احتمال بروز خسارت ۶۰ درصدی به تهران در صورت وقوع زلزله بزرگ/ جزئیات ساخت هتل ۳۰ طبقه روی گسل در ولنجک

گروه اجتماعی ایران آنلاین: خطر زمین لرزه بزرگ سال‌هاست میان مردم و مسئولان بحث برانگیز شده است و مسئولان و مدیران شهری پایتخت پس از وقوع چندین زمین لرزه در مناطق مختلف کشور در اندیشه وقوع زلزله احتمالی با مقیاسی بیش از شش و هفت ریشتر فرو رفتند.

در این راستا نقشه لرزه‌ای مناطق ۲۲ گانه تهران در سال ۱۳۹۷ تدوین شد تا موقعیت مکانی گسل‌های موجود در ۳۵۴ محله پایتخت را به تصویر بکشد. در رده‌بندی میزان خطرناکی گسل‌های شهر سه دسته اصلی، متوسط و فرعی روی نقشه لرزه‌ای تهران مشهود است و دقت این نقشه در حد «تشخیص میزان فاصله پلاک‌های ساختمانی واقع در هر کوچه/خیابان با پهنه‌های گسلی» ارزیابی می‌شود. نقشه گسل‌های تهران نشان می‌دهد ۹ منطقه از شهر در نواحی پرخطر و ۹ منطقه در نواحی کم‌خطر قرار دارند.

حدود ۱۰ درصد از نقشه تهران در حریم گسل‌های اصلی قرار دارد که بخش قابل‌توجهی از این پهنه تحت خطر تخریب گسترده با زلزله بزرگ، در شمال شهر است و بافت فرسوده در دیگر مناطق و رعایت نکردن اصول ساخت‌وساز بر این نگرانی‌ها دامن می‌زند.

از این‌رو از سال ۱۳۹۹ با تصویب شورای عالی شهرسازی، برج‌سازی در اطراف گسل‌های اصلی ممنوع و برای سایر ساخت‌وساز‌ها حد تراکم تعیین شد. یک مطالعه رسمی اما به لحاظ شدت خسارت در زلزله، ۶۵ درصد از ساختمان‌های منطقه یک را بحرانی اعلام می‌کند.

این درحالی است که مرکز پژوهش‌های مجلس اخیرا در گزارشی ملاحظات ساخت و ساز در حریم گسل را بررسی کرده است که عواقب و خسارات ناشی از زلزله عموماً با دخالت‌های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی ازجمله ساخت وسازهای بی‌رویه در حریم گسل، فقدان یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز را بیان می‌کند.

بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی در این گزارش رسمی، با اعلام اینکه هم اکنون دست کم ۱۰۰ ساختمان پرجمعیت و ۲۴۵ سایت مهم پایتخت در خطر «زلزله بزرگ» قرار دارند، بیان می‌کند که تجربیات به دست آمده از زلزله‌های گذشته نشان‌می‌دهد ساختمان‌های واقع در مجاورت گسل همواره در معرض آسیب‌ها و خسارات شدیدتری هستند، اما با رعایت حدفاصل مناسب از گسل‌های فعال می‌توان از شدت خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله کاست.

گزارش مذکور ادامه می‌دهد که طبق آیین نامه ۲۸۰۰، ساخت ساختمان‌هایی با درجه اهمیت بسیار زیاد روی پهنه‌ها و حریم گسل‌ها ممنوع است و ساختمان‌های با اهمیت متوسط و کم باید مطابق دستورالعمل ساخت و ساز در پهنه‌های گسلی طراحی و اجرا شود. ساخت ساختمان‌های با اهمیت زیاد نیز منوط به رعایت تمهیدات عادی یا ویژه این دستورالعمل است.

مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین در این گزارش از دولت درخواست می‌کند تا با محدود کردن فعالیت‌های کمیسیون ماده ۵ و ماده ۱۰۰ شهرداری، از تغییر کاربری‌های خطرناک و بارگذاری‌های متراکم و طبقاتی (ورای ظرفیت تجمعی امداد و نجات و تردد در شبکه ارتباطی پیرامون) جلوگیری شود.

این گزارش ادامه می‌دهد که مجموع مساحت حریم گسل‌های تهران ۷۵ کیلومتر مربع وسعت دارد که ۵۵ کیلومتر مربع از این مساحت، در شهر تهران واقع است (۹ درصد مساحت شهر تهران) و روی حدود ۲۵ کیلومترمربع از آن ساخت‌وساز صورت گرفته است. نتایج مطالعات نشان‌می‌دهد که حدود ۱۰۰ ساختمان بلندمرتبه، ۲۴۵ سایت مهم و حساس و حدود ۳۲ هکتار بافت فرسوده در محدوده حریم گسل‌های شهر تهران قرار دارد. به‌علاوه در شهرهای جدید و همچنین بخش‌های در حال توسعه در مجاورت کلان‌شهرها نیز عموماً حریم گسل به‌درستی رعایت نمی‌شود. به‌عنوان مثال، در محدوده شهر جدید پردیس، چندین گسل مهم و فعال وجود دارد که ساخت‌وساز بر روی آنها صورت گرفته است. لازم به ذکر است، حدود ۱۲ هزار ساختمان در تهران باید از نظر مقاومت و رفع خطر مورد بررسی و اقدام فوری قرار گیرند.

استقرار سه ایستگاه آتش‌نشانی روی گسل‌های تهران

علی بیت‌الهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به خبرنگار ایران آنلاین، با بیان آنکه نقشه‌های حریم گسل‌های تعدادی از کلانشهرها از اواخر سال ۱۳۹۸ تهیه، تصویب و ابلاغ شد، می‌گوید: بر این اساس از سال ۱۴۰۰ به قبل یک بستر قانونی ممنوعیت ساخت و ساز روی گسل وجود نداشت و طی سه سال اخیر با همت و تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری، ساخت ساختمان‌های با درجه اهمیت بسیار بالا همچون بیمارستان‌ها، برج‌ها، مخازن سوخت و ساختمان‌های با اهمیت بالا از دیدگاه ستادی و فرماندهی ممنوع است.

او ساخت ساختمان‌ها و بناهای مسکونی با طبقات کمتر و با شرایط ویژه و سختگیرانه را مجاز می‌خواند و می‌افزاید: تا پیش از ابلاغ نقشه‌های حریم گسلی درتهران از حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ پلاک ساختمانی که بر پهنه‌های گسلی تهران بنا شده است، حدود ۲۵۰ مرکز بسیار مهم همچون مخازن سوخت، مراکز سازمانی حساس از جمله بیمارستان‌ها و مدارس و سه ایستگاه آتش‌نشانی روی گسل‌ها قرار دارند و ضرورت دارد از احداث اینگونه بناها اجتناب شود؛ چراکه در صورت بروز حادثه باید از طریق این ساختمان‌ها سرویس‌دهی صورت گیرد.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی آمار مستند در خصوص ساختمان‌های بلندمرتبه را مرتبط با سال ۱۳۹۵ برمی‌شمارد و می‌گوید: حدود یکصد برج بالای ۱۲ طبقه روی این گسل‌ها احداث شده است و در امتداد خط گسل‌های اصلی تهران و تلاقی آن با خطوط پرفشار و اصلی گاز، ۱۴۷ نقطه تقاطعی وجود دارد که درجابجایی‌های گسلی حادثه‌ساز می‌شوند.

بیت‌الهی عنوان می‌کند: متاسفانه در خط شمالی تهران سه گسل بزرگ و اصلی با طول بیش از ۱۰ کیلومتر وجود دارد و طول گسل به بیش از ۱۵۰ کیلومتر می‌رسد و گسل‌های لویزان و نیاوران نیز طویل است. روی این گسل‌ها که در شمال شهر واقع شده مجموعه‌ای از بافت‌های فرسوده را هم شاهد هستیم که از نظر مقاومت در برابر زلزله مستحدثات واقع در این بافت‌ها بسیار ضعیف تلقی می‌شوند که بافت دارآباد، گلاب‌دره، تجریش، جماران، فرحزاد، اوین درکه علاوه بر اینکه مناطق گسلی هستند، سیل‌گیر نیز محسوب می‌شوند و از آن‌ها به عنوان مناطق پرریسک تهران یاد می‌شود.

بررسی زمین‌های نهضت ملی مسکن از نظر گسل و فرونشست

بیت‌الهی بیشترین تلاقی گسلی با ساختمان‌های موجود را در منطقه یک پایتخت می‌خواند و اعلام می‌کند: بخش شمال شرقی کلان‌شهر تهران و خارج از شهر نیز در محدوده دماوند مکان تلاقی دو گسل اصلی شمال تهران و گسل مشاء است که در طول سالیان اخیر نقشه‌های زلزله‌های رخ داده نشان می‌دهد در این مکان تجمع بسیار زیادی از زلزله‌ها را شاهد هستیم. رخ داد زلزله اما مرز شهری و خارج از شهر را نمی‌شناسد در صورت وقوع زمین لرزه خسارت به بار می‌آید. همانگونه که امروز با رخ دادن زلزله در تایوان که حدود ۱۸ کیلومتری جنوب شهر هوالی‌ین تایوان بود، در شهر نیز خسارت وارد شده است.

او از گسل‌ها به عنوان پارامتر خطر یاد می‌کند و می‌افزاید: براساس بازتاب و استعلاماتی که در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به عنوان متولی اجرای نقشه حریم گسل‌ها گرفته می‌شود، در احداث طرح‌های نهضت ملی مسکن در شهرهای مختلف به طور قطع از این مرکز استعلام گرفته می‌شود و سایت‌های منتخب اگر در محدوده حریم گسلی و محدوده فرونشست زمین قرار گیرند، سایت جدید جایگزین می‌شود. در صدور پروانه‌ها و در شهرهای تهران، مشهد و کرج این اقدامات صورت گرفته است و بسیاری از متقاضیان به منظور احداث بنا با موضوع حریم گسل‌ها رجوع و راهنمایی‌های لازم را دریافت کردند و این گام مثبت و رو به جلو است.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر ضرورت تهیه شناسنامه برای گسل‌ها در کشور خاطرنشان می‌کند: این امر در تهیه طرح‌های تفصیلی شهرها، مکان‌یابی‌ها و تعیین کاربری‌ها موثر است؛ چراکه اگر قریب به ۳۰ سال پیش این نقشه‌ها را به صورت قانونی در اختیار داشتیم، ساختمان‌ها و برج‌های حائزاهمیت و بلندمرتبه، تاسیسات بسیار مهم سوخت و ذخیره سوخت روی گسل‌ها احداث نمی‌شد و با مشخص شدن و ابلاغ این نقشه‌ها مشاوران شهرسازی در تهیه طرح‌های تفصیلی و طرح‌های جامع از آن‌ها بهره می‌گیرند و سعی می‌کنند مکان‌های کم خطر را روی پهنه‌های گسلی انتخاب کنند تا ریسک زلزله کاهش یابد.

جزئیات ساخت هتل ۳۰ طبقه در ولنجک روی گسل

بیت‌الهی به ساخت هتل ۳۰ طبقه روی گسل در ولنجک اشاره می‌کند و می‌گوید: در این راستا جلساتی برگزار شده و از مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی استعلام نیز گرفته شده است و به طور مشخص اعلام کرده‌ایم برحسب مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری احداث ساختمان با تعداد طبقات بیش از ۱۲ طبقه ممنوع است و کارفرمای این طرح، تعداد ۱۲ طبقه را برای اجرای طرح خود اقتصادی نمی‌دانست، این نظر را به شورای عالی شهرسازی و معماری نیز منعکس کردیم؛ از آن تاریخ به بعد درخصوص عملکرد کارفرما اطلاعی نداریم و در حوزه فعالیت ما محسوب نمی‌شود. لذا امیدواریم شهرداری تهران رعایت کند و این اهمیت را قائل شود. چراکه در صورت بروز حادثه اهمیت چنین مسائلی مشهود می‌شود.

او رویکرد و هدف مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی را پیشگیری از خسارات جانی و مالی درپی وقوع زلزله می‌خواند و اظهار می‌کند: در این راستا باید مکانی انتخاب شود که روی گسل قرار نگیرد.

تخریب ۶۰ درصد از ساختمان‌های پایتخت در صورت وقوع زلزله

بیت الهی تاکید می‌کند: اگر در تهران زمین لرزه‌ای به بزرگی زلزله رخ داده در تایوان با بزرگی ۷.۴ رخ دهد، خسارات بسیار بیشتر است و برآوردهای ما نشان می‌دهد قریب به ۶۰ درصد از ساختمان‌های موجود در تهران آسیب می‌بینند و اگر در محدوده شهری به وقوع بپیوندد، امر قابل انتظاری است ولی اگر در یک ناحیه خارج از شهر رخ دهد، تاثیرات زلزله به سبب فاصله‌ای که می‌گیرد کاهش می‌یابد. اما در راستای مدلی که برای این زلزله در خارج از محدوده شهری تهیه کرده‌ایم، خسارتی حدود ۴۰درصد آسیب دیدگی برای ساختمان‌ها را برآورد کرده‌ایم که خسارت قابل توجهی است.

او این امر را یک فاجعه بر‌می‌شمارد و می‌گوید: فقط ۲۵۰ هزار پلاک ساختمانی با تراکم بسیار بالا در بافت فرسوده قرار دارند و حتی اگر دور از گسل‌های اصلی باشند، به سبب ضعف بسیار زیاد در بنا دچار تخریب می‌شوند و با وقوع زمین لرزه با قدرت بالا نزدیک به یک میلیون نفر تلفات و آسیب جانی را شاهد خواهیم بود. این درحالی است که رخ دادن زلزله در طی روز یا هنگام شب میزان خسارات را متفاوت می‌کند؛ چراکه حین روز در محدوده بازار و مرکز شهر یک جمعیت شناور بیش از سه میلیون نفر به ساکنان اضافه می‌شوند و در شب نیز تعداد زیادی از مردم داخل منازل خود مستقر هستند.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی خاطرنشان می‌کند: رویکرد اصلی این است که به کیفیت و نظارت بر ساخت‌وسازها اهمیت بسیار زیادی داده و از احداث ساختمان روی گسل جدا خودداری شود. چراکه برآنیم ساختمان‌های با کیفیت بالا و دور از گسل را در اختیار شهروندان بگذاریم.

گفتنی است گسل‌های اصلی تهران گسل مشا یا فشم، گسل شمال تهران، گسل پارچین، گسل کهریزک، گسل ری (شمالی و جنوبی)، گسل نیاوران، گسل لویزان، گسل پردیسان، گسل محمودیه را شامل می‌شوند و گسل تلویزیون، گسل ونک پارک، گسل داوودیه، گسل جنت‌آباد شمالی، گسل باغ فیض، گسل فرحزاد، گسل عباس‌آباد، گسل نارمک، گسل چیتگر، گسل طرشت، گسل بلوار کاج در حیطه گسل‌های متوسط قرار می‌گیرند. با این حال اما از گسل تخت طاووس، گسل ملاصدرا، گسل ولنجک، گسل اوین، گسل دانشگاه شهید بهشتی، گسل شهرک بوعلی، گسل انقلاب، گسل تنباکویی، گسل قیطریه به عنوان گسل‌های فرعی یاد می‌شود.