کارت سوخت جعلی نداریم

زوزان نقشبندی_ گروه اقتصادی: سامانه هوشمند سوخت ایران که بیش از دو دهه از فعالیت آن می‌گذرد، از سال گذشته در مسیر بازطراحی و به‌روزرسانی قرار گرفته است تا علاوه بر بهبود کارایی، شفافیت تراکنش‌ها را افزایش دهد و به کاهش قاچاق سوخت کمک کند. در همین راستا عباس باصفا، مدیر سامانه هوشمند سوخت در گفت‌وگویی با «ایران» به بررسی جزئیات تازه‌ای از بازطراحی سامانه هوشمند سوخت پرداخته است.

گفته می‌شود که بخشی از کارت‌های سوخت کشور به صورت غیرفعال است. اگر بخواهیم یک نگاه آماری به تعداد کارت‌های سوخت در کشور داشته باشیم؛ هم‌اکنون چند کارت سوخت در کشور فعالند؟
 در حال حاضر تعداد کارت‌های فعال سوخت حدود ۳۲ میلیون و ۲۰۰ هزار کارت است. از این تعداد، ۲۰ میلیون ۸۴۸ هزار کارت برای خودروهای سواری صادر شده که تقریباً ۱۷ میلیون و ۴۴۸ هزار کارت آن دارای تراکنش فعال است و به‌صورت کلی از این ۳۲ میلیون کارت، ۲۵ تا ۲۶ میلیون کارت ماهانه دارای تراکنش هستند. قبلاً صدور کارت حدود یک تا یک و نیم ماه زمان می‌برد و مالک خودرو مجبور بود به پلیس +۱۰ مراجعه کند. اکنون این روند آنلاین شده و ثبت درخواست و تأییدیه‌ها کمتر از دو دقیقه طول می‌کشد. کارت‌ها نیز طی کمتر از ۱۰ روز از طریق سامانه Fcs.niopdc.ir به دست متقاضی می‌رسند. یک وقفه کوتاه در تولید کارت‌ها به دلیل جابه‌جایی شرکت تولیدکننده رخ داد وحدود یک ماه تولید متوقف شد و در این مدت روزانه حدود ۱۵ هزار درخواست ثبت می‌شد که به‌مرور جمع شد و پس از راه‌اندازی مجدد، تولید کارت‌ها به روال سابق ادامه یافت.
 
با توجه به آماری که ارائه کردید؛ بخش بزرگی از کارت‌های سوخت غیرفعال هستند. چه تعداد از این کارت‌ها به صورت غیرقانونی در کشور استفاده می‌شود؟
باید تأکید کنم که هیچ‌گونه کارت غیرقانونی سوختی در کشور وجود ندارد. ما کارت غیرقانونی سوخت نداریم. کارت‌هایی که ابطال شدند، نامعتبر بودند، نه غیرقانونی. یعنی یا پشتشان خودرو وجود نداشت، یا مفقودی بودند، یا اطلاعاتشان به‌روز نشده بود. پس از ابطال ۶۰۰ هزار کارت نامعتبر، اکنون کارت غیرمعتبر فعال در سیستم نداریم. کارت غیرقانونی یعنی کارت جعلی یا کارت صادر نشده از سیستم که چنین چیزی وجود ندارد. اما کارت نامعتبر، کارتی است که باید از چرخه خارج می‌شد و این کار انجام شده است. اگر اکنون از کارت شخصی فردی سوءاستفاده می‌شود، مسئولیتش با ما نیست. وقتی کارت سوخت فردی مفقود می‌شود لازم است به نواحی شرکت ملی پخش استان خود مراجعه کرده و نسبت به ابطال کارت سوخت اقدام گردد ولی متأسفانه اقدامی صورت نمی‌گیرد و بعد از چند وقت از کارت آنها در مناطق مرزی سوء‌استفاده می‌شود و برای مالک حکم قضایی صادر می‌شود.
 
آیا یک سامانه خاصی طراحی نشده تا این مشکل را مدیریت کند؟
بله. بازطراحی سامانه هوشمند سوخت یکی از اقدامات کلیدی سال ۱۴۰۴ بود که بعد از ۲۰ سال در حال به‌روزرسانی می‌باشد. سال گذشته مجوز بازطراحی سامانه دریافت شد و ما در حال طراحی یک سامانه نوین هستیم. در حال حاضر تست آزمایشی این سامانه در کیش اجرا می‌شود. نسل جدید ترمینال‌های سوخت که با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی شده‌اند، هم از نظر امنیت و هم کارایی با نسل قدیم که حدود ۲۰ سال عمر دارد، کاملاً متفاوت هستند. این ترمینال‌ها جزو به‌روزترین دستگاه‌های دنیا هستند که از مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌توان به لمسی بودن، مجهز به NFC و کیوآرکدخوان اشاره کرد. در آینده، پروژه‌های سامانه هوشمند سوخت با استفاده از این تکنولوژی‌ها به اجرا درمی‌آید و جایگزین نسل قدیم خواهد شد. اولین گام ما ساماندهی کارت‌های هوشمند سوخت بود. بانک اطلاعاتی سامانه هوشمند سوخت حدود ۲۰ سال قدمت دارد و داده‌ها به‌روز نشده بودند. خودروهای ازرده‌خارج، سرقت‌شده یا تغییر کاربری داده شده، اطلاعاتشان به‌روز نبود. با همکاری فراجا، بانک اطلاعاتی خود را به‌روز کردیم و حدود ۶۰۰ هزار کارت هوشمند سوخت نامعتبر شناسایی و ابطال شد. این اقدام منجر به جلوگیری از برداشت غیرمجاز روزانه یک میلیون و ۳۰۰ هزار لیتر بنزین شد.  یکی از اقدامات مهم ما مهندسی معکوس روی فرآیند شخصی‌سازی کارت‌ها بود که پس از ۲۰ سال انجام شد و دانش فنی بسیار ارزشمندی محسوب می‌شود. در ابتدا، دانش شخصی‌سازی کارت‌ها در اختیار آلمانی‌ها بود. آنها روی دستگاه‌های GSM فرآیند شخصی‌سازی را انجام دادند؛ اما دانش آن را منتقل نکردند و بعد از مدتی رفتند. سپس چینی‌ها هم وارد شدند و فرآیند مشابهی را انجام دادند و دوباره رفتند. زمانی که سامانه هوشمند سوخت راه‌اندازی شده بود، تولید کارت روزانه حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار کارت بود، اما پس از ترک این شرکت‌ها و به دلیل نداشتن دانش فنی، ظرفیت تولید به حدود ۱۵ هزار کارت در روز کاهش یافت. در آن زمان، حتی در شرایط جنگ ۱۲ روزه، همکاران ما در سامانه هوشمند سوخت از خرداد تا تیرماه روی این موضوع کار کردند و توانستند با مهندسی معکوس، دانش شخصی‌سازی را به‌صورت صددرصد بومی به دست بیاورند. حال این دانش در اختیار ماست و می‌توانیم روی هر دستگاه GSM وارد شده به کشور، فرآیند شخصی‌سازی را نصب کنیم. این اقدام باعث شد که تولید کارت‌ها دوباره افزایش یابد و از ظرفیت قبلی ۱۵ هزار کارت در روز به حدود ۵۰ هزار کارت در روز و بیشتر برسد.
 
به هر حال به پاسخ خود نرسیدم که چرا چندین میلیون کارت بلااستفاده در چرخه بنزین وجود دارد؟
وجود چند میلیون کارت بلااستفاده عمدتاً به این دلیل است که مردم باتوجه‌ به برابر بودن نرخ سهمیه دوم با نرخ آزاد جایگاه‌ها، ترجیح می‌دادند از کارت شخصی استفاده نکنند و سوخت آزاد بگیرند؛ بنابراین برایشان فرقی نمی‌کرد و کارت شخصی را کنار می‌گذاشتند. اما رفتار مصرف‌کنندگان در دوران جنگ ۱۲ روزه تغییر کرد. قبل از جنگ، حدود ۵۵ درصد مردم از کارت شخصی و ۴۵ درصد از کارت اضطراری استفاده می‌کردند. اما در دوره جنگ و با اعمال سیاست‌های جدید سوخت، استفاده از کارت اضطراری محدود شد و میزان استفاده از کارت شخصی به ۷۵ درصد رسید. پس از پایان این دوره، الگوی مصرف دوباره به حالت قبلی بازگشته، اما تجربه جنگ نشان داد که مردم در صورت ایجاد انگیزه، به‌طورجدی از کارت‌های شخصی خود استفاده می‌کنند. تنها در دو سه روز اخیر، میزان درخواست صدور کارت سوخت سه برابر شده است. توجه داشته باشید که بخشی از قاچاق بنزین ناشی از تراکنش‌هایی است که با کارت‌های اضطراری در جایگاه‌ها انجام می‌شود. به همین دلیل، در طرح جدید، قصد داریم این تراکنش‌ها را شناسه‌دار کنیم. در بازطراحی سامانه هوشمند سوخت که اکنون تست آزمایشی آن در حال اجراست، برنامه داریم دسترسی به کارت اضطراری جایگاه را از حالت رمز ۴ صفر خارج کنیم. به‌موازات این کار، مجوزهای امنیتی سامانه نیز در حال اخذ است. برای این کار قصد داریم از ابزارهای اپلیکیشن موبایل، توکن و ووچر استفاده کنیم. در حال حاضر، هم ظرفیت تولید کارت بالا رفته و هم تعداد درخواست‌ها افزایش‌یافته است. در این روند متوجه شدیم که بخش قابل‌توجهی از کارت‌های سوختی که مردم درخواست تعویضشان را داده‌اند، کاملاً سالم و دارای تراکنش فعال هستند؛ اما به دلیل وجود نام مالک قبلی روی کارت، افراد اقدام به سوزاندن و صدور کارت جدید کرده‌اند.
 
در جریان انتشار مصوبه هیأت دولت درباره نرخ سوم بنزین، ابهاماتی درباره صادر نشدن کارت‌ سوخت  و نبود سهمیه بنزین برای افرادی مطرح شد که اقدام به جابه‌جایی خودرو می‌کنند. آیا با جابه جایی خودرو سهمیه بنزین هم از بین می‌رود؟
 در کارت‌هایی که قبل از سال ۱۴۰۲ صادر می‌شد، نام مالک روی کارت درج می‌شد، اما اکنون این روند انجام نمی‌شود. کارت سوخت به خودرو تعلق دارد و درج یا عدم درج نام روی آن هیچ تأثیری بر اعتبار کارت ندارد؛ بنابراین مهم نیست پشت کارت چه نامی نوشته شده است. هنگام نقل‌وانتقال خودرو، هویت مالک جدید بر اساس VIN خودرو بررسی می‌شود و ارتباطی به نام درج‌شده روی کارت سوخت ندارد. به همین دلیل، اگر فردی مالک خودرو باشد حتی اگر نام شخص دیگری روی کارت سوخت نقش بسته باشد هیچ نیازی به تعویض کارت سوخت ندارد. این موضوع باعث شده تعداد زیادی از درخواست‌های ثبت‌شده کاملاً غیرضروری باشد؛ بنابراین مردم نباید برای چنین مواردی هزینه پرداخت کنند، در صف بمانند یا کارت جدید بگیرند؛ کارت فعلی‌شان معتبر است و مشکلی برای سوختگیری و شارژ ماهیانه ندارند.