آرامش غیرمنتظره در جایگاه های سوخت/ چرا جامعه با اصلاح بنزین همراهی کرد؟

زوزان نقشبندی-گروه اقتصادی: در سال‌های گذشته، شوک‌های قیمتی ناگهانی در حوزه سوخت، بویژه در مقاطع بحرانی اقتصاد، نشان داده‌اند که سیاست‌های اصلاحی اگر بدون اقناع افکار عمومی و اطلاع‌رسانی شفاف انجام شوند، می‌توانند پیامدهای اجتماعی پرهزینه‌ای به همراه داشته باشند. همین پیشینه تاریخی باعث شده است که هر خبر یا نشانه‌ای از تغییر قیمت بنزین، حتی پیش از اجرا، با حساسیت بالای جامعه و رسانه‌ها مواجه شود. در چنین بستری، افزایش نرخ سوم بنزین آن هم در شرایط ویژه اقتصاد این انتظار را نزد برخی‌ها تقویت می‌کرد که نارضایتی اجتماعی بار دیگر بروز پیدا کند.
بااین‌حال، بعد از گذشت چند روز از اجرای مصوبه اصلاح نرخ بنزین، آنچه رخ‌داده تصویری متفاوت از انتظارات بعضا بدبینانه اولیه است و فرآیند سوخت‌گیری در جایگاه‌ها در شرایطی عادی و بدون بروز تنش در حال انجام است؛ بنابراین برخلاف تجربه‌های پیشین، اجرای مصوبه جدید بنزین نه‌تنها با چالشی جدید همراه نشد، بلکه نشانه‌هایی از سازگاری جامعه با این تغییر نیز درالگوهای رفتار مصرفی قابل ‌مشاهده است.

 همراهی مردم در اجرای مصوبه اصلاح نرخ بنزین
بررسی‌های میدانی و رصد مصرف مردم در چند روز گذشته همزمان با اجرای مصوبه بنزینی نشان می‌دهد تمایل مردم به استفاده از کارت سوخت شخصی افزایش‌یافته است که همین امر یکی از اهداف دولت برای تغییر ترجیح رفتاری در استفاده از کارت جایگاه‌ها بود. درعین‌حال، صف‌های طولانی بنزین بویژه در کلان‌شهر تهران، نسبت به روزهای ابتدایی اجرای مصوبه به شکل محسوسی کاهش‌یافته است.

 بازطراحی رفتار مصرفی جامعه
یکی از ضرورت‌های اجرای سیاست جدید بنزینی، ناترازی جدی میان تولید و مصرف بنزین در کشور بود.
در شرایطی که مصرف داخلی بنزین از ظرفیت تولید فراتر رفته، دولت ناگزیر به واردات سالانه حدود ۶ میلیارد دلار بنزین شده است؛ رقمی که معادل حدود یک‌ونیم برابر کل یارانه نقدی پرداختی در طول یک سال برآورد می‌شود.
تداوم این روند، فشار قابل توجهی بر منابع ارزی کشور وارد می‌کند؛ منابعی که می‌تواند به‌جای تأمین مصرف بی‌رویه سوخت، در مسیر حمایت هدفمند از اقشار آسیب‌پذیر و تقویت سیاست‌های رفاهی به کار گرفته شود.
بنابراین در کنار ملاحظات اقتصادی و اجتماعی، یکی از اهداف مهم موردتوجه سیاست جدید دولت در حوزه بنزین را باید در تلاش برای بازطراحی نظام مدیریت مصرف سوخت و رصد رفتار مصرفی جامعه دید. طی سال‌های گذشته، سیاست‌گذاری در حوزه بنزین عمدتاً در چرخه‌ای از تصمیمات مقطعی، واکنشی و متناقض گرفتار بوده است؛ چرخه‌ای که از تثبیت بلندمدت قیمت‌ها آغاز می‌شد، به جهش‌های ناگهانی و پرهزینه ختم می‌شد و در نهایت، بدون اصلاح الگوی مصرف یا ایجاد زیرساخت‌های پایدار، بار دیگر به نقطه آغاز بازمی‌گشت.‌

در چنین شرایطی، دولت در تلاش است با اتخاذ رویکردی تدریجی، از این الگوی بی‌ثبات خارج شده و مدیریت بنزین را از سطح تصمیمات کوتاه‌مدت به سطح سیاست‌گذاری مصرفی ارتقا دهد. از سوی دیگر اگر در سطحی کلان‌تر به سیاست اصلاح قیمت سوخت نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که این تصمیم در امتداد کاهش وابستگی به بنزین و ایجاد انگیزه برای ‌گذار تدریجی به سوخت‌های پاک‌تر است، زیرا واقعی‌تر شدن تدریجی قیمت بنزین و مدیریت مصرف آن، زمینه برای افزایش جذابیت سوخت‌های جایگزین پاک، از جمله سی‌ان‌جی و گاز مایع می‌شود. هرچند این ‌گذار نیازمند سرمایه‌گذاری، زیرساخت و سیاست‌های مکمل است، اما اصلاح تدریجی قیمت و مصرف بنزین را می‌توان یکی از پیش‌نیازهای اجتناب‌ناپذیر آن دانست.

 اجرای سیاست‌های جدید سوخت در تمام جایگاه‌ها
 عباس باصفا، مدیر سامانه هوشمند سوخت در گفت‌وگو با «ایران» از اجرای کامل سیاست‌های جدید سوخت در سراسر کشور در هفته اول اجرا شدن مصوبه بنزینی خبر داد و جزئیات نحوه اجرا و نتایج اولیه آن را تشریح کرد. باصفا اعلام کرد: «سیاست‌های جدید سوخت به طور کامل در تمام ۵۱۰۰ جایگاه عرضه سوخت کشور اجرا شده است.»
مدیر سامانه هوشمند سوخت به روند اجرای مصوبه اصلاح نرخ بنزین و وضعیت هفته اول اجرای این طرح پرداخت. به گفته باصفا، در هفته‌ای که از اجرای مصوبه اصلاح نرخ بنزین گذشت، به دلیل آنکه از قبل برای اجرای این مصوبه برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی مناسبی انجام شده بود، هیچ‌گونه مشکل یا تنشی در روند اجرا به وجود نیامد.
وی تأکید کرد: «به نظر من، دولت در این موضوع رفتار مناسبی از خود نشان داد؛ شفاف‌سازی لازم انجام شد و فضای عمومی جامعه برخلاف دوره‌های گذشته دچار التهاب نشد. خوشبختانه این مرحله با آرامش کامل و بدون مشکل خاصی پشت سر گذاشته شد.»
 مدیر سامانه هوشمند سوخت به جزئیات اجرای سیاست‌های ابلاغی دولت در جایگاه‌های سوخت اشاره کرد و گفت: «تمام سیاست‌هایی که دولت به ما ابلاغ کرده بود، به طور کامل اجرا شد و در ۵۱۰۰ جایگاه عرضه سوخت در سراسر کشور، سیاست‌های مربوط به تغییر قیمت  اعمال شد.
همچنین سهمیه خودروهای وارداتی خارجی با حجم موتور بالای ۱۳۰۰ سی‌سی و خودروهای دولتی دارای پلاک، به‌جز آمبولانس‌ها، حذف شد. خودروهای دارای پلاک مناطق آزاد نیز مطابق بخشنامه‌های ابلاغی، سهمیه‌هایشان به‌درستی حذف شد و نرخ ۵هزارتومانی روی کارت‌های سوخت آنها اعمال شد.»

 هفته ابتدایی تغییر نرخ بنزین بدون چالش
او در ادامه وضعیت فنی سامانه و میزان چالش‌های احتمالی، ارزیابی اولیه از اجرای طرح را ارائه داد. باصفا اضافه کرد: «در طول این هفته، چه در سامانه هوشمند سوخت و چه در وزارت نفت، به‌طورکلی با چالش یا مشکل خاصی مواجه نبودیم. اگر بخواهیم اثرگذاری و میزان موفقیت این طرح را به طور دقیق بررسی کنیم، لازم است حداقل چند هفته زمان بگذرد تا گزارش کامل تراکنش‌ها دریافت شود و بتوانیم تحلیل درستی از وضعیت ارائه دهیم. در حال حاضر، آمار دقیق تراکنش‌ها هنوز به دست ما نرسیده است، چراکه بخشی از تراکنش‌ها به‌صورت آفلاین انجام می‌شود.»
مدیر سامانه هوشمند سوخت اهمیت زیرساخت کارت سوخت و مزیت‌های فنی آن را توضیح داد.
او یکی از مزیت‌های مهم سامانه هوشمند سوخت و کارت هوشمند سوخت را همین قابلیت دانست و تأکید کرد: «ما همواره بر حفظ این سامانه تأکید داریم، زیرا در هر شرایطی و در سراسر کشور، فرآیند سوخت‌گیری با کارت سوخت انجام می‌شود و وابسته به آنلاین یا آفلاین بودن سیستم نیست. افراد می‌توانند کارت سوخت خود را در جایگاه استفاده کنند و پس از انجام سوخت‌گیری، اطلاعات تراکنش در زمان مناسب به سامانه مرکزی منتقل می‌شود.»

 سه برابر شدن درخواست صدور کارت هوشمند سوخت
 مدیر سامانه هوشمند سوخت درباره افرایش آمار درخواست‌های صدور کارت سوخت گفت: «در حدود دو هفته اخیر، تعداد درخواست‌های صدور کارت هوشمند سوخت تقریباً سه برابر شده است.
پیش‌ازاین، روزانه حدود ۱۲ هزار درخواست ثبت می‌شد و تقریباً همین تعداد کارت صادر و تولید می‌کردیم، اما اکنون ظرفیت درخواست‌ها به حدود ۳۵ هزار درخواست در روز
 رسیده است.»
افزایش سهم کارت سوخت شخصی به ۷۴ درصد پس از اجرای مصوبه دولت به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، محمدصادق عظیمی فر، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرده است که سهم کارت شخصی در سوخت‌گیری به ۷۴ درصد طی هفت‌روزه پس از اجرای مصوبه بنزین افزایش‌یافته است.
پیش از اجرای طرح سه‌نرخی شدن قیمت بنزین، سهم کارت آزاد جایگاه در سوختگیری روزانه ۴۳ درصد بود که امکان هرگونه پایش و تحلیل داده نسبت به میزان سوختگیری گروه‌های مختلف مصرف را سلب می‌کرد.
وی توضیح داد: « طبق قوانین بودجه سنواتی در سال‌های گذشته، میزان سوختگیری از کارت‌های آزاد باید به طور چشمگیری کاهش می‌یافت که این امر باتوجه‌به عدم تفاوت قیمت کارت آزاد جایگاه و سهمیه دوم کارت‌های شخصی در عمل محقق نشد.»
مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با بیان اینکه یکی از اهداف مصوبه اخیر دولت در خصوص نرخ بنزین، افزایش سهم استفاده از کارت سوخت شخصی در سوختگیری روزانه بود، گفت: «طی هفت روز گذشته از اجرای این طرح (۲۲ آذر ۱۴۰۴) که بر اساس آن نرخ کارت آزاد جایگاه به ۵ هزار تومان افزایش‌یافته، میزان سوختگیری از کارت آزاد به طور متوسط به ۲۶ درصد تنزل‌یافته است.»
معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش همچنین به کاهش ۹ میلیون‌لیتری مصرف سوخت طی هفت روز گذشته نسبت به متوسط مصرف در آذرماه جاری اشاره کرد و افزود: «در حال حاضر نمی‌توان در خصوص اثر مصوبه دولت در کاهش مصرف یاد شده با قطعیت مطلبی بیان کرد؛ زیرا به نظر می‌رسد عواملی نظیر شرایط جوی کشور و همچنین افزایش قابل‌توجه سوختگیری در دو روز منتهی به اجرای طرح، نیز در کاهش میزان مصرف دخیل بوده‌اند؛ بنابراین باید به‌مرورزمان و با درنظرگرفتن عوامل مختلف، نسبت به تأثیر طرح در کاهش مصرف اظهارنظر کرد.»

برش

استفاده از کارت‌های اضطراری کاهش پیدا کرده است

عباس باصفا، مدیر سامانه هوشمند سوخت نتایج اولیه اجرای طرح را تغییر رفتار مصرف‌کنندگان دانست و افزود: «باید صبر کنیم تا همه تراکنش‌ها جمع‌آوری شود و سپس بتوانیم تحلیل دقیق‌تری از نتایج طرح ارائه دهیم، اما شواهد اولیه نشان می‌دهد که حداقل در همین یک هفته، استفاده از کارت شخصی سوخت به‌شدت افزایش‌یافته و استفاده از کارت‌های اضطراری کاهش پیدا کرده است. همچنین تقاضا برای دریافت کارت هوشمند سوخت به طور قابل‌توجهی افزایش داشته است.»