دردسرهای ۱۴۸ هزار حلقه چاه مجاز و غیر مجاز
مازندران به گل نشست
انتشار نقشه‌ای از فرونشست در سواحل شمالی، توجه‌ها را به سمت مازندران برد تا آژیر قرمز رسیدن فرونشست به مناطقی که هنوز از آنها به عنوان استان‌های دارای منابع آبی یاد می‌شود، کشیده شود.
به گزارش گروه اجتماعی ایران آنلاین، نقشه را «علی بیت اللهی» رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه منتشر می‌کند. او در گفت‌و‌گو با «ایران» برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی را عامل اصلی این ماجرا اعلام کرد. ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» متهم ردیف اول این ماجرا را حفر 148 هزار حلقه چاه کشاورزی می‌داند که براساس حساب و کتاب‌های او نیمی از این چاه‌ها غیرمجاز هستند. او معتقد است اگر الگوی کشت در مازندران به سمت کشت‌های گلخانه‌ای نرود و کشور کشت فراسرزمینی محصولاتی چون برنج را در دستور کار قرار ندهد فرونشست سرنوشت بدی را برای مازندران رقم خواهد زد.
برداشت بی‌رویه آب
بیت اللهی فرونشست شرق مازندران را از چشم بهره‌برداری بی‌رویه آب می‌داند و می‌گوید:« به دلیل بهره‌برداری بسیار زیاد از آب‌های زیرزمینی، استان مازندران با افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی روبه‌روست. او ویلا‌سازی در پای دامنه‌ها، گسترش زمین‌های زراعی و کشت دوم برنج را از جمله دلایل این افت می‌داند. به گفته او در مازندران آب جاری و روان برای زراعت وجود ندارد و کشاورزی بیشتر از طریق حفر چاه انجام می‌گیرد. او هشدار می‌دهد که این شرایط بشدت خطه جلگه‌ای مازندران از آمل تا بهشهر و گلوگاه را تحت تأثیر قرار داده است.
بیت اللهی به گفته‌های مدیران آب منطقه‌ای استان از سال 98 تا کنون استناد می‌کند و می‌گوید: این گفته‌ها نشان می‌دهد که مازندران از نظر افت سطح آب‌های زیرزمینی چگونه است. او یادآوری می‌کند: به دلیل پایین رفتن سطح آب و رسوبات ریزدانه‌ای، فرونشست اتفاق می‌افتد.
او علاوه بر حفر 148 هزار حلقه چاه مجاز وغیرمجاز در مازندران، به پسروی دریای خزر به عنوان یکی از دلایل ایجاد فرونشست در این استان شمالی اشاره می‌کند و می‌گوید: پسروی نزدیک به 200 متر را در خزرآباد ساری اندازه‌گیری کردم.
کسری 6 میلیون متر مکعبی آب
حسینعلی ابراهیمی کارنامی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران، هم ایجاد فرونشست در مازندران بویژه در شرق مازندران و مایل به مرکز مازندران را به صورت قطعی قابل تصور می‌داند و می‌گوید: براساس آماری که همکاران ما در مجموعه امور آب چندی قبل تهیه کرده بودند، سالانه 6 میلیون متر مکعب کسری مخازن آب زیرزمینی را در مازندران شرقی(دشت) داریم و علت آن متأسفانه برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیر زمینی است. ما چاه‌های غیرمجاز زیادی داریم. شاید نسبت چاه‌های مجاز به غیر مجاز 50 -50 باشد. یعنی از حدود 150 هزار حلقه چاهی که داریم 70-80 هزارتای آن مجاز و بقیه آن غیرمجاز است.
به گفته کارنامی، مشکل فقط چاه‌های غیرمجاز نیست؛ برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های دارای پروانه و مجاز هم شرایط مازندران را به سمت خطرناکی می‌برد. کارنامی از دیگر عوامل کسری آب در دشت مازندران را توسعه کشت‌های آب بر اعلام می‌کند و می‌گوید: هم برنج‌کاری غرقابی داریم، هم صیفی کاری که آب بری بسیار بالایی دارد. مجموعاً کشاورزی آب بر در استان خیلی توسعه پیدا کرده است. به اعتقاد این کارشناس، الگوی کشت در شرق مازندران متناسب با ظرفیت آب نیست.
او ساخت و ساز زیاد در غرب مازندران به دلیل مهاجرپذیری بالا را مثال می‌زند و می‌گوید: فرونشست در غرب مازندران حاد نیست، بنابراین برداشت بی‌رویه از منابع آبی در ایجاد فرونشست در شرق مازندران دخیل است. کارنامی استقرار تعداد زیادی از مزارع پرورش ماهی در شرق مازندران را هم دخیل می‌داند اما همچنان اعتقاد دارد چاه‌های غیرمجاز و برداشت غیرمجاز در این ماجرای تلخ نقش بیشتری دارند.
او هشدار می‌دهد که تهدید فرونشست در مازندران جدی است و تا دیر نشده باید با اصلاح الگوی کشت - که مهم‌ترین اقدام خواهد بود - نظارت بر چاه‌های مجاز و مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز، جلوی این اتفاق را گرفت.
آشی که برنج برای مازندران می‌پزد
ابراهیمی کارنامی کشت برنج در مازندران را هم یکی از دلایل ایجاد فرونشست در این استان ساحلی می‌داند تا این سؤال پیش بیاید که آیا می‌توان کشت استراتژیک برنج در شمال را جایگزین کرد؟ این کارشناس در پاسخ به کشت برنج در 15 استان کشور اشاره می‌کند که ممنوعیت‌های قانونی هم نتوانسته جلوی کشت آن را بگیرد. قانون تنها کشت برنج در سه استان شمالی را مجاز می‌داند.
کارنامی می‌گوید: این مصوبات هم چیزی را تغییر نداد. او می‌گوید: من نمی‌دانم چرا برنج، کشت استراتژیک محسوب می‌شود؟ در حالی که اگر ما کشت‌های گلخانه‌ای را توسعه بدهیم، هم درآمد بشدت افزایش پیدا خواهد کرد و هم آب بیشتری ذخیره می‌شود. او مثال می‌زند که الان یک هکتار برنج در حدود 150 و در بهترین حالت 200 میلیون تومان سود دارد در حالی که اگر در همین یک هکتار به صورت گلخانه‌ای، توت فرنگی کشت شود، شاید بیش از یک میلیارد تومان سود بدهد. حتی ما می‌توانیم این محصول را صادر کنیم و از درآمد ارزی آن، برنج وارد کنیم. الان خیلی از کشورها دارند کشت فراسرزمینی انجام می‌دهند. او عربستان را مثال می‌زند و می‌گوید: این کشور می‌رود در آفریقا زمین می‌خرد یا در جنوب‌شرقی آسیا که آب زیاد دارد، می‌رود و آنجا کشت برنج فراسرزمینی انجام می‌دهد و آن را وارد می‌کند. ما در رابطه با آب، به خاطر تغییرات اقلیمی، شرایط خاص کشور و البته در دهه‌های اخیر به خاطر مصرف بی‌رویه، در معرض خطر هستیم؛ بنابراین باید حتماً موضوع آب، اولویت اصلی کشور وارد باشد.
او کشت برنج در شمال را هم کارشناسی شده نمی‌داند و می‌گوید: ما باید برای توسعه کشت‌های گلخانه‌ای بسته‌های تشویقی تهیه کنیم؛ با این راهکار هم آب را حفظ می کنیم هم درآمد کشاورز را افزایش می‌دهیم هم می‌توانیم با توجه به نوع اقلیم کشور، صادرات داشته باشیم.
بــــرش
جلوگیری از مرگ سرزمینی
فرونشست نتیجه خالی شدن آبخوان‌هاست. وظیفه حفاظت از آبخوان‌ها، برعهده سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری است اما حمید نوری، مدیر کل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» آب پاکی را روی دست همگان می‌ریزد و می‌گوید: اگر دستگاه‌های دیگر با منابع طبیعی همکاری نکنند این سازمان به تنهایی نمی‌تواند آبخوان‌ها را نجات بدهد. نوری اعتقاد دارد برای نجات سرزمین، نیاز به یک مدیریت جامع با مشارکت تمام دستگاه‌های دولتی است.
او از دستگاه‌های مختلف از جمله راه و شهرسازی می‌خواهد تأسیسات را در نقاطی نسازند که راه نفود آب به سفره‌های زیرزمینی مسدود شود و فرونشست به جان دشت‌ها بیفتد. او این نکته تلخ را هم یادآوری می‌کند که اگر آبخوان‌ها براساس فرونشست به «میرایی» برسند دیگر نمی‌شود برای آنها کاری کرد. این کارشناس امیدوار است طرح وزارت کشور برای «مدیریت فرونشست» - هنوز نهایی نشده است- بتواند این نگاه مشترک را به فرونشست‌ها ایجاد کند تا از میرایی آبخوان‌های بیشتر جلوگیری شود و دشت‌ها به سمتی نروند که کارشناسان از آن به «مرگ سرزمینی» یاد کنند. چون آن زمان برای همه چیز دیر است.
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم
انتهای پیام/