کشاورزی حفاظتی، راهکاری مناسب برای حفظ و اصلاح منابع کشاورزی است؛
سازگاری اقلیمی در کشاورزی آذربایجان شرقی
کاهش بارندگی‌های اخیر در آذربایجان شرقی، کشاورزی استان را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. خشکسالی، افت منابع آبی و افزایش شوری خاک، تولیدات زراعی و باغی را تهدید می‌کند؛ این شرایط بهره‌وری اراضی دیم و آبی را به‌شدت کاهش داده و ضرورت سازگاری اقلیمی را دوچندان کرده است.
بیتا میرعظیمی - گروه ایران‌زمین: با این حال، مسئولان جهاد کشاورزی با تکیه بر راهکارهای علمی و اجرایی، بر ضرورت تطبیق با تغییرات اقلیمی، اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت دیم، استفاده از ارقام مقاوم، توسعه کشاورزی حفاظتی، اصلاح شیوه‌های آبیاری، حذف باغات کم‌بازده و گسترش گلخانه‌ها به‌عنوان محورهای اصلی ارتقای تاب‌آوری بخش کشاورزی تأکید دارند. اجرای این سیاست‌ها می‌تواند با حفظ منابع پایه، تاب‌آوری کشاورزی استان را افزایش داده و مسیر تولید پایدار را در شرایط اقلیمی متغیر هموار سازد.
«صادق نادری» معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی به «ایران» می‌گوید: «استان آذربایجان شرقی با برخورداری از یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی و تولید بیش از ۵ میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی و دامی، یکی از مهم‌ترین استان‌ها در تولید محصولات کشاورزی به‌شمار می‌رود. با این حال، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها و کمبود بارش برف در مناطق سردسیر کوهستانی بویژه در فصول سرد (پاییز و زمستان)، بهره‌وری کشت‌های دیم و آبی را تحت تأثیرقرار داده و مشکلات زیادی را به حوزه کشاورزی استان اعم از زراعت و باغات تحمیل کرده است.»
سازگاری با تغییرات اقلیمی
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی تصریح می‌کند: «در سال زراعی جدید شاهد کاهش میزان قابل توجهی از بارندگی‌ها در استان آذربایجان شرقی بودیم؛ از ابتدای فروردین ماه ۱۴۰۴ تا چند ماه پیش، متوسط میزان بارندگی‌ها در سطح استان، ۱۹۴ میلی‌متر بود که این میزان نسبت به سال گذشته (۲۳۱ میلی‌متر) کاهش قابل توجهی داشته است. نکته مهم این است که عمده کاهش بارندگی‌ها نیز در فصول پاییز و زمستان رخ داده است.» طبق گفته این مقام مسئول، «مجموع کاهش بارندگی‌های استان در فصول پاییز و زمستان سال‌جاری، حدود ۶۰ میلی‌متر بود که در مقایسه با میزان بارندگی‌های سال گذشته (۱۲۷ میلی‌متر) ۵۳ درصد کاهش بارندگی‌ها رخ داده است. این کاهش بارندگی‌ها و نبود رطوبت مناسب خاک در اراضی دیم و آبی، تولیدات کشاورزی استان آذربایجان شرقی را با چالش‌های اساسی مواجه کرده است.»
وی می‌افزاید: «کمبود بارش‌ها، ذخیره آب سدها، آب‌های زیرزمینی و همچنین روان آب‌ها و آب‌های سطحی را تا میزان قابل توجهی کاهش داده است. این مؤلفه همچنین بخش تولید اراضی آبی و باغات را نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده است. با این حال، چاره‌ای وجود ندارد و برای پیشبرد امور کشاورزی باید با تغییرات اقلیمی سازگار شد. برای رسیدن به این هدف نیز باید از مطالعات علمی، دانش محققان داخلی و تجربیات کشورهای دیگر بهره‌مند شد.»
راهکارهای افزایش تولیدات دیم
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی راهکارهایی را برای افزایش تولیدات دیم در شرایط خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها ارائه کرده و می‌گوید: «در اولین گام باید از محصولات اصلاح شده مقاوم به خشکی، تنش‌های اقلیمی و همچنین آفات و بیماری‌ها استفاده کرد. راهکار دوم این است که برخی از تولیدات کشت بهاره مانند حبوبات، دانه‌های روغنی، گیاهان دارویی و... را جایگزین کشت‌های پاییزه کنیم. با تغییر شیوه‌های کاشت و بهره‌گیری از ارقام مختلف گیاهی مقاوم‌تر به سرمای پاییز و زمستان، می‌توان تولیدات دیم را در همه شهرها و روستاها افزایش دهیم.»
نادری، کشاورزی حفاظتی را راهکاری مناسب برای حفظ و اصلاح منابع کشاورزی با هدف افزایش تولید و پایداری محصول معرفی کرده و می‌گوید: «این رویکرد پایدار، علاوه بر بازسازی اراضی تخریب شده ،می‌تواند از نابودی اراضی زراعی نیز جلوگیری کند. در این روش ازپوشش آلی خاک محافظت شده و حداقل اختلاط خاک و تنوع زیستی گونه‌ها (تناوب محصولات زراعی با گونه‌های مختلف) ارتقا پیدا خواهد کرد. علاوه بر آن، فرآیندهای بیولوژیکی طبیعی و تنوع زیستی در سطح و زیر زمین افزایش یافته وبه کارآیی مصرف آب و پایداری تولید محصول منجر می‌شود.» طبق گفته این مقام مسئول، «کاهش بارندگی‌ها و تغییرات اقلیم علاوه بر دیمزارها، مزارع و باغات آبی استان را نیز در شرایط سختی قرار داده و تولیدات کشاورزی را تحت تأثیرقرار داده است. برای عبور از شرایط موجود، باید برنامه‌ریزی‌های لازم را بعمل آورده و دستورالعمل‌های خوب و سازنده‌ای را تدوین و اجرایی کنیم. علاوه بر آن، برای کاهش میزان خسارات باید اجرای طرح‌ها و برنامه‌های موردنظر را تسریع بخشیم.»
بهبود معیشت کشاورزان
طبق گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، «توصیه‌های فنی و راهکارهای زیادی برای افزایش بهره‌وری باغات و گذر از محدودیت‌های آبی وجود دارد. یکی از این برنامه‌ها، حذف باغات درجه ۳ است. باغاتی که از نظر کیفی در سطح پایین‌تری نسبت به باغ‌های درجه یک و دو قرار داشته و با توجه به شرایط خاک، نوع درختان و مدیریت ضعیف عملکرد ضعیف‌تری نسبت به باغ‌های درجه بالاتر دارد. لذا با توجه به محدودیت کشت و زرع در باغات و زمین‌های کشاورزی و بهبود معیشت کشاورزان باید اقدام به حذف باغات درجه ۳ و کشت گیاهان دارویی کم آب‌بر و با ارزش افزوده بالاتر کرد.»
وی می‌افزاید: «علاوه بر حذف باغات درجه ۳ باید باغات درجه ۲ را نیز ساماندهی و اصلاح کرد. این اصلاح شامل کشت ارقام کم آب‌بر و زودرس با هدف افزایش بهره‌وری آب و بهبود تولید و معیشت کشاورزان است. در همین راستا نیز کشت پسته در استان آذربایجان شرقی به دلیل مقاومت این گیاه به خشکی و شرایط آب و هوایی نیمه خشک منطقه توسعه پیدا کرده است. در تلاشیم تا درختان پرآب‌بر در باغات درجه ۲ را نیز جایگزین کشت‌های کم آب بر مانند پسته کرده و با گذر از محدودیت‌های آبی، بهره‌وری تولیدات کشاورزی را افزایش دهیم.»
«صادق نادری» توسعه گلخانه‌ها با هدف تولید محصولات پرآب‌بر در محیط‌های کنترل‌شده را نیز راهکاری اساسی برای مقابله با محدودیت‌های اقلیمی و بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی دانسته و تأکید می‌کند: «با احداث گلخانه‌ها، می‌توان مصرف آب را تا میزان قابل توجهی کاهش داد؛ علاوه بر آن، توسعه گلخانه‌ها اقدامی مؤثر برای افزایش بهره‌وری آب، تولید محصولات کشاورزی باکیفیت، بهبود معیشت کشاورزان و کاهش وابستگی به شرایط اقلیمی محسوب می‌شود.»
برش
افزایش بهره‌وری مصرف آب
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی تصریح می‌کند: «در اراضی آبی همانند اراضی دیمزارها باید کشت ارقام و محصولات کم آب بر و مقاوم به شوری و خشکی را در دستور کار قرار دهیم. باید تأکید کرد که کاهش رطوبت خاک در اراضی آبی منجر به افزایش شوری خاک شده و همزمان با تبخیر آب، نمک و املاح محلول در خاک باقی مانده و غلظت آنها در خاک افزایش پیدا می‌کند. به این ترتیب، خاک شور به یکی از موانع اصلی کشاورزی پایدار تبدیل شده و علاوه بر محدود کردن روند رشد گیاهان، ساختار خاک را نیز تخریب می‌کند. در همین راستا، کشاورزان باید با توسعه کشاورزی دیم و استفاده از ارقام مقاوم به خشکی و شوری، اراضی دیم و آبی را به چرخه تولید وارد کرده و بهره‌وری ملی را افزایش دهند.»
وی به اهمیت کشت محصولات زودرس با دوره‌های آبیاری کمتر اشاره کرده و می‌گوید: «استفاده از نوار تیپ و کشت نشایی، روشی بهینه برای آبیاری و تغذیه گیاهان محسوب می‌شود که علاوه بر رساندن آب و مواد مغذی به ریشه گیاهان به افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب نیز کمک شایانی خواهد کرد. پرهیز از آبیاری غرقابی و همچنین شیوه‌های کاشت نیز از اهمیت دوچندان برخوردار است. به طور مثال، روش مرسوم کاشت ذرت در ردیف های۷۵ سانتی‌متری، شیوه‌ای آب‌بر محسوب می‌شود و باید شیوه کشت آن را با هدف افزایش بهره‌وری مصرف آب تغییر داد. علاوه بر آن، کشت در کف جوی نیز در اراضی شور با تجمع املاح بالا بسیار مفید است. با کشت در کف جوی و حرکت شوری خاک به سمت پشته‌ها، گیاهان از ازدیاد غلظت نمک محفوظ مانده و آسیب کمتری می‌بینند.»
انتهای پیام/