ساعتِ صفرِ محیط‌‌زیست

گروه فرهنگی - ایران آنلاین: دوازده سال است که محمد احسانی با سماجتی شخصی و بی‌هیاهو، بحران‌های محیط‌زیستی ایران را ثبت می‌کند؛ مسیری طولانی که از دریاچه ارومیه و تالاب هامون گذشته، به رودخانه کارون رسیده و فرونشست‌های گسترده در کبودرآهنگ را ثبت کرده است. او این سال‌ها را با تعبیری که خودش به کار می‌برد «آرامش، دغدغه و نظم شخصی» طی کرده؛ مسیری که نه با سفارش آغاز شد، نه با امکانات پیش رفت. به گفته احسانی، فیلمسازانی که در ایران درباره محیط‌زیست کار می‌کنند، معمولاً در دو جبهه حرکت می‌کنند: گروهی که مستقل‌اند و انگیزه‌شان تنها دلبستگی انسانی و میهنی به زمین است و گروهی که با حمایت‌های سازمان‌یافته دستگاه‌های دولتی فعالیت می‌کنند. این دو مسیر، نه‌تنها به هم شبیه نیستند، بلکه در مواردی کاملاً در تضاد هم قرار می‌گیرند. او خود را بی‌تردید در گروه اول قرار می‌دهد؛ گروهی که کارشان از «ریاضت عارفانه» می‌گذرد. احسانی از «تحدید» نیز سخن می‌گوید؛ تحدیدی که بیشتر اقتصادی و مالی است. او این شکاف را «دوگانه» می‌نامد: «فیلم‌هایی که با حمایت نهادهای دولتی ساخته می‌شوند، نه‌تنها گسترده اکران می‌گیرند، بلکه روایت مدنظر همان نهادها را به افکارعمومی منتقل می‌کنند. در مقابل، فیلم‌های مستقل که با هزینه‌های اندک و سماجت تیم سازنده تولید می‌شوند، تنها به اندازه توان خود فیلمساز دیده می‌شوند.»

بیداری جامعه، بی‌عملی نهادها

اما وضعیت شنیده شدن هشدارها، داستان دیگری دارد. جامعه به‌ گفته او نسبت به بحران محیط‌زیست بیدار شده و امروز دیگر صحبت از آب، فرونشست یا گردوغبار، موضوعی لوکس و لاکچری نیست؛ بلکه به مسأله زندگی روزمره مردم تبدیل شده است. او معتقد است، «نقش فیلمسازان، روزنامه‌نگاران و فعالان مستقل بی‌تأثیر نبوده و همین جریان آرام و پیوسته است که حساسیت عمومی را بالا برده است.» اما در سوی دیگر ماجرا، یعنی نهادها و ارگان‌های تصمیم‌ساز، تغییری رخ نداده است.

فرسایش اعتماد و تأخیر در پذیرش خطر

پرسش مهم اما این است، چرا هشدارهایی که سال‌ها پیش مطرح شد، امروز تازه به گوش می‌رسد؟ احسانی برای توصیف این وضعیت از یک تصویر آشنا استفاده می‌کند: «ما تا سقف خانه‌مان روی سرمان خراب نشود باور نمی‌کنیم فاجعه در راه است.» او معتقد است، «جامعه و مسئولان ایران هر دو تا رسیدن به «خط آخر» بحران را جدی نمی‌گیرند و امروز کشور به همان «ساعت صفر» نزدیک شده است؛ لحظه‌ای که بحران محیط‌زیست از وضعیت هشدار خارج شده و وارد وضعیت برگشت‌ناپذیر می‌شود.» برای جلوگیری از رسیدن به این نقطه، احسانی تنها یک راه می‌شناسد: «دیده‌شدن گسترده این فیلم‌ها.» پلتفرم‌ها، تلویزیون، مراکز فرهنگی و سالن‌های نمایش، به باور او، باید مسئولیت اجتماعی خود را جدی بگیرند. او می‌گوید، همه کاری که از دست یک فیلمساز مستقل برمی‌آمده انجام داده: ساختن فیلم با هزاران سختی، انتشار با هزینه‌های شخصی و پیگیری بی‌وقفه؛ اما با حسرتی آشکار ادامه می‌دهد «یک دست صدا ندارد».

* متن کامل این گزارش را اینجا بخوانید.