبادی و بیمارستان مفید وجود دارد. در شیراز هم بانک‌ شیر در بیمارستان «شهید صدوقی» فعال است. استان یزد نیز با بانک شیر در بیمارستان «شهید صدوقی»، ازجمله مراکز ارائه ‌دهنده این خدمات است. علاوه بر این، بانک شیر در کرج، نیشابور و بیمارستان افضلی‌پور در کرمان هم ساخته شده است. در شهر مشهد، بانک شیر در بیمارستان «ام‌البنین» قرار دارد و در استان‌های خوزستان، قم، اصفهان و کرمانشاه نیز بانک‌های شیر در بیمارستان‌های مختلف فعال هستند. در زاهدان نیز بانک شیر وجود دارد. این توسعه نشان‌دهنده گسترش و اهمیت فعالیت‌های مربوط به بانک‌های شیر در سطح کشور است.

اهدای شیر فقط با یک تماس

همه مادران می‌توانند به‌صورت تلفنی و روزانه در ساعات کاری با بانک‌های شیر در سراسر کشور تماس بگیرند. این بانک‌ها در هر استان به صورت مستقل فعالیت می‌کنند. مادران پس از تماس، آموزش‌های تلفنی دریافت می‌کنند و در صورت تمایل می‌توانند حضوری به بانک‌های شیر مراجعه کنند. همچنین، دستگاه‌های مخصوص دوشیدن شیرو ظروف مخصوص جمع‌آوری شیر به صورت رایگان به آنها تحویل داده می‌شود.

مادران پس از آموزش، رضایت خود را اعلام می‌کنند. همچنین برای اهدای شیر، مادران باید آزمایش‌های غربالگری را انجام دهند که این آزمایش‌ها در بانک‌های شیر سراسر کشور به صورت رایگان ارائه می‌شود و دسترسی به این بانک‌ها بسیار آسان است. خدمات بانک‌های شیر برای مادران اهداکننده رایگان است، چون هزینه‌ای به مادران پرداخت نمی‌شود، اما فرآیندهای مربوط به شیر، مانند پاستوریزاسیون، هزینه‌بر است و هزینه‌‌ای جزئی که در بیمارستان‌ها شامل بیمه هم می‌شود از خانواده‌های دریافت‌کننده شیر دریافت می‌شود.

ضعف در اطلاع‌رسانی مانعی پنهان

در حال حاضر، اطلاع‌رسانی دقیق و جامع درباره تعداد مادرانی که فعالانه و مداوم شیر خود را اهدا می‌کنند، امکان‌پذیر نیست، زیرا این عدد متغیر است. بانک‌های شیر در هر ماه معمولاً می‌توانند با ۱۰ تا ۱۲ مادر یا حتی کمتر همکاری داشته باشند که به صورت مستمر شیر خود را اهدا می‌کنند. هر مادری که تمایل داشته باشد، می‌تواند از ابتدای روز تولد نوزادش تا پایان یک سالگی، به عنوان اهداکننده فعال باقی بماند. در طول این مدت، مادران بنا به صلاحدید و درخواست خود، می‌توانند به صورت مداوم شیر خود را اهدا کنند.

بانک شیر چون بنیاد خیریه است با چالش‌های مختلفی در این حوزه مواجه می‌شود که شامل کمبود تجهیزات، هزینه‌ها، آگاهی‌رسانی و تبلیغات است. مسئولان و اهداکنندگان متفق‌القول هستند که درباره بانک شیر مادران برای جامعه هدف اطلاع‌رسانی مناسب انجام نمی‌شود و رسانه‌ها نیز در این زمینه کم‌توجهی دارند؛ به طور مثال، فقط در هفته جهانی شیر مادر به این موضوع می‌پردازند و پس از آن، این موضوع دوباره کنار گذاشته می‌شود و تا سال بعد، فراموش می‌شود.

این روزها تأکید بر اهمیت در حوزه در ترویج تغذیه با شیر مادر است. با افزایش اطلاع‌رسانی و معرفی این مراکز از طریق دهان به دهان، مقبولیت بانک‌های شیر در جامعه افزایش یافته است. در ابتدای فعالیت این مراکز، هیچ‌کس آنها را نمی‌شناخت و استفاده از شیر مادر دیگران برای نوزادان چندان پذیرفته شده نبود. اما اکنون، با توجه به فواید فراوان شیر مادر برای نوزادان، والدین بیشتر تمایل دارند که نوزادشان از شیر مادر بهره‌مند شود. این اقدام که کاملاً خداپسندانه است، هر چه بیشتر اطلاع‌رسانی شود، مادران بیشتری جذب این فرآیند خواهند شد و استقبال بیشتری از این مراکز می‌شود.

مادرانی که درخواست اهدای شیر می‌دهند، باید فرآیندهای غربالگری و آزمایش‌های لازم را طی کنند. این فرآیندها شامل آزمایش‌هایی است که مادران در سه‌ماهه اول بارداری خود انجام می‌دهند و پزشکان این آزمایش‌ها رابه صورت روتین تجویز می‌کنند. هدف از این بررسی‌ها اطمینان از سلامت مادر و عدم وجود بیماری‌های خاص، مصرف داروهای خاص، اعتیاد یا مشکلات دیگر است. در بانک‌های شیر، اهمیت زیادی دارد که مادران سالم، بدون بیماری‌های خاص، مصرف داروهای خاص یا اعتیاد، شیر خود را اهدا کنند تا سلامت نوزادانی که از این شیر بهره‌مند می‌شوند تضمین شود.