یک جرعه کتاب در خانه مهین الملک

به گزارش گروه اجتماعی ایران آنلاین، هر یک از خانه‌های زیبا و قدیمی تهران داستانی دارند و سرنوشتی متفاوت برخی مرمت شده و از آنها حفاظت می‌شود و درشان به روی بازدیدکنندگان باز است و برخی در میان دود، ترافیک و برج‌های سربه فلک کشیده یکی پس از دیگری مخروبه می‌شوند و جای خود را به برج‌های بلند می‌دهند. برخی از این خانه‌های قدیمی به کافه‌های دنج و با هویت جدید تبدیل شده‌اند؛ کافه‌هایی که فقط قهوه در آنها سرو نمی‌شود. خواندن کتاب در عمارتی که قدمت آن به بیش از یک قرن می‌رسد لذتی است که این روزها کسانی که به کافه کتاب سر می‌زنند آن را با همه وجود لمس می‌کنند. استقبال از ۱۰ خانه تاریخی تهران که به کافه تبدیل شده‌اند نشان از علاقه نسل جدید به تاریخ و فرهنگ اصیل ایران دارد.

کافه‌هایی با سبک‌های خاص، درون خانه‌های کلاسیک و تاریخی که هر گوشه آن حال‌وهوای خاطره‌انگیزی دارد. این روزها در مرکز شهر به چشم می‌خورد. آرامشی که در آن جریان دارد تداعی‌کننده زندگی اصیل ایرانی است. تبدیل خانه‌های قدیمی مرکز شهر به کافه ایده‌ای است که طی سال‌های گذشته توانست با حفظ هویت این خانه‌ها تهران قدیم را برای نسل جدید روایت کند. کافه کتاب دارالخلافه یکی از همان کافه‌هایی است که در یک خانه قدیمی بنا شده است. خانه‌ای که تاریخ آن به زمان حکومت مظفرالدین شاه برمی گردد. کافه‌ای که به گفته مدیر آن، بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و متعلق به مهین‌الملک مزینانی، داماد مظفرالدین شاه قاجار بوده که در دهه ۴۰ شمسی توسط علی امینی طبق صلح‌نامه مالک آن وقف شده است. میز و صندلی‌های چوبی، کاشیکاری‌ها، پنکه نفتی، چراغانی دور تا دور حیاط و... به یاری آمده‌اند تا حکایتی از یک خانه قدیمی و تاریخی را بازگو کنند. اینجا بیش از اینکه موسفیدان دست به عصا دیده شوند، زمزمه جوانان است که از لابه‌لای موسیقی بی‌کلام، پشت میز و صندلی‌های کوچک شنیده می‌شود که آرام آرام با صدای موسیقی سنتی نجوا می‌کنند. اما بخش کتابخانه کافه مشتری‌های خاص خودش را دارد. یک اتاق با مجموعه نابی از زیبایی‌های فرهنگی. کتاب‌ها و مجلات قدیمی، تلویزیون، انواع رادیو و ساعت‌های رومیزی، گرامافون‌های نسل اولی، دوربین‌های متنوع عکاسی تا نقشه‌های کمتر دیده شده از محله‌های قدیمی‌ تهران و هر شیء قدیمی‌ که تداعی‌کننده روزگار پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان است. گویی تهرانی کوچک در ۲۶۰ متر زنده شده است و تاریخ و فرهنگ را به یدک می‌کشد تا به نسل آینده هدیه دهد.
محمد یکی از مشتری‌های ثابت این کافه کتاب است. می‌گوید: «چند سالی است این کافه افتتاح شده است. المان‌ها و وسایل این خانه‌ قدیمی قاجاری، طعم شیرین اصالت دارد. از تزئینات و دیزاین کافه تا لیست خوراکی‌ها و حتی شرشر آب از تلمبه سر حوض، ما را به روزگار قدیم می‌برد.» اکرم دیوان حافظ را از قفسه کتاب‌ها برمی دارد و ورق می‌زند. می‌گوید: «صرفنظر از فضای زیبای این خانه که یادآور تهران قدیم است شیفته کتاب‌های ارزشمند کتابخانه شده‌ام؛ کتاب‌هایی که همیشه دوست داشتم بخوانم و امکان دسترسی به آنها را نداشتم. اینجا در یک آرامش خاص، فارغ از تمام شلوغی‌های بیرون، می‌توانم چند ساعتی در یک فضای دنج بنشینم و کتاب بخوانم و گهگاه از جلسات مفیدی مانند حافظ خوانی هم بهره ببرم.»

چرا این خانه‌ها باید احیا شوند؟

بهزاد یعقوبی، مدیر مسئول انتشارات دارالخلافه و اولین کافه کتابخانه تهران است. او با اشاره به اینکه تهران، دچار بی‌هویتی و سردرگمی است به «ایران» می گوید: «تهران شهری است پر از آلودگی صوتی و تصویری با گرید بشدت بالا که در کشورهای همسایه ‌این حجم از مباحث زیست محیطی و آلودگی را ندارد. به همین جهت، تهران‌نشین نیاز به جایی دارد که به آنجا برود و با نوستالژی‌هایش ارتباط برقرار کند؛ جایی که با فرهنگ و هویت تهران آشنا شود.»
او معتقد است: «علت محبوبیت این کافه‌ها، گذشته از معماری زیبا و طراحی داخلی خاص آنها، هویت و فرهنگ ایرانی و تهرانی بودن را هم عیان می‌کند. فضایی کاملاً نوستالژیک که آن را از اماکن دیگر متفاوت می‌کند. معماری خانه‌های قدیم، حرف‌های زیاد و حس‌های خوبی دارند. شهری با این همه مال، گالری‌های بی‌دروپیکر و رستوران‌هایش، غذا خوردن در قدیمی‌ترین چلوکبابی درون بازار حس خیلی خوبی دارد، زیرا ۱۶۰ سال قدمت دارد و به دلیل نوع معماری و تشعشعاتی که از تهران قدیم در آن به یادگار مانده حس و حال خوبی را زنده می‌کند.»
وی در ادامه می‌گوید: «بیش از ۴ هزار کافه در شهر تهران وجود دارد، اما چقدر خانه تاریخی وجود دارد؟ آیا تعداد خانه‌های تاریخی به عدد ۱۰۰ می‌رسد؟ برای شهری که در روز ۱۸ میلیون تردد و در شب ۱۱ میلیون ساکن دارد. مفاهیمی مثل زیست شبانه، پیوند با محیط زیست و طبیعت، تجارت، تفریح، خدمات فرهنگی و هنری در قالب معماری سنتی، جایگاه مناسب خود را دارد ولی آیا معماری امروز ما نیز قابلیت خلق خاطره برای نسل آینده را دارد؟ خانه‌های قدیمی، اصالت و هویت داشتند. کودکانی که در آن خانه‌ها متولد شدند و رشد کردند، پیوند ناگسستنی با محیط زیست، درخت و درختکاری، گل و گلدان، آبیاری و بیل زدن باغچه دارند. اما نسل امروز چه چیزی درباب محیط زیست می‌داند بجز نریختن زباله و پلاستیک. هیچ درکی از محیط زیست ندارد. تهران پر از هیاهو، مصداق دهل و این خانه‌ها مصداق نی است. نفیر نی، غوغای دهل را همیشه نرم می‌کند. تهران پر از شلوغی و هیاهو مثل دهل است که سردرد می‌آورد. این خانه‌ها حکم نفیر نی را در پایتخت دارند که غوغای دهل را نرم می‌کنند.»
خانه، میراث فرهنگی است
سیداحمد محیط طباطبایی، کارشناس فرهنگی معتقد است حفظ و مراقبت از خانه‌های تاریخی و قدیمی بسیار مهم است و کافه‌های سنتی روایتگر تاریخ و فرهنگ کشور هستند. او به «ایران» می‌گوید: «خانه‌های تاریخی و قدیمی ‌بخشی از حافظه و خاطره شهری از یک فرد به خانواده تا بالاتر است. از سوی دیگر شهر نیز متکی بر حافظه تاریخی است که تکمیل‌کننده هویت یک ملت است. کافه به عنوان یک نهاد مدنی در شکل توسعه یافتگی شهری جزو شاخص‌ها و ویژگی‌های شهری محسوب می‌شود. مکانی برای گفت‌وگو و همفکری است.»
او با بیان اینکه شهر به کافه احتیاج دارد، می‌افزاید: «کافه در انواع مختلف، قنادی، کتاب، کتابخانه، هنر وجود دارد. خانه نیز جایی برای زندگی و آرامش از گذشته تا کنون بوده است. همان‌طور که خانه می‌تواند به برخی نیازهای افراد پاسخ دهد، کافه نیز می‌تواند به برخی از نیازهای دیگر افراد پاسخ دهد. به شکلی قرینه یکدیگر هستند و خانه می‌تواند به شکل کافه تغییر ماهیت دهد. در گذشته‌های دور، برخی از خانه‌ها با تغییر ماهیت به قهوه‌خانه تبدیل می‌شدند، اکنون نیز به کافه تبدیل می‌شوند. اما نکته بسیار مهم این است که شأن و منزلت آن خانه براساس رویدادها و وقایعی که در آن رخ داده است باید حفظ شود. نه‌اینکه به یک هویت و ماهیت دیگر تغییر پیدا کنند. بنابراین برخی خانه‌ها، ماهیت تغییر و تبدیل به کافه را ندارند اما برخی دیگر را می‌توان با بازسازی، درخصوص هویت آن تصمیم‌گیری کرد. به عبارتی نباید جعل تاریخ در آنها رقم بخورد. مثلاً خانه‌ای که دارای ویژگی‌های معماری و ادبی پهلوی اول است نباید به قاجاریه تبدیل و تغییر کند. این‌گونه موارد در کافه‌ها اشتباه است. برخی کافه‌ها هم تبدیل به کافه کتاب شده‌اند. البته در شهر تهران فقط تعداد کمی کافه کتابخانه وجود دارد و کتاب امانی می‌دهد و بقیه کافه‌کتاب‌ها بیشتر در کنار سرو قهوه مکانی هم برای کتابفروشی دارند. هر چیزی باید مطابق شأن و جایگاهش باشد. وگرنه به تاریخ، فرهنگ و هویت ضربه می‌زند. تعریف کافه، از رستوران، قهوه‌خانه، چایخانه، کله‌پزی، فست‌فود و غذاخوری متمایز است. از ویژگی‌های کافه اهمیت فضا بر غذاست. به جهت اهمیت فضا، خانه تاریخی منزلت پیدا می‌کند، به شرط آنکه بین ظرف و مظروف رابطه درست و صحیحی برقرار شود.»