کیفرخواستی علیه امپریالیسم

مریم شهبازی - گروه کتاب روزنامه ایران: در شرایط خاص امروز جهان و افزایش حساسیت عمومی نسبت به مداخلات خارجی، این کتاب امکانی برای بررسی عینی و مستند سیاست‌های مؤسسات اطلاعاتی آمریکا (به‌ویژه CIA)، ابزارهای سرکوب، و روایت‌های رسمی غرب را فراهم می‌کند. انتشار نسخه فارسی این کتاب از سوی نشر رایبد و به ترجمه روژان مظفری، فرصتی است تا علاقه‌مندان با تاریخ مداخله‌گری‌های آمریکا در کشورهای مختلف، پشت‌پرده  برخی کودتاها و سازوکار پروپاگاندا از منظر یک نویسنده منتقد و چپ‌گرای مشهور آشنا شوند.
 
سیاست‌هایی علیه دولت‌های مستقل
کتاب «گلوله‌های واشینگتن» (Washington bullts) با پیشگفتار اوو مورالس آیما، نخستین رئیس‌جمهور بومی بولیوی آغاز می‌شود؛ مردی که خود، قربانی کودتایی سازمان‌یافته شد. او در شرح مختصری از این کتاب گفته: «این کتاب درباره گلوله‌ها است. گلوله‌هایی که روندهای دموکراتیک را ترور کردند، انقلاب‌ها را ترور کردند، امید را ترور کردند.» و از نویسنده‌ هندی‌اش به عنوان مورخ و روزنامه‌نگار شجاعی یاد کرده که تمام تلاش خود را به کار گرفته تا توضیحی قابل فهم و جامع، برای منافع شومی در اختیار بگذارد که در نتیجه‌اش امپریالیسم در کشورهایی مداخله می‌کند که در تلاش هستند تا سرنوشت خود را بسازند. 
مورالس آیما در همان آغاز، خواننده را متوجه مسأله‌ای می‌کند که پراشاد در کتاب بارها و با ذکر نمونه‌های مختلف به آن پرداخته است؛ مداخله مستقیم یا غیرمستقیم آمریکا برای تغییر حکومت‌هایی که حاضر به همسویی با واشینگتن نبودند. او نوشته چگونه فشارهای اقتصادی، رسانه‌ای و نظامی، در کنار عملیات سیاسی و اطلاعاتی، مجموعه‌ای مخرب را علیه دولت‌های مستقل شکل داده است. این لحن صریح و بی‌پرده، کتاب را به بیانیه‌ای علیه سیاست‌های مداخله‌گرانه بدل می‌کند. به گفته مورالس آیما، اگر رهایی بشریت دور از دسترس به نظر می‌رسد به آن دلیل است که واشینگتن اصرار دارد از گلوله‌های خود علیه مردم جهان استفاده کند.
ویجی پراشاد دو نمونه مشهور از تاریخ معاصر را به عنوان چارچوب اصلی تحلیل‌های خود در کتاب «گلوله‌های واشینگتن» انتخاب کرده است؛ کودتاهای ۱۹۵۳ ایران و ۱۹۷۳ شیلی.  
ایران ۱۹۵۳: کودتای ۲۸ مرداد علیه محمد مصدق که در نتیجه ملی‌کردن صنعت نفت و تهدید منافع شرکت‌های نفتی و دولت بریتانیا رخ داد و با همکاری عملیاتی سازمان سیا و سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا  (MI۶) به سرانجام رسید، اتفاقی بود که مشابه آن هرچند سال یک‌بار در کشورهای دیگر هم تکرار شد. او عمده‌ترین دلیل وقوع این کودتاها را برنامه‌ریزی برای ایجاد موانعی بر سر راه کشورهایی خوانده است که برای خروج از فقر و نابرابری کوشیده‌اند. 
شیلی ۱۹۷۳: سرنگونی سالوادور آلنده، رئیس‌جمهور سوسیالیست که با پشتیبانی مالی و اطلاعاتی واشینگتن و شرکت‌های چندملیتی، و با کودتای آگوستو پینوشه صورت گرفت و سال‌ها به دیکتاتوری نظامی انجامید.
پراشاد نشان می‌دهد این دو نمونه، تنها فصل‌های پراکنده تاریخ نیستند بلکه بخشی از «دکترین تغییر رژیم» هستند که بارها در آمریکای لاتین، آسیا و آفریقا اجرا شده است. چرایی وقوع کودتای سیا در سال ۱۹۵۴ در گواتمالا و برشمردن دلایل نابودی این کشور کوچک در راستای حفظ منافع ایالات متحده آمریکا از موارد دیگری است که درباره‌اش می‌خوانید.
 
تلاش برای سلطه‌ای همه‌جانبه
پراشاد تأکید دارد که امپریالیسم قدرتمند در تلاش است تا مردم را برای بهره‌مندی حداکثری از منابع، نیروی کار و ثروت، تحت سلطه خود درآورد. البته او معتقد است در نهایت آزادی به این راحتی مهار نمی‌شود و مردم جوامع تحت سلطه، همچنان برای دست‌یابی به دنیایی جدید حرکت می‌کنند و شکست‌هایی که امپریالیسم به آنها تحمیل می‌کند منجر به توقف‌شان نمی‌شود.
«گلوله‌های واشینگتن» در سه فصل «حق الهی»، «راهنمای تغییر رژیم» و «استراتژی ما اکنون باید تمرکز دوباره باشد» نوشته شده است؛ «حق الهی» به یک اصل قدیمی و تثبیت شده اشاره دارد؛ به این معنی که پادشاهان برخوردار از حقی هستند که از طرف خدا مقدر شده و به آنان اجازه می‌دهد هر طور می‌خواهند عمل کنند. این تفکر و پیروی کورکورانه که ساخته و پرداخته پادشاهان بوده در گذر سال‌ها، از سوی کشورهای مستعمره درهم شکسته است. اربابان استعماری کهن، علاقه‌مند بودند دیگران فکر کنند که دست خدا به همراه‌شان است تا صلح و تمدن را برای جهان به ارمغان بیاورند؛ ایده و خواسته‌ای که آن را در گفتمان‌های کلان حقوق بین‌الملل مدرن نیز گنجاندند. اما مواجهه اروپا با عباراتی همچون «صلح» ریاکارانه بود، هرچند که جهان مستعمره درباره‌اش مطلع بود. در ادامه این فصل به زمینه‌های برپایی اولین کنوانسیون ژنو در ۱۸۶۴، به دلایلی از جمله احساس خشم از کشته شدن تعداد زیادی از اروپاییان در نبردهای اروپا اشاره شده است؛ دو درگیری خاص بیش از همه در این رابطه موثر بوده‌اند؛ درگیری در کریمه بین سال‌های ۱۸۵۳ و ۱۸۵۶ که جان ۳۰۰ هزار نفر را گرفت و نبرد سولفورینو در ۱۸۵۹ که طی یک روز ۴۰ هزار نفر را به کشتن داد. بعد از تبعات وقوع جنگ جهانی اول، کنوانسیون‌های ژنو بعدی در تلاش بودند تا از شدت فناوری‌های جدید مرگ بکاهند. آثاری همچون «سلاخ‌خانه شماره پنج» نوشته کرت ونه گات نیز با نقد به ویرانگری بمباران نوشته شد؛ به خصوص که نویسنده آمریکایی این کتاب به عنوان اسیر جنگی در درسدن آلمان گرفتار شده و ویرانی‌های جنگ را از نزدیک دیده بود.
با وجود تأکید اولین کنوانسیون ژنو بر تبعات کشتار اروپاییان، به جنگ‌های استعماری هیچ اشاره‌ای نشده بود و آنان هیچ اهمیتی برای سرکوب وحشتناک قیام بومیانی نظیر سرخپوست‌ها در سال ۱۸۵۷ قائل نشدند؛ حتی نسل‌کشی مردم بومی استرالیا هم به کلی مسکوت ماند. این سکوت در تمام کنوانسیون‌های ژنو تا ۱۹۴۹ ادامه یافت. تنها در سال ۱۹۷۷- به عنوان پروتکل الحاقی ۱- بود که ژنو تصدیق کرد، جنگ‌های آزادی‌بخش ملی باید در چارچوب کنوانسیون‌های جنگ مسلحانه در نظر گرفته شده و مشمول قوانین بین‌المللی شوند. با شکل‌گیری منشور سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵، اسناد جامعه ملل در تلاش بود با پیچیدگی‌های صلاحیت قضایی جهانی و واقعیت یک جهان استعماری کنار بیاید. متفقین سازمان ملل را روی خاکسترهای درسدن و هیروشیما ساختند. در این ساختار برخی دولت‌های عضو قدرت بیشتری نسبت به سایرین داشتند و یکی از آنان می‌خواست به قدرت برتر تبدیل شود، آن کشور ایالات متحده بود.

مداخله به اسم آزادی
بخش مهمی از کتاب «گلوله‌های واشینگتن» به آمریکای لاتین اختصاص دارد؛ جایی که سیاستمداران و مردم عادی بارها درگیر کودتا یا محاصره اقتصادی شدند. پراشاد به تفصیل از ماجراهای گواتمالا ۱۹۵۴، نیکاراگوئه دهه ۱۹۸۰ و ونزوئلا در سال‌های اخیر گفته است. او  به استناد اسناد، نشان داده چگونه واشینگتن با استفاده از شبکه‌ای از پایگاه‌های نظامی، پیمان‌های امنیتی و نفوذ اقتصادی، ساختارهای سیاسی داخلی این کشورها را متزلزل کرده است. در فصل دوم کتاب با عنوان «راهنمای تغییر رژیم» نویسنده از نقش شرکت «یونایتد فروت» در گواتمالا تا نقش صندوق بین‌المللی پول در تثبیت مداخله‌های اقتصادی نوشته است؛ از جمله به ماجرای تلاش دولت ریچارد نیکسون، رئیس جمهور آمریکا در سال ۱۹۷۰، در همراهی با هنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی برای تضعیف دولت آلنده و دخالت در امور سیاسی و اقتصادی شیلی اشاره کرده است.

آغاز دور تازه مداخلات
فصل سوم با عنوان «استراتژی ما اکنون باید تمرکز دوباره باشد» به آغاز دور تازه مداخلات در کشورهای جهان سوم اشاره دارد که با خاموشی چراغ اتحاد جماهیر شوروی آغاز می‌شود. یک گروه سیاسی از وزارت دفاع ایالات متحده در ۱۹۹۰ پیش‌نویس دستورالعمل برنامه‌ریزی دفاعی تهیه کرد،‌ این تیم به رهبری دیک چنی تأکید داشتند «اولین هدف ما، جلوگیری از ظهور مجدد رقیبی جدید، چه در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی سابق و چه در جاهای دیگری است که تهدید علیه نظمی باشد که قبلاً اتحاد جماهیر شوروی تهدیدی برای آن به شمار می‌رفت.»
آخر آنکه «گلوله‌های واشینگتن» کتابی در گونه تاریخ سیاسی معاصر است که برخلاف بسیاری از کتاب‌ها، نگاه یک‌سویه به حوادث ندارد. پراشاد در این کتاب از سرگذشت کودتاهای معروف آمریکای لاتین (مانند شیلی، گواتمالا، بولیوی) تا مداخله‌های آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا در آسیا و آفریقا پرده برداشته است. رویکرد اصلی نویسنده، انتقاد به نظام سلطه جهانی و افشای نقش دولت‌های غربی در براندازی حکومت‌های مردمی و ترقی‌خواه است. پراشاد با اتکا به اسناد رسمی، نقل قول از شخصیت‌های تاریخی، و روایت‌های مختلف، نشان داده است که چگونه کودتاهای خارجی توسط ابرقدرت‌ها نه‌تنها موجب تغییر حکومت‌ها، بلکه آغازگر دهه‌ها ناامنی، فساد، و فقر ساختاری در مناطق مختلف بوده‌اند.

گلوله‌های واشینگتن
  نویسنده:ویجی پراشاد
  مترجم: روژان مظفری
  انتشارات: نشر رایبد
  تعداد صفحات:۱۹۲ صفحه
  قیمت: ۲۱۰ هزارتومان